A oto rozdział osiemnasty: „Joga wyzwolenia”
arjuna uvāca
saṃnyāsasya mahābāho tattvam icchāmi veditum
tyāgasya ca hṛṣīkeśa pṛthak keśi-niṣūdana
arjunaḥ | – | arjuna 1i.1 m. – biały, jasny; |
uvāca | – | √ vac (mówić) Perf. P 1c.1 – powiedział; |
saṃnyāsasya | – | saṃnyāsa 6i.1 m. – odrzucenia, rezygnacji, wyrzeczenia (od: sam-ni- √ as – zostawiać, odkładać, porzucać); |
mahābāho | – | mahā-bāhu 8i.1 m. ; BV : yasya bāhū mahāntau staḥ saḥ – o ty, którego ramiona są potężne (od: √ mah – powiększać, mahant – wielki; √ baṃh – zwiększać, bāhu – ramię, przedramię); |
tattvam | – | tat-tva abst. 2i.1 n. – tość, prawda, realność (od: tat – to); |
icchāmi | – | √ iṣ (pragnąć) Praes. P 3c.1 – pragnę; |
veditum | – | √ vid (wiedzieć) inf. – dowiedzieć się, poznać; |
tyāgasya | – | tyāga 6i.1 m. – porzucenia, wyrzeczenia (od: √ tyaj – porzucać); |
ca | – | av. – i; |
hṛṣīkeśa | – | hṛṣīkeśa 1i.1 m. – wzniesione włosy (od: √ hṛṣ – być podekscytowanym; hṛṣī – wzniesiony; keśa – włos) lub TP : hṛṣīkāṇām / indriyāṇām īśa iti – Pan zmysłów (od: hṛṣīka – zmysł; √ īś – posiadać, władać, īśa – pan, władca); |
pṛthak | – | av. – oddzielnie, pojedynczo (od: √ pṛth – rozszerzać); |
keśi-niṣūdana | – | keśi-niṣūdana 8i.1 m. ; TP : keśinaḥ niṣūdaneti – o zabójco Keśina (od: keśa – włos; -in, -min, -vin – sufiksy tworzące przymiotniki posesywne; ni- √ sūd – usuwać, zabijać, niṣūdana – zabicie, zniszczenie) |
Pierwsza pada BhG 18.1 jest taka sama jak pierwsza pada BhG 5.6;
pūrvādhyāye śraddhā-traividhyenāhāra-yajña-tapo-dāna-traividhyena ca karmiṇāṃ traividhyam uktaṃ sāttvikānām ādānāya rājasa-tāmasāṃ ca hānāya | idānīṃ tu saṃnyāsa-traividhya-kathanena saṃnyāsinām api traividhyaṃ vaktavyam | tatra ttva-bodhānantaraṃ yaḥ phala-bhūtaḥ sarva-karma-saṃnyāsaḥ sa caturdaśe’dhyāye guṇātītatvena vyākhyātatvān na sāttvika-rājasa-tāmasa-bhedam arhati | yo’pi tattva-bodhāt prāk tad-arthaṃ sarva-karma-saṃnyāsas tattva-bubhutsayā vedānta-vākya-vicārāya bhavati so’pi traiguṇya-viṣayā vedā nistraiguṇyo bhavārjuna ity ādinā nirguṇatvena vyākhyātaḥ | yas tv anutpanna-tattva-bodhānām anutpanna-tattva-bubhutsānāṃ ca karma-saṃnyāsaḥ sa saṃnyāsī ca yogī ca ity ādinā gauṇo vyākhyātas tasya traividhya-sambhavāt tad-viśeṣaṃ bubhutsuḥ arjuna uvāca saṃnyāsasyeti |
aviduṣām anupajāta-vividiṣāṇāṃ ca karmādhikṛtānām eva kiṃcit karma-parigrahena kiṃcit karma-parityāgo yaḥ sa tyāgāṃśa-guṇa-yogāt saṃnyāsa-śabdenocyate | etādṛśasyāntaḥ-karaṇa-śuddhy-artham avidvat-karmādhikāri-kartṛkasya saṃnyāsasya kenacid rūpeṇa karma- tyāgasya tattvaṃ svarūpaṃ pṛthak sāttvika-rājasa-tāmasa-bhedena veditum icchāmi | tyāgasya ca tattvaṃ veditum icchāmi |
kiṃ saṃnyāsa-tyāga-śabdau ghaṭa-paṭa-śabdāv iva bhinna-jātīya-padārthau kiṃ vā brāhmaṇa-parivrājaka-śabdāv ivaika-jātīyārthau | yady ādyas tarhi tyāgasya tattvaṃ saṃnyāsāt pṛthag veditum icchāmi | yadi dvitīyas tarhy avāntaropādhi-bheda-mātraṃ vaktavyam | eka-vyākhyānenaivobhayaṃ vyākhyātaṃ bhaviṣyati |
mahābāho keśiniṣūdaneti sambodhanābhyāṃ bāhyopadrava-nivāraṇa-svarūpa-yogyatā-phalopadhāne pradarśite | hṛṣīkeśa ity antar-upadrava-nivāraṇa-sāmarthyam iti bhedaḥ | atyanurāgāt sambodhana-trayam |
atrārjunasya dvau praśnau | karmādhikāri-kartṛkena pūrvokta-yajñādi-sādharmyeṇa saṃnyāsa-śabda-pratipādyatvena ca guṇātīta-saṃnyāsa-dvaya-sādharmyeṇa traiguṇya-sambhavāsambhavābhyāṃ saṃśayaḥ prathamasya praśnasya bījam | dvitīyasya tu saṃnyāsa-tyāga-śabdayoḥ paryāyatvāt karma-phala-tyāga-rūpeṇa ca vailakṣaṇyokteḥ saṃśayo bījaṃ saṃnyāsatyāgaśabdau
tyāgasaṃnyāsau hi mokṣasādhanatayā vihitau, „na karmaṇā na prajayā dhanena tyāgenaike amṛtatvam ānaśuḥ vedāntavijñānasuniścitārthās saṃnyāsayogād yatayaś śuddhasattvāḥ / te brahmaloke tu parāntakāle parāmṛtāt parimucyanti sarve//” ityādiṣu / asya saṃnyāsasya tyāgasya ca tattvam yāthātmyaṃ pṛthak veditum icchāmi / ayam abhiprāyaḥ kim etau saṃnyāsatyāgaśabdau pṛthagarthau, utaikārthav eva yadā pṛthagarthau, tadā anayoḥ pṛthaktvena svarūpaṃ veditum icchāmi; ekatve 'pi tasya svarūpaṃ vaktavyam iti
ity atra bhagavad-vākye mokṣa-kāṅkṣi-śabdena sannyāsina eva ucyante | anye vā yady anya eva te, tarhi – sarva-karma-phala-tyāgaṃ tataḥ kuru yatātmavān iti (Gītā 12.11) tvad-uktānāṃ sarva-karma-phala-tyāgināṃ teṣāṃ sa tyāgaḥ kaḥ | sannyāsināṃ ca ko sa sannyāsa iti vivekato jijñāsur āha sannyāsasyeti | pṛthag iti yadi sannyāsa-tyāga-śabdau bhinnārthau tadā sannyāsasya tyāgasya ca tattvaṃ pṛthag veditum icchāmi | yadi tv ekārthau tāv api tvan-mate anya-mate vā tayor aikyārtham arthād ekārthatvam iti pṛthag veditum icchāmi | he hṛṣīkeśeti mad-buddheḥ pravartakatvāt tvam eva imaṃ sandeha-mukhāpayasi | keśi-nisūdana iti taṃ ca sandehaṃ tvam eva keśinam iva vidārayasīti bhāvaḥ | mahābāho iti tvaṃ mahā-bāhu-balānvito 'haṃ kiñcid bāhubalānvita ity etad aṃśenaiva mayā saha sakhyaṃ tava | na tu sārvajñyādibhir aṃśair atas tvad-datta-kiñcit-sakhya-bhāvād eva praśne mama niḥśaṅkateti bhāvaḥ
śrī-bhagavān uvāca
kāmyānāṃ karmaṇāṃ nyāsaṃ saṃnyāsaṃ kavayo viduḥ
sarva-karma-phala-tyāgaṃ prāhus tyāgaṃ vicakṣaṇāḥ
śrī-bhagavān | – | śrī-bhagavant 1i.1 m. ; TP : śriyā yukto bhagavān iti – Pan połączony z majestatem (od: śrī – blask, majestat, fortuna; √ bhaj – dzielić, dostarczać, radować się, oddawać cześć, bhaga – dział, udział, pomyślność, majątek; -mant / -vant – sufiks oznaczający posiadacza, bhagavant – posiadacz fortuny); |
uvāca | – | √ vac (mówić) Perf. P 1c.1 – powiedział; |
kāmyānām | – | kāmyā 6i.3 f. – pragnień, intencji, tęsknot (od: √ kam –pragnąć, kochać, tęsknić, kāma – pragnienie, miłość, przyjemność); |
karmaṇām | – | karman 6i.3 n. – czynów, działań (od: √ kṛ – robić); |
nyāsam | – | nyāsa 2i.1 m. – zostawienie, odstawienie (od: ni- √ as – zostawiać, odkładać, porzucać); |
saṃnyāsam | – | saṃnyāsa 2i.1 m. – odrzuceniem, rezygnacją, wyrzeczeniem (od: sam-ni- √ as – zostawiać, odkładać, porzucać); |
kavayaḥ | – | kavi 1i.3 m. – poeci, śpiewacy, wieszczowie (od: √ kav – opisywać, kolorować); |
viduḥ | – | √ vid (wiedzieć) Perf. P 1c.3 – dowiedzieli się, poznali; |
sarva-karma-phala-tyāgam | – | sarva-karma-phala-tyāga 2i.1 m. ; TP : sarveṣāṃ karmaṇāṃ phalasya tyāgam iti – porzucenie owoców wszelkich czynów (od: sarva – wszystko; √ kṛ – robić, karman – czyn, działanie i jego skutki; √ phal – dojrzewać; phala – owoc, rezultat; √ tyaj – porzucać, tyāga – porzucenie, wyrzeczenie się); |
prāhuḥ | – | pra- √ ah (obwieszczać) Perf. P 1c.3 – nazwali (odmieniane jedynie w Perf. , pozostałe formy od: √ brū); |
tyāgam | – | tyāga 2i.1 m. – porzuceniem, wyrzeczeniem się (od: √ tyaj – porzucać); |
vicakṣaṇāḥ | – | vicakṣaṇa 1i.3 m. – jaśniejący, mający jasną wizję, uczeni, mądrzy (od: vi- √ cakṣ – jaśnieć, postrzegać, widzieć, oznajmiać); |
Trzecia pada BhG 18.2 jest taka sama jak trzecia pada BhG 12.11;
nanu nitya-naimittikānāṃ karmaṇāṃ phalam eva nāstīti āhuḥ | katham ucyate teṣāṃ phala-tyāgaḥ, yathā vandhyāyāḥ putra-tyāgaḥ ? naiṣa doṣaḥ, nityānām api karmaṇāṃ bhagavatā phalavattvasya iṣṭatvāt | vakṣyati hi bhagavān aniṣṭa miṣṭaṃ miśraṃ ca iti na tu saṃnyāsināṃ kvacit [gītā 18.12] iti ca | saṃnyāsinām eva hi kevalaṃ karma-phalāsambandhaṃ darśayann asaṃnyāsināṃ nitya-karma-phala-prāptiṃ bhavaty atyāgināṃ pretya [gītā 18.12] iti darśayati
kecana vidvāṃsaḥ kāmyānāṃ karmaṇāṃ nyāsaṃ svarūpatyāgaṃ saṃnyāsaṃ viduḥ / kecic ca vicakṣaṇāḥ nityānāṃ naimittikānāṃ ca kāmyānāṃ sarveṣāṃ karmaṇāṃ phalatyāga eva mokṣaśāstreṣu tyāgaśabdārtha iti prāhuḥ / tatra śāstrīyatyāgaḥ kāmyakarmasvarūpaviṣayaḥ; sarvakarmaphalaviṣaya iti vivādaṃ pradarśayan ekatra saṃnyāsaśabdam itaratra tyāgaśabdaṃ prayuktavān / atas tyāgasaṃnyāsaśabdayor ekārthatvam aṅgīkṛtam iti jñāyate / tathā „niścayaṃ śṛṇu me tatra tyāge bharatasattama” iti tyāgaśabdenaiva nirṇayavacanāt, „niyatasya tu saṃnyāsaḥ karmaṇo nopapadyate / mohāt tasya parityāgaḥ tāmasaḥ parikīrtitaḥ // BhGR_18.”, „aniṣṭam iṣṭaṃ miśraṃ ca trividhaṃ karmaṇaḥ phalam / bhavaty atyāgināṃ pretya na tu saṃnyāsināṃ kvacit /” iti parasparaparyāyatādarśanāc ca tayor ekārthatvam aṅgīkṛtam iti niścīyate
nanu nitya-naimittikānāṃ phalāśravaṇād avidyamānasya phalasya kathaṃ tyāgaḥ syāt | nahi bandhyāyāḥ putra-tyāgaḥ sambhavanti |
ucyate yadyapi svarga-kāmaḥ paśukāma ity ādivad aharahaḥ sandhyām upāsīta yāvaj-jīvam agnihotraṃ juhotīty ādiṣu phala-viśeṣo na śrūyate tathāpy apuruṣārthe vyāpāre prekṣāvantaṃ pravartayitum aśaknuvan vidhir viśvajitā yajetety ādiṣv iva sāmānyataḥ kim api phalam ākṣipaty eva | na cātīva-gurum ataḥ śraddhayā sva-siddhir eva vidheḥ prayojanam iti mantavyam | puruṣa-pravṛtty-anupapatter duṣparaharatvāt | śrūyate ca nityādiṣv api phalam – sarva ete puṇya-lokā bhavatīti | karmaṇā pitṛ-loka iti | dharmeṇa pāpam apanudanti ity evam ādiṣu | tasmād yuktam uktaṃ sarva-karma-phala-tyāgaṃ prāhus tyāgaṃ vicakṣaṇā iti |
nanu phala-tyāgena punar pai niṣphaleṣu karmasu pravṛttir eva na syāt | tan na, sarveṣām api karmaṇāṃ saṃyoga-pṛthaktvena vividiṣārthatayā viniyogāt | tathā ca śrutiḥ – tam etaṃ vedānuvacanena brāhmaṇā vividiṣanti yajñena dānena tapasānāśakeneti | tataś ca śruti-padoktaṃ sarvaṃ phalaṃ bandhakatvena tyaktvā vividiṣārthaṃ sarva-karmānuṣṭhānaṃ ghaṭata eva | vividiṣā ca nityānitya-vastu-vivekena nivṛtta-dehādy-abhimānatayā buddheḥ pratyak-pravaṇatā | tāvat paryantaṃ ca sattva-śuddhy-arthaṃ jñānāviruddhaṃ yathocitam avaśyakaṃ karma kurvatas tat-phala-tyāga eva karma-tyāgo nāma | na svarūpeṇa | tathā ca śrutiḥ kurvann eveha karmāṇi jijīviṣec chatāṃ samāḥ (Īśo 2) iti | tataḥ parantu sarva-karma-nivṛttiḥ svata eva bhavati | tad uktaṃ naiṣkarmya-siddhau –
pratyak-pravaṇatāṃ buddheḥ karmāṇi utpādya śuddhitaḥ |
kṛtārthānyastam āyānti prāvṛḍaste ghanā iva ||
uktaṃ ca bhagavatā – yas tv ātma-ratir eva syād ity ādi | vaśiṣṭhena coktam –
na karmāṇi tyajed yogī
karmabhis tyajyate hy asau |
karmaṇo mūla-bhūtasya
saṅkalpasyaiva nāśataḥ || iti |
jñāna-niṣṭhā-vikṣepakatvam ālakṣya tyajed vā | tad uktaṃ śrī-bhāgavate –
tāvat karmāṇi kurvīta
na nirvidyeta yāvatā |
mat-kathā-śravaṇādau vā
śraddhā yāvan na jāyate || (BhP 11.20.9)
jñāna-niṣṭho virakto vā
mad-bhakto vānapekṣakaḥ |
saliṅgānāśramāṃs tyaktvā
cared avidhi-gocaraḥ || (BhP 11.18.28) ity ādi |
alam atiprasaṅgena prakṛtam anusarāmaḥ
tyājyaṃ doṣa-vad ity eke karma prāhur manīṣiṇaḥ
yajña-dāna-tapaḥ-karma na tyājyam iti cāpare
tyājyam | – | tyājya ( √ tyaj – porzucać) PF 1i.1 n. – do porzucenia; |
doṣa-vat | – | doṣa-vant 1i.1 n. – mający błędy, pełne przewiny, grzeszne (od: √ duṣ – stawać się złym, psuć się, ginąć, doṣa – błąd, wada, przewina; -mant / -vant – sufiks oznaczający posiadacza); |
iti | – | av. – tak (zaznacza koniec wypowiedzi); |
eke | – | eka sn. 1i.3 m. – jedni, niektórzy; |
karma | – | karman 1i.1 n. – czyn, działanie i jego skutki (od: √ kṛ – robić); |
prāhuḥ | – | pra- √ ah (obwieszczać) Perf. P 1c.3 – nazwali (odmieniane jedynie w Perf. , pozostałe formy od: √ brū); |
manīṣiṇaḥ | – | manīṣin 1i.3 m. – mądrzy, myślący (od: √ man – myśleć, wierzyć); |
yajña-dāna-tapaḥ-karma | – | yajña-dāna-tapaḥ-karma 1i.1 n. ; DV / TP : yajñānāṃ ca dānānāṃ ca tapasāṃ ca karmeti – czyny ofiarne, darowizny i czyny asetyczne (od: √ yaj – poświęcać, składać w ofierze, czcić, yajña – ofiara, czczenie, imię Wisznu; √ dā – dawać, dāna – dar, jałmużna, dobroczynność; √ tap – topić, palić, tapas – gorąco, asceza; √ kṛ – robić, karman – czyn, działanie i jego skutki); |
na | – | av. – nie; |
tyājyam | – | tyājya ( √ tyaj – porzucać) PF 1i.1 n. – do porzucenia; |
iti | – | av. – tak (zaznacza koniec wypowiedzi); |
ca | – | av. – i; |
apare | – | a-para 1i.3 m. – inni, późniejsi, różni; |
Trzecia pada BhG 18.3 jest podobna do drugiej pady BhG 17.24 oraz taka sama jak pierwsza pada BhG 18.5;
nanu karma-yogena yogināṃ [gītā 3.3] ity adhikṛtāḥ pūrvaṃ vibhakta-niṣṭhā apīha sarva-śāstrārthopasaṃhāra-prakaraṇe yathā vicāryante, tathā sāṃkhyāpi jñāna-niṣṭhā vicāryantām iti | na, teṣāṃ moha-duḥkha-nimitta-tyāgānupapatteḥ | na kāya-kleśa-nimittaṃ duḥkhaṃ sāṃkhyā ātmani paśyanti, icchādīnāṃ kṣetra-dharmatvenaiva darśitatvāt | atas te na kāya-kleśa-duḥkha-bhayāt karma parityajanti | nāpi te karmāṇy ātmani paśyanti, yena niyataṃ karma mohāt parityajeyuḥ | guṇānāṃ karma naiva kiṃcit karomi [gītā 5.8] iti hi te saṃnyasyanti |
sarva-karmāṇi manasā saṃnyasya [gītā 5.13] ity ādibhis tattva-vidaḥ saṃnyāsa-prakāra uktaḥ | tasmād ye’nye’dhikṛtāḥ karmaṇy anātma-vido, yeṣāṃ ca moha-nimittas tyāgaḥ sambhavati kāya-kleśa-bhayāc ca, ta eva tāmasās tyāgino rājasāś ceti nindyante karmiṇām anātma-jñānāṃ karma-phala-tyāga-stuty-artham | sarvārambha-parityāgī maunī santuṣṭo yena kenacit | aniketaḥ sthira-matir [gītā 12.19] iti guṇātīta-lakṣaṇe ca paramārtha-saṃnyāsino viśeṣitvāt | vakṣyati ca niṣṭhā jñānasya yā parā [gītā 18.10] iti | tasmāt jñāna-niṣṭhāḥ saṃnyāsino na iha vivakṣitāḥ | karma-phala-tyāga eva sāttvikatvena guṇena tāmasatvādy-apekṣayā saṃnyāsocyate, na mukhyaḥ sarva-karma-saṃnyāsaḥ ||
sarva-karma-saṃnyāsāsambhave ca na hi deha-bhṛtā [gītā 18.11] iti hetu-vacanāt mukhya eveti cet, na | hetu-vacanasya stuty-arthatvāt | yathā tyāgāc chāntir anantaraṃ [gītā 12.12] iti karma-phala-tyāga-stutir eva yathoktāneka-pakṣānuṣṭhānāśaktimantam arjunam ajñaṃ prati vidhānāt | tathedam api na hi deha-bhṛtā śakyaṃ [gītā 18.11] iti karma-phala-tyāga-stuty-artham | na sarva-karmāṇi manasā saṃnyasya naiva kurvan na kārayann āste [gītā 5.12] ity asya pakṣasyāpavādaḥ kenacid darśayituṃ śakyaḥ | tasmat karmaṇy adhikṛtān praty evaiṣa saṃnyāsa-tyāga-vikalpaḥ | ye tu paramārtha-darśinaḥ sāṃkhyāḥ, teṣāṃ jñāna-niṣṭhāyām eva sarva-karma-saṃnyāsa-lakṣaṇāyām adhikāraḥ, nānyatra, iti na te vikalpārhāḥ | tac copapāditam asmābhir vedāvināśinaṃ [gītā 2.21] ity asmin pradeśe, tṛtīyādau ca
apare tu mīmāṃsakā yajñādikaṃ karma na tyājyam iti prāhuḥ | ayaṃ bhāvaḥ kratv-arthāpi satīyaṃ hiṃsā puruṣeṇa kartavyā | sā cānyoddeśenāpi kṛtā puruṣasya pratyavāya-hetur eva | yathā hi vidhir vidheyasya tad-uddeśyenānuṣṭhānaṃ vidhatte | tādarthya-lakṣaṇatvāc cheṣatvasya | na tv evaṃ niṣedho niṣedhasya tādarthyam apekṣate prāpti-mātrāpekṣitatvāt | anyathājñāna-pramādādi-kṛte doṣābhāva-prasaṅgāt | tad evaṃ samāna-viṣayakatvena sāmānya-śāstrasya viśeṣeṇa bādhān nāsti doṣavattvam | ato nityaṃ yajñādi-karma na tyājyam iti | anena vidhi-niṣedhayoḥ samāna-balatā bādhyate sāmānya-viśeṣa-nyāyaṃ sampādayitum
niścayaṃ śṛṇu me tatra tyāge bharata-sattama
tyāgo hi puruṣa-vyāghra tri-vidhaḥ saṃprakīrtitaḥ
niścayam | – | niścaya 2i.1 m. – pewności, przekonania, pewnej opinii (od: niś- √ ci – decydować się, upewniać); |
śṛṇu | – | √ śru (słuchać) Imperat. P 2c.1 – słuchaj; |
me | – | asmat sn. 6i.1 – mój (skrócona forma od: mama); |
tatra | – | av. tam (od: tat; locativus nieodmienny zakończony na -tra); |
tyāge | – | tyāga 7i.1 m. – w porzuceniu, w wyrzeczeniu się (od: √ tyaj – porzucać); |
bharata-sattama | – | bharata-sattama 8i.1 m. ; TP : bharatāṇām sattama ti – o najlepszy wśród Bharatów (od: od: √ bhṛ – dzierżyć lub bharata – król Bharata, utrzymywany, aktor, w l. mnogiej – potomkowie Bharaty; √ as – być, PPr sant – będący, istnienie, stopień najwyższy od: sat – sat-tara, sat-tama); |
tyāgaḥ | – | tyāga 1i.1 m. – porzucenie, wyrzeczenie się (od: √ tyaj – porzucać); |
hi | – | av. – ponieważ, albowiem, właśnie, zaiste, z pewnością; |
puruṣa-vyāghra | – | puruṣa-vyāghra 8i.1 m. ; KD : puruṣo vyāghra iva – człowiek niczym tygrys (od: √ pur – poprzedzać, prowadzić lub √ pṝ – napełniać, odżywiać, puru – obfitość, pūru – ludzie; vyāghra – tygrys); lub TP : puruṣāṇām vyāghreti – o tygrysie wśród ludzi; |
tri-vidhaḥ | – | tri-vidha 1i.1 m. – trojakie, mające trzy części (od: tri – trzy; vi- √ dhā – rozdzielać, vidhā – dział, część); |
saṃprakīrtitaḥ | – | saṃ-pra-kīrtita (pra- √ kīrt – sławić) PP 1i.1 m. – wysławiony, powiedziany, oznajmiony, znany (od: kīrti – sława); |
yajña-dāna-tapaḥ-karma na tyājyaṃ kāryam eva tat
yajño dānaṃ tapaś caiva pāvanāni manīṣiṇām
yajña-dāna-tapaḥ-karma | – | yajña-dāna-tapaḥ-karma 1i.1 n. ; DV / TP : yajñānāṃ ca dānānāṃ ca tapasāṃ ca karmeti – czyny ofiarne, darowizny i czyny ascetyczne (od: √ yaj – poświęcać, składać w ofierze, czcić, yajña – ofiara, czczenie, imię Wisznu; √ dā – dawać, dāna – dar, jałmużna, dobroczynność; √ tap – topić, palić, tapas – gorąco, asceza; √ kṛ – robić, karman – czyn, działanie i jego skutki); |
na | – | av. – nie; |
tyājyam | – | tyājya ( √ tyaj – porzucać) PF 1i.1 n. – do porzucenia; |
kāryam | – | kārya ( √ kṛ – robić) PF 1i.1 n. – do zrobienia, praca, obowiązek szczególnie religijny; |
eva | – | av. – z pewnością, właśnie, dokładnie, jedynie; |
tat | – | tat sn. 1i.1 n. – to; |
yajñaḥ | – | yajña 1i.1 m. – ofiara, czczenie (od: √ yaj – poświęcać, składać w ofierze, czcić); |
dānam | – | dāna 1i.1 n. – dar, jałmużna, dobroczynność (od: √ dā – dawać); |
tapaḥ | – | tapas 1i.1 n. – gorąco, asceza (od: √ tap – topić, palić); |
ca | – | av. – i; |
eva | – | av. – z pewnością, właśnie, dokładnie, jedynie; |
pāvanāni | – | pāvana 1i.3 n. – oczyszczające, czyste (od: √ pū – oczyszczać); |
manīṣiṇām | – | manīṣin 6i.3 m. – mądrych, myślących (od: √ man – myśleć, wierzyć); |
Pierwsza pada BhG 18.5 jest podobna do drugiej pady BhG 17.24 oraz taka sama jak trzecia pada BhG 18.3;
etāny api tu karmāṇi saṅgaṃ tyaktvā phalāni ca
kartavyānīti me pārtha niścitaṃ matam uttamam
etāni | – | etat sn. 1i.3 n. – te; |
api | – | av. – chociaż, jak również, także, co więcej, nawet; |
tu | – | av. – ale, wtedy, z drugiej strony, i; |
karmāṇi | – | karman 2i.3 n. – czyny, działania (od: √ kṛ – robić); |
saṅgam | – | saṅga 2i.1 m. – lgnięcie, zejście się, związek, towarzystwo, nadzieje, pragnienia, przywiązania (od: sam- √ gam – schodzić się lub √ sañj – lgnąć, sklejać, kurczowo trzymać, przywiązywać się, wchodzić w kontakt); |
tyaktvā | – | √ tyaj (porzucać) absol. – porzuciwszy; |
phalāni | – | phala 2i.3 n. – owoce, rezultaty (od: √ phal – dojrzewać); |
ca | – | av. – i; |
kartavyāni | – | kartavya ( √ kṛ – robić) PF 1i.3 n. – do zrobienia, do wykonania, obowiązkowe; |
iti | – | av. – tak (zaznacza koniec wypowiedzi); |
me | – | asmat sn. 6i.1 – mój (skrócona forma od: mama); |
pārtha | – | pārtha 8i.1 m. – o synu Prythy (od: √ pṛth – rozszerzać, pṛthā – Kunti, matka Pandowiców); |
niścitam | – | niścita (nir- √ ci – ustalać, decydować) PP 1i.1 n. – postanowione, ustalone, niewątpliwe, |
matam | – | mata ( √ man – myśleć) PP 1i.1 n. – myślany, uważany, szanowany; myśl, opinia, punkt widzenia, wola; |
uttamam | – | uttama 1i.1 n. – najlepsze, najbardziej wyniesione, najwyższe (stopień najwyższy od: ud – do góry, ponad); |
anye tu varṇayanti—nityānāṃ karmaṇāṃ phalābhāvāt saṅgaṃ tyaktvā phalāni ceti nopapadyate | ata etāny apīti yāni kāmyāni karmāṇi nityebhyo’nyāni, etāny api kartavyāni, kim uta yajña-dāna-tapāṃsi nityānīti | tad asat, nityānām api karmaṇām iha phalavattvasya upapāditatvād yajño dānaṃ tapaś caiva pāvanānīty ādinā vacanena | nityāny api karmāṇi bandha-hetutvāśaṅkayā jihāsor mumukṣoḥ kutaḥ kāmyeṣu prasaṅgaḥ ? dūreṇa hy avaraṃ karma [gītā 15.8] iti ca ninditatvāt, yajñārthāt karmaṇo’nyatra [gītā 3.9] iti ca kāmya-karmaṇāṃ bandha-hetutvasya niścitatvāt | traiguṇya-viṣayā vedāḥ [gītā 2.45] traividyā māṃ somapāḥ [gītā 9.20] kṣīṇe puṇye martya-lokaṃ viśantīti [gītā 9.21] ca, dūra-vyavahitatvāc ca, na kāmyeṣu etāny apīti vyapadeśaḥ
niyatasya tu saṃnyāsaḥ karmaṇo nopapadyate
mohāt tasya parityāgas tāmasaḥ parikīrtitaḥ
niyatasya | – | niyata (ni- √ yam – zatrzymywać, regulować) PP 6i.1 m. – uregulowanego, stałego; |
tu | – | av. – ale, wtedy, z drugiej strony, i; |
saṃnyāsaḥ | – | saṃnyāsa 1i.1 m. – odrzucenie, rezygnacja, wyrzeczenie (od: sam-ni- √ as – zostawiać, odkładać, porzucać); |
karmaṇaḥ | – | karman 6i.1 n. – w czynie, w działaniu (od: √ kṛ – robić); |
na | – | av. – nie; |
upapadyate | – | upa- √ pad (iść ku, zbliżać się, stawać się, być właściwym) Praes. Ā 1c.1 – jest możliwe, przystoi, istnieje; |
mohāt | – | moha 5i.1 m. – z ogłupienia, z oszołomienia, z zamętu (od: √ muh – mylić się, być skonfundowanym, omroczonym, ogłupiałym); |
tasya | – | tat sn. 6i.1 m. – jego; |
parityāgaḥ | – | pari-tyāga 1i.1 m. – porzucenie, wyrzeczenie się (od: pari- √ tyaj – porzucać); |
tāmasaḥ | – | tāmasa 1i.1 m. – związany z tamasem, tamasowy (od: √ tam – dławić się, mdleć, znikać, zatrzymywać; tamas – ciemność, mrok, tępota, bierność, jedna z trzech gun); |
parikīrtitaḥ | – | pari-kīrtita (pari- √ kīrt – sławić) PP 1i.1 m. – wysławiony, powiedziany, oznajmiony, znany (od: kīrti – sława); |
duḥkham ity eva yat karma kāya-kleśa-bhayāt tyajet
sa kṛtvā rājasaṃ tyāgaṃ naiva tyāga-phalaṃ labhet
duḥkham | – | duḥkha 1i.1 n. – cierpienie (od: dur / dus – na początku wyrazu: trudny, zły, twardy; kha – zagłębienie, otwór, piasta; duḥ-kha – ból, cierpienie; dosłownie: złe zagłębienie [przez które przechodzi oś rydwanu], poruszanie się z oporem; lub od: duḥ- √ sthā; przeciwieństwo do: sukha – radość, szczęście); |
iti | – | av. – tak (zaznacza koniec wypowiedzi); |
eva | – | av. – z pewnością, właśnie, dokładnie, jedynie; |
yat | – | yat sn. 2i.1 n. – które; |
karma | – | karman 1i.1 n. – czyn, działanie i jego skutki (od: √ kṛ – robić); |
kāya-kleśa-bhayāt | – | kāya-kleśa-bhaya 5i.1 n. ; TP : kāyasya kleśād bhayād iti – ze strachu przed uciążliwościami dla ciała (od: kāya – ciało; √ kliś – męczyć, dręczyć; kleśa – cierpienie, ból, dolegliwość, udręka; w systemie jogi pięć udręk: avidyā, asmitā, rāga, dveṣa, abhiniveśa); |
tyajet | – | √ tyaj (porzucać) Pot. Ā 1c.1 – porzuciłby; |
saḥ | – | tat sn. 1i.1 m. – on; |
kṛtvā | – | √ kṛ (robić) absol. – uczyniwszy; |
rājasam | – | rājasa 2i.1 m. – związane z radźasem, radźasowe (od: √ rañj – być pokolorowanym, podnieconym, zachwyconym, rajas – pokolorowany, kurz, namiętność, jedna z trzech gun); |
tyāgam | – | tyāga 2i.1 m. – porzucenie, wyrzeczenie (od: √ tyaj – porzucać); |
na | – | av. – nie; |
eva | – | av. – z pewnością, właśnie, dokładnie, jedynie; |
tyāga-phalam | – | tyāga-phala 2i.1 m. ; TP : tyāgasya phalam iti – owoc porzucenia (od: √ tyaj – porzucać; tyāga – porzucenie, wyrzeczenie; √ phal – dojrzewać; phala – owoc, rezultat); |
labhet | – | √ labh (osiągać) Pot. Ā 1c.1 – osiągnąłby; |
kāryam ity eva yat karma niyataṃ kriyate 'rjuna
saṅgaṃ tyaktvā phalaṃ caiva sa tyāgaḥ sāttviko mataḥ
kāryam | – | kārya ( √ kṛ – robić) PF 1i.1 n. – do zrobienia, praca, obowiązek szczególnie religijny; |
iti | – | av. – tak (zaznacza koniec wypowiedzi); |
eva | – | av. – z pewnością, właśnie, dokładnie, jedynie; |
yat | – | yat sn. 1i.1 n. – które; |
karma | – | karman 1i.1 n. – czyn, działanie i jego skutki (od: √ kṛ – robić); |
niyatam | – | niyata (ni- √ yam – powściągać, kontrolować) PP 1i.1 n. – powściągnięte, kontrolowane; |
kriyate | – | √ kṛ (robić) Praes. pass. 1c.1 – jest wykonywany; |
arjuna | – | arjuna 8i.1 m. – biały, jasny; |
saṅgam | – | saṅga 2i.1 m. – lgnięcie, zejście się, związek, towarzystwo, nadzieje, pragnienia, przywiązania (od: sam- √ gam – schodzić się lub √ sañj – lgnąć, sklejać, kurczowo trzymać, przywiązywać się, wchodzić w kontakt); |
tyaktvā | – | √ tyaj (porzucać) absol. – porzuciwszy; |
phalam | – | phala 2i.1 n. – owoc, rezultat (od: √ phal – dojrzewać); |
ca | – | av. – i; |
eva | – | av. – z pewnością, właśnie, dokładnie, jedynie; |
saḥ | – | tat sn. 1i.1 m. – on; |
tyāgaḥ | – | tyāga 1i.1 m. – porzucenie, wyrzeczenie się (od: √ tyaj – porzucać); |
sāttvikaḥ | – | sāttvika 1i.1 m. – związany z sattwą, sattwiczny (od: √ as – być, PPr sant – będący, istnienie, abst. sattva – jestestwo, esencja, mądrość, duch, jedna z trzech gun); |
mataḥ | – | mata ( √ man – myśleć) PP 1i.1 m. – myślany, uważany, szanowany; myśl, opinia, punkt widzenia, wola; |
nanu karma-parityāgas tri-vidhaḥ saṃnyāsa iti ca prakṛtaḥ | tatra tāmaso rājasaś coktas tyāgaḥ | katham iha saṅga-phala-tyāgas tṛtīyatvenocyate ? yathā trayo brāhmaṇā āgatāḥ, tatra ṣaḍ-aṅga-vidau dvau, kṣatriyas tṛtīya iti tadvat | naiṣa doṣas tyāga-sāmānyena stuty-arthatvāt | asti hi karma-saṃnyāsasya phalābhisaṃdhi-tyāgasya ca tyāgatva-sāmānyam | tatra rājasa-tāmasatvena karma-tyāga-nindayā karma-phalābhisaṃdhi-tyāgaḥ sāttvikatvena stūyate sa tyāgaḥ sāttviko mataḥ iti
na dveṣṭy akuśalaṃ karma kuśale nānuṣajjate
tyāgī sattva-samāviṣṭo medhāvī chinna-saṃśayaḥ
na | – | av. – nie; |
dveṣṭi | – | √ dviṣ (nienawidzić) Praes. P 1c.1 – nienawidzi, okazuje nienawiść; |
akuśalam | – | a-kuśala 2i.1 n. – niedobre, nieodpowiednie, niezdrowe, brak zręczności; |
karma | – | karman 1i.1 n. – czyn, działanie i jego skutki (od: √ kṛ – robić); |
kuśale | – | kuśala 7i.1 n. – w dobrym, w odpowiednim, w zdrowym, w zręcznym; |
na | – | av. – nie; |
anuṣajjate | – | anu- √ sañj (zajmować się, przylegać) Praes. Ā 1c.1 – lgnie, jest przywiązany; |
tyāgī | – | tyāgin 1i.1 m. – porzucający, asceta (od: √ tyaj – porzucać, tyāga – porzucenie, wyrzeczenie się; -in, -min, -vin – sufiksy tworzące przymiotniki posesywne); |
sattva-samāviṣṭaḥ | – | sattva-samāviṣṭa 1i.1 m. ; TP : sattvena samāviṣṭaḥ – ogarnięty sattwą (od: √ as – być, PPr sant – będący, istnienie, abst. sattva – jestestwo, esencja, mądrość, duch, jedna z trzech gun; ā- √ viś – wchodzić, PP āviṣṭa – weszły, ogarnięty); |
medhāvī | – | medhāvin 1i.1 m. – mądry, inteligentny (od: medhas = medhā – rozum, intelekt, zrozumienie, ofiara; -in, -min, -vin – sufiksy tworzące przymiotniki posesywne); |
chinna-saṃśayaḥ | – | chinna-saṃśaya 1i.1 m. ; yasya saṃchinnāḥ saṃśayāḥ santi saḥ – ten, kogo wątpliwości zostały przecięte (od: sam- √ chid – ciąć, PP saṃchinna – przecięte, zniszczone; sam- √ śī – chwiać się, saṃśaya – wątpliwości, wahania); |
na dveṣṭy akuśalam aśobhanaṃ kāmyaṃ karma, śarīrārambha-dvāreṇa saṃsāra-kāraṇaṃ ‘‘kim anena ?’’ ity evam | kuśale śobhane nitye karmaṇi sattva-śuddhi-jñānotpatti-tan-niṣṭhā-hetutvena mokṣa-kāraṇam idam ity evaṃ nānuṣajjate’nuṣaṅgaṃ prītiṃ na karotīty etat | kaḥ punar asau ? tyāgī pūrvoktena saṅga-phala-tyāgena tadvān tyāgī, yaḥ karmaṇi saṅgaṃ tyaktvā tat-phalaṃ ca nitya-karmānuṣṭhāyī sa tyāgī | kadā punar asau akuśalaṃ karma na dveṣṭi, kuśale ca nānuṣajjate ? ity ucyate—sattva-samāviṣṭo yadā sattvena ātmānātma-viveka-vijñāna-hetunā samāviṣṭaḥ saṃvyāptaḥ, saṃyukta ity etat | ata eva ca medhāvī medhayā ātma-jñāna-lakṣaṇayā prajñayā saṃyuktas tadvān medhāvī | medhāvitvād eva cchinna-saṃśayaś chinno’vidyā-kṛtaḥ saṃśayo yasyātma-svarūpāvasthānam eva paraṃ niḥśreyasa-sādhanam, nānyat kiṃcid ity evaṃ niścayena cchinna-saṃśayaḥ ||
yo’dhikṛtaḥ puruṣaḥ pūrvoktena prakāreṇa karma-yogānuṣṭhānena krameṇa saṃskṛtātmā san janmādi-vikriyā-rahitatvena niṣkriyam ātmānam ātmatvena sambuddhaḥ, saḥ sarva-karmāṇi manasā saṃnyasya naiva kurvan na kārayan āsīno naiṣkarmya-lakṣaṇāṃ jñāna-niṣṭhām aśnuta ity etat | pūrvoktasya karma-yogasya prayojanam anenaiva lokena uktam |
na hi deha-bhṛtā śakyaṃ tyaktuṃ karmāṇy aśeṣataḥ
yas tu karma-phala-tyāgī sa tyāgīty abhidhīyate
na | – | av. – nie; |
hi | – | av. – ponieważ, albowiem, właśnie, zaiste, z pewnością; |
deha-bhṛtā | – | deha-bhṛt 3i.1 m. ; ye dehaṃ bibhrati teṣām – przez noszącego ciało (od: √ dih – namaszczać, kleić, deha – forma, kształt, ciało; √ bhṛ – nieść, trzymać, dzierżyć, bhṛt – na końcu złożeń: noszący, utrzymujący); |
śakyam | – | śakya ( √ śak – być w stanie) PF 1i.1 n. – możliwe, wykonalne; |
tyaktum | – | √ tyaj (porzucać) inf. – porzucić; |
karmāṇi | – | karman 2i.3 n. – czyny, działania (od: √ kṛ – robić); |
aśeṣataḥ | – | av. – całkowicie, bez reszty, kompletnie (od: √ śiṣ – pozostawiać, śeṣa – pozostałość, resztka, koniec; nieodmienny ablativus zakończony na –tas); |
yaḥ | – | yat sn. 1i.1 m. – kto; |
tu | – | av. – ale, wtedy, z drugiej strony, i; |
karma-phala-tyāgī | – | karma-phala-parityāgin 1i.1 m. ; TP : karmaṇaḥ phalānāṃ parityāgīti – porzucający owoce działania (od: √ kṛ – robić, karman – czyn, działanie i jego skutki; √ phal – dojrzewać; phala – owoc, rezultat; √ tyaj – porzucać, tyāga – porzucenie, wyrzeczenie się; -in, -min, -vin – sufiksy tworzące przymiotniki posesywne); |
saḥ | – | tat sn. 1i.1 m. – on; |
tyāgī | – | tyāgin 1i.1 m. – porzucający, asceta (od: √ tyaj – porzucać, tyāga – porzucenie, wyrzeczenie się; -in, -min, -vin – sufiksy tworzące przymiotniki posesywne); |
iti | – | av. – tak (zaznacza koniec wypowiedzi); |
abhidhīyate | – | abhi- √ dhā (nazywać, mówić) Praes. pass. 1c.1 – jest mówione; |
aniṣṭam iṣṭaṃ miśraṃ ca tri-vidhaṃ karmaṇaḥ phalam
bhavaty atyāgināṃ pretya na tu saṃnyāsināṃ kva-cit
aniṣṭam | – | an-iṣṭa ( √ iṣ – pragnąć) PP 1i.1 n. – nieupragniony, nieuwielbiony; |
iṣṭam | – | iṣṭa ( √ iṣ – pragnąć) PP 1i.1 n. – upragniony, uwielbiony; |
miśram | – | miśra 1i.1 n. – pomieszany, różnorodny (od: √ miśr – mieszać); |
ca | – | av. – i; |
tri-vidham | – | tri-vidha 1i.1 n. – trojakie, mające trzy części (od: tri – trzy; vi- √ dhā – rozdzielać, vidhā – dział, część); |
karmaṇaḥ | – | karman 6i.1 n. – czynu, działania (od: √ kṛ – robić); |
phalam | – | phala 1i.1 n. – owoc, rezultat (od: √ phal – dojrzewać); |
bhavati | – | √ bhū (być) Praes. P 1c.1 – staje się, jest; |
atyāginām | – | a-tyāgin 6i.3 m. – nieporzucających, nie będących ascetami (od: √ tyaj – porzucać, tyāga – porzucenie, wyrzeczenie się; -in, -min, -vin – sufiksy tworzące przymiotniki posesywne); |
pretya | – | pra-√i (odchodzić, umierać) absol. – umarłszy, po śmierci, w następnym świecie (przeciwieństwo do: iha – tutaj); |
na | – | av. – nie; |
tu | – | av. – ale, wtedy, z drugiej strony, i; |
saṃnyāsinām | – | saṃnyāsin 6i.3 m. – wyrzeczeńców (od: sam-ni- √ as – zostawiać, odkładać, porzucać, saṃnyāsa – odrzucenie, rezygnacja, wyrzeczenie, saṃnyāsin – asceta, wyrzeczeniec; -in, -min, -vin – sufiksy tworzące przymiotniki posesywne); |
kva-cit | – | av. – gdziekolwiek, gdzieś (od: kva – gdzie? w jakim miejscu?; -cit – partykuła nieokreśloności); |
pañcaitāni mahābāho kāraṇāni nibodha me
sāṃkhye kṛtānte proktāni siddhaye sarva-karmaṇām
pañca | – | pañca 2i.3 n. – pięć; |
etāni | – | etat sn. 2i.3 n. – te; |
mahābāho | – | mahā-bāhu 8i.1 m. ; BV : yasya bāhū mahāntau staḥ saḥ – o ty, którego ramiona są potężne (od: √ mah – powiększać, mahant – wielki; √ baṃh – zwiększać, bāhu – ramię, przedramię); |
kāraṇāni | – | kāraṇa 2i.3 n. – przyczyna, powód, motyw, zasada, środek (od: √ kṛ – robić, karaṇa – czyn, bezpośrednia przyczyna, instrument, pomocnik); |
nibodha | – | ni- √ budh (dowiadywać się) Imperat. P 2c.1 – dowiedz się; |
me | – | asmat sn. 6i.1 – mój (skrócona forma od: mama); |
sāṃkhye | – | sāṃkhya 7i.1 n. – w sankhji (od: sam- √ khyā – liczyć, sāmkhya – związany z liczbami, racjonalny, jedna ze szkół filozofii indyjskiej); |
kṛtānte | – | kṛta-anta 7i.1 n. ; BV : yasyāntaḥ kṛto ‘sti tasmin – w tym co ma uczynioną konkluzję, w Wedancie (od: √ kṛ – robić, kṛta PP – uczyniony; anta – koniec, kres, granica); |
proktāni | – | prokta (pra- √ vac – ogłaszać, mówić) PP 1i.3 n. – ogłoszone, powiedziane; |
siddhaye | – | siddhi 4i.1 f. – dla osiągnięcia, dla spełnienia, dla doskonałości, dla sukcesu (od: √ sidh – odnosić sukces, osiągać doskonałość); |
sarva-karmaṇām | – | sarva-karman 6i.3 n. ; TP : sarveṣāṃ karmaṇām iti – wszystkich czynów (od: sarva – wszystko; √ kṛ – robić, karman – czyn, działanie i jego skutki); |
adhiṣṭhānaṃ tathā kartā karaṇaṃ ca pṛthag-vidham
vividhāś ca pṛthak ceṣṭā daivaṃ caivātra pañcamam
adhiṣṭhānam | – | adhiṣṭhāna 1i.1 n. – podstawa, pozycja, siedziba, forteca, rząd (od: adhi- √ sthā – stać na, polegać na, władać); |
tathā | – | av. – tak, w ten sposób, podobnie; |
kartā | – | kartṛ 1i.1 m. – sprawca (od: √ kṛ – robić); |
karaṇam | – | karaṇa 1i.1 n. – czyn, bezpośrednia przyczyna, instrument, pomocnik, zmysł (od: √ kṛ – robić); |
ca | – | av. – i; |
pṛthag-vidham | – | pṛthag-vidha 1i.1 n. – mający oddzielne części, wieloraki, różnorodny (od: √ pṛth – rozszerzać, av. pṛthak – oddzielnie, pojedynczo; vi- √ dhā – rozdzielać, vidhā – dział, część); |
vividhāḥ | – | vi-vidha 1i.3 f. – różnorodne, rozmaite; |
ca | – | av. – i; |
pṛthak | – | av. – oddzielnie, pojedynczo (od: √ pṛth – rozszerzać); |
ceṣṭāḥ | – | ceṣṭā 1i.3 f. – działania, gesty, czyny, zachowania, wysiłki (od: √ ceṣṭ – poruszać się działać); |
daivam | – | daiva 1i.1 n. – przeznaczenie, boska wola, los, fatum, przypadek, traf (od: √ div – jaśnieć, bawić się, deva – bóg, niebianin); |
ca | – | av. – i; |
eva | – | av. – z pewnością, właśnie, dokładnie, jedynie; |
atra | – | av. – tutaj; |
pañcamam | – | pañcama 1i.1 n. – piąte (od: pañca – pięć); |
nanu jīvasya kartṛtve pareśāyatte sati tasya karma sva-niyojyatvāpattiḥ, kāṣṭhādi-tulyatvāt | vidhi-niṣedha-śāstrāṇi ca vyarthāni syuḥ | svadhiyā pravartituṃ na śakto niyojyo dṛṣṭaḥ | ucyate — pareśena dattair dehendriyādibhis tenaivāhita-śaktibhis tad-ādhāra-bhūto jīvas tad-āhita-śaktibhis tad-ādhāra-bhūto jīvas tad-āhita-śaktikaḥ san karma-siddhaye svecchayaiva dehendriyādikam adhitiṣṭhati | pareśas tu tat-sarvāntaḥ-sthas tasminn anumatiṃ dadānas taṃ prerayatīti jīvasya sva-dhiyā pravṛtti-nivṛttimattvam astīti na kiñcic codyam | evam eva sūtrakāro niṛṇītavān parāt tat tac chakteḥ (? parāt tac-chruteḥ, 2.3.40) ity ādinā | nanu muktasya jīvasya kartṛtvaṃ na syāt, tasya dehendriya-prāṇānāṃ vigamād iti cen na, tadā saṅkalpa-siddhānāṃ divyānāṃ teṣāṃ sattvāt |
śarīra-vāṅ-manobhir yat karma prārabhate naraḥ
nyāyyaṃ vā viparītaṃ vā pañcaite tasya hetavaḥ
śarīra-vāṅ-manobhiḥ | – | śarīra-vāk-manas 3i.3 m. ; DV : śarīrena ca vācā ca manasā ceti – ciałem, słowami i umysłem (od: √ śṝ – łamać, niszczyć, śarīra – łatwe do zniszczenia, ciało; od: √ vac – mówić, vāk – mowa; √ man – myśleć, manas – umysł); |
yat | – | yat sn. 2i.1 n. –który; |
karma | – | karman 2i.1 n. – czyn, działanie i jego skutki (od: √ kṛ – robić); |
prārabhate | – | pra-ā– √ rabh (podejmować, rozpoczynać) Praes. Ā 1c.1 – rozpoczyna, podejmuje; |
naraḥ | – | nara 1i.1 m. – człowiek (od: nṛ – człowiek, ludzkość); |
nyāyyam | – | nyāyya 2i.1 n. – zwykłe, właściwe, dobre, poprawne (od: √ nī – prowadzić, nyāya – zasada, reguła, system); |
vā | – | av. – lub, i, z drugiej strony, nawet jeśli, jednakże; |
viparītam | – | viparīta (vi-pari- √ i – iść w koło, zawracać) PP 2i.1 n. – przeciwne, odwrotne, złe; |
vā | – | av. – lub, i, z drugiej strony, nawet jeśli, jednakże; |
pañca | – | pañca 1i.3 n. – pięć; |
ete | – | etat sn. 1i.3 m. – ci; |
tasya | – | tat sn. 6i.1 m. – jego; |
hetavaḥ | – | hetu 1i.3 m. – przyczyny, impulsy, powody; |
nanv etāny adhiṣṭhānādīni sarva-karmaṇāṃ nirvartakāni katham ucyate śarīra-vāṅ-manobhir yat karma prārabhata iti ? naiṣa doṣaḥ | vidhi-pratiṣedha-lakṣaṇaṃ sarvaṃ karma śarīrādi-traya-pradhānam | tad-aṅgatayā darśana-śravaṇādi ca jīvana-lakṣaṇaṃ tridhaiva rāśīkṛtam ucyate śarīrādibhir ārabhyata iti | phala-kāle’pi tat-pradhānaiḥ sādhanair bhujyata iti pañcānām eva hetutvaṃ na virudhyata iti |
tatraivaṃ sati kartāram ātmānaṃ kevalaṃ tu yaḥ
paśyaty akṛta-buddhitvān na sa paśyati durmatiḥ
tatra | – | av. tam (od: tat; locativus nieodmienny zakończony na -tra); |
evam | – | av. – w ten sposób; |
sati | – | sant ( √ as – być) PPr 7i.1 m. loc.abs. – gdy [tak] jest; |
kartāram | – | kartṛ 2i.1 m. – sprawcę (od: √ kṛ – robić); |
ātmānam | – | ātman 2i.1 m. – jaźń; |
kevalam | – | av. – jedynie, tylko (od: kevala – pojedynczy, prosty, całkowity); |
tu | – | av. – ale, wtedy, z drugiej strony, i; |
yaḥ | – | yat sn. 1i.1 m. – kto; |
paśyati | – | √ dṛś (widzieć) Praes. P 1c.1 – widzi; |
akṛta-buddhitvāt | – | akṛta-buddhitva abst. 5i.1 n. ; KD : akṛtād buddhitvād iti – z powodu nierozwiniętej roztropności (od: √ kṛ – robić, PP kṛta – uczyniony, a-kṛta – nieuczyniony, nierozwinięty, niedokończony; √ budh – budzić, rozumieć, percepować; buddhi – roztropność, rozum, myśl, rozsądek, intelekt, percepcja, poznanie, idea, pogląd); |
na | – | av. – nie; |
saḥ | – | tat sn. 1i.1 m. – on; |
paśyati | – | √ dṛś (widzieć) Praes. P 1c.1 – widzi; |
durmatiḥ | – | dur-mati 1i.1 f. – ten, którego myśl jest zła, niemądry, głupiec, tępak (od: dur / dus – prefiks: trudny, zły, twardy; √ man – myśleć, mati – myśl, opinia, pogląd); |
yasya nāhaṃ-kṛto bhāvo buddhir yasya na lipyate
hatvāpi sa imāṃl lokān na hanti na nibadhyate
yasya | – | yat sn. 6i.1 m. – kogo, którego; |
na | – | av. – nie; |
ahaṃ-kṛtaḥ | – | ahaṃ-kṛta 1i.1 m. – uczyniony z ‘ja’ (od: aham – ja; √ kṛ – robić, PP kṛta – uczyniony); |
bhāvaḥ | – | bhāva 1i.1 m. – egzystencja, istnienie, natura, emocje (od: √ bhū – być); |
buddhiḥ | – | buddhi 1i.1 f. – roztropność, rozum, myśl, rozsądek, intelekt, percepcja, poznanie, idea, pogląd (od: √ budh – budzić, rozumieć, percepować); |
yasya | – | yat sn. 6i.1 m. – kogo, którego; |
na | – | av. – nie; |
lipyate | – | √ lip (namaszczać, smarować, plamić, kleić, pokrywać) Praes. pass. 1c.1 – jest obsmarowany, jest plamiony; |
hatvā | – | √ han (zabić) absol. – zabiwszy; |
api | – | av. – chociaż, jak również, także, co więcej, nawet; |
saḥ | – | tat sn. 1i.1 m. – on; |
imān | – | idam sn. 2i.3 m. – te; |
lokān | – | loka 2i.3 m. – światy, ludzi; |
na | – | av. – nie; |
hanti | – | √ han (zabijać, uderzać) Praes. P 1c.1 – zabija; |
na | – | av. – nie; |
nibadhyate | – | ni- √ bandh (wiązać, pętać) Praes. pass. 1c.1 – jest pętany; |
nanu hatvāpi na hantīti vipratiṣiddham ucyate yady api stutiḥ | naiṣa doṣaḥ | laukika-pāramārthika-dṛṣṭy-apekṣayā tad-upapatteḥ | dehādy-ātma-buddhyā hantāham iti laukikīṃ dṛṣṭim āśritya hatvāpīty āha | yathā-darśitāṃ pāramārthikīṃ dṛṣṭim āśritya na hanti na nibadhyata iti | etad ubhayam upapadyata eva |
nanv adhiṣṭhānādibhiḥ sambhūya karoty evātmā | kartāram ātmānaṃ kevalaṃ tv [gītā 18.16] iti kevala-śabda-prayogāt | naiṣa doṣaḥ | ātmano’vikriya-svabhāvatve’dhiṣṭhānādibhiḥ saṃhatatvānupapatteḥ | vikriyāvato hy anyaiḥ saṃhananaṃ sambhavati, saṃhatya vā kartṛtvaṃ syāt | na tv avikriyasyātmanaḥ kenacit saṃhananam astīti na sambhūya kartṛtvam upapadyate | ataḥ kevalatvam ātmanaḥ svābhāvikam iti kevala-śabdo’nuvāda-mātram |
avikriyatvaṃ cātmanaḥ śruti-smṛti-nyāya-prasiddham | avikāryo’yam ucyate [gītā 2.15] guṇair eva karmāṇi kriyante [gītā 3.27] śarīra-stho’pi na karotīty [gītā 13.31] ādy asakṛd upapāditaṃ gītāsv eva tāvat | śrutiṣu ca dhyāyatīva lelāyatīva [bhāvāū 4.3.7] ity evam ādyāsu | nyāyataś ca niravayavam aparatantram avikriyam ātma-tattvam iti rāja-mārgaḥ | vikriyāvattvābhyupagame’py ātmanaḥ svakīyaiva vikriyā svasya bhavitum arhati, nādhiṣṭhānādīnāṃ karmāṇy ātma-kartṛkāṇi syuḥ | na hi parasya karma pareṇākṛtam āgantum arhati |
yat tv avidyayā gamitam, na tat tasya | yathā rajatatvaṃ na śuktikāyāḥ | yathā vā tala-malinatvaṃ bālair gamitam avidyayā, nākāśasya, tathādhiṣṭhānādi-vikriyāpi teṣām eva, nātmanaḥ | tasmād yuktam uktam ahaṃkṛtatva-buddhi-lepābhāvād vidvān na hanti vā nibadhyata iti | nāyaṃ hanti vā hanyate [gītā 2.19] iti pratijñāya na jāyate [gītā 2.20] ity ādi-hetu-vacanenāvikriyatvam ātmana uktvā, vedāvināśinaṃ [gītā 2.21] iti viduṣaḥ karmādhikāra-nivṛttiṃ śāstrādau saṃkṣepata uktvā, madhye prasāritāṃ tatra tatra prasaṅgaṃ kṛtveha upasaṃharati śāstrārtha-piṇḍīkaraṇāya vidvān na hanti na nibadhyate iti |
evaṃ ca sati deha-bhṛttvābhimānānupapattau avidyā-kṛtāśeṣa-karma-saṃnyāsopapatteḥ saṃnyāsinām aniṣṭādi tri-vidhaṃ karmaṇaḥ phalaṃ na bhavati [gītā 18.12] ity upapannam | tad-viparyayāc cetareṣāṃ bhavatīty etac cāparihāryam ity eṣa gītā-śāstrārtha upasaṃhṛtaḥ | sa eṣa sarva-vedārtha-sāro nipuṇa-matibhiḥ paṇḍitair vicārya pratipattavya iti tatra tatra prakaraṇa-vibhāgena darśito’smābhiḥ śāstra-nyāyānusāreṇa
jñānaṃ jñeyaṃ parijñātā tri-vidhā karma-codanā
karaṇaṃ karma karteti tri-vidhaḥ karma-saṃgrahaḥ
jñānam | – | jñāna 1i.1 n. – wiedza, mądrość, inteligencja (od: √ jñā – wiedzieć, rozumieć); |
jñeyam | – | jñeya ( √ jñā – wiedzieć) PF 1i.1 n. – do poznania, do dowiedzenia się; |
parijñātā | – | parijñātṛ 1i.1 m. – rozpoznający, znawca (od: pari- √ jñā – poznawać, postrzegać, rozumieć); |
tri-vidhā | – | tri-vidha 1i.1 f. – trojaka, mająca trzy części (od: tri – trzy; vi- √ dhā – rozdzielać, vidhā – dział, część); |
karma-codanā | – | karma-codanā 1i.1 f. ; TP : karmaṇāṃ codaneti – impuls czynów (od: √ kṛ – robić, karman – czyn, działanie i jego skutki; √ cud – nakłaniać, podburzać, sprawiać przyspieszenie, codanā – nakłanianie, zapraszanie, impuls); |
karaṇam | – | karaṇa 1i.1 n. – czyn, bezpośrednia przyczyna, instrument, pomocnik, zmysł (od: √ kṛ – robić); |
karma | – | karman 1i.1 n. – czyn, działanie i jego skutki (od: √ kṛ – robić); |
kartā | – | kartṛ 1i.1 m. – sprawca (od: √ kṛ – robić); |
iti | – | av. – tak (zaznacza koniec wypowiedzi); |
tri-vidhaḥ | – | tri-vidha 1i.1 m. – trojaki, mający trzy części (od: tri – trzy; vi- √ dhā – rozdzielać, vidhā – dział, część); |
karma-saṃgrahaḥ | – | karma-saṃgraha 1i.1 m. ; TP : karmaṇāṃ saṅgraha iti – zbiór czynów (od: √ kṛ – robić, karman – czyn, działanie i jego skutki; sam- √ grah – chwytać razem, wspierać, saṃ-graha – trzymanie razem, zbiór, ochrona); |
jñānaṃ karma ca kartā ca tri-dhaiva guṇa-bhedataḥ
procyate guṇa-saṃkhyāne yathā-vac chṛṇu tāny api
jñānam | – | jñāna 1i.1 n. – wiedza, mądrość, inteligencja (od: √ jñā – wiedzieć, rozumieć); |
karma | – | karman 1i.1 n. – czyn, działanie i jego skutki (od: √ kṛ – robić); |
ca | – | av. – i; |
kartā | – | kartṛ 1i.1 m. – sprawca (od: √ kṛ – robić); |
ca | – | av. – i; |
tri-dhā | – | av. – trojako (od: tri – trzy; -dhā – sufiks dodawany do liczebnika, by utworzyć liczebnik wieloraki); |
eva | – | av. – z pewnością, właśnie, dokładnie, jedynie; |
guṇa-bhedataḥ | – | av. – TP : guṇānāṃ bhedata iti – z powodu zróżnicowania na guny (od: √ √ grah – chwytać, guṇa – cecha, zaleta, sznur; √ bhid – rozdzielać, bheda – rozdzielenie, rozszczepienie, podział, różnica; ablativus nieodmienny zakończony na -tas); |
procyate | – | pra- √ vac (mówić) Praes. pass. 1i.1 – mówi się, jest nazywany; |
guṇa-saṃkhyāne | – | guṇa-saṃkhyāna 7i.1 n. ; guṇānāṃ saṃkhyāna iti – w wyliczeniu gun (od: √ √ grah – chwytać, guṇa – cecha, zaleta, sznur; sam- √ khyā – liczyć, saṃkhya – liczenie, sumowanie, konflikt, saṃkhyāna – wyliczanie, wyszczególnianie); |
yathā-vat | – | av. – jak należy, właściwie, dokładnie; |
śṛṇu | – | √ śru (słuchać) Imperat. P 2c.1 – słuchaj; |
tāni | – | tat sn. 2i.3 n. – te; |
api | – | av. – chociaż, jak również, także, co więcej, nawet; |
asyārthaḥ svāmi-caraṇair vyākhyāto yathā – mayā veda-rūpeṇādiṣṭān api svadharmān santyajya yo māṃ bhajet sa ca sattama iti | kim ajñānato nāstikyād vā ? na dharmācaraṇe sattva-śuddhyādīn guṇān vipakṣe doṣān pratyavāyāṃś cājñāya jñātvāpi mad-dhyāna-vikṣepatayā mad-bhaktyaiva sarvaṃ bhaviṣyatīti dṛḍha-niścayenaiva dharmān santyajya ity
atra dharmān dharma-phalāni santyajyeti tu vyākhyā na ghaṭate | na hi dharma-phala-tyāge kaścid atra pratyavāyo bhaved ity avadheyam | ayaṃ bhāvo bhagavad-vākyānāṃ tad-vyākhyātṝṇāṃ ca – jñānaṃ hi citta-śuddhim avaśyam evāpekṣate, niṣkāma-karmabhiś citta-śuddhi-tāratamye vṛtte eva jñānodaya-tāratamyaṃ bhaven nānyathā | ataeva samyag jñānodaya-siddhy-arthaṃ sannyāsibhir api niṣkāma-karma na kartavyam eva | yad uktam –
ārurukṣor muner yogaṃ
karma kāraṇam ucyate |
yogārūḍhasya tasaiva
śamaḥ kāraṇam ucyate || (Gītā 6.2) iti |
yas tv ātma-ratir eva syād
ātma-tṛptaś ca mānavaḥ |
ātmany eva ca santuṣṭas
tasya kāryaṃ na vidyate || (Gītā 3.17) iti |
bhaktis tu paramā svatantrā mahā-prabalā citta-śuddhiṃ naivāpekṣate, yad uktam –
vikrīḍitaṃ vraja-vadhūbhir idaṃ ca viṣṇoḥ
śraddhānvito yaḥ śṛṇuyād ity ādau
bhaktiṃ parāṃ bhagavati parilabhya kāmaṃ
hṛd-rogam āśv apahinoty acireṇa dhīraḥ || (BhP 10.33.42) iti |
atra tv ātma-pratyayeṇa hṛd-rogavattve vādhikāriṇi paramāyā bhakter api prathamam eva praveśas tatas tatraiva kāmādīnām apagamaś ca | tathā –
praviṣṭaḥ karṇa-randhreṇa
svānāṃ bhāva-saroruham |
dhunoti śamalaṃ kṛṣṇaḥ
salilasya yathā śarat || (BhP 2.8.5)
iti ca ity ato bhaktyaiva yadi tādṛśī citta-śuddhiḥ syāt, tadā bhaktaiḥ kathaṃ karma kartavyam iti |
atha prakṛam anusarāmaḥ – kiṃ ca na kevalaṃ dehādi-vyātiriktasyātmanaḥ jñānam eva jñānam, tathātma-tattvam api jñeyam, tādṛśa-jñānāśraya eva jñānī, kintv etat trike karma-sambandho vartate | tad api sannyāsibhir jñeyam ity āha jñānam iti | atra codanā śabdena vidhir ucyate, yad uktaṃ bhaṭṭaiḥ – codanā copadeśaś ca vidhiś caikārtha-vācina iti | uktaṃ ślokārdhaṃ svayam eva vyācaṣṭe karaṇam iti yaj jñānaṃ tat karaṇa-kārakam | jñāyate 'neneti jñānam iti vyutpatteḥ | yaj jñeyaṃ jīvātma-tattvaṃ, tad eva karma-kārakam | yas tasya parijñātā sa kartā iti trividhaḥ karaṇaṃ karma kartā iti trividhaṃ kārakam ity arthaḥ |
karma-saṅgrahaḥ karmaṇā niṣkāma-karmānuṣṭhānenaiva saṅgṛhyata iti karma-codanā pada-vyākhyā | jñānatvaṃ jñeyatvaṃ jñātṛtvaṃ caitat trayaṃ niṣkāma-karmānuṣṭhāna-mūlakam iti bhāvaḥ |
sarva-bhūteṣu yenaikaṃ bhāvam avyayam īkṣate
avibhaktaṃ vibhakteṣu taj jñānaṃ viddhi sāttvikam
sarva-bhūteṣu | – | sarva-bhūta 7i.3 m. ; sarveṣu bhūteṣu iti – we wszystkich bytach (od: sarva – wszystko; √ bhū – być, PP bhūta – będący, prawdziwy, istota, byt); |
yena | – | yat sn. 3i.1 n. – przez co, na skutek czego; |
ekam | – | eka sn. 2i.1 m. – jeden; |
bhāvam | – | bhāva 2i.1 m. – byt, stan, natura (od: √ bhū – być); |
avyayam | – | a-vyaya 2i.1 m. – niezmienny (od: vi- √ i – odchodzić, znikać, vyaya – odejście, rozchód, zniszczenie); |
īkṣate | – | √ īkṣ (patrzeć) Praes. Ā 1c.1 – widzi; |
avibhaktam | – | a-vi-bhakta (vi- √ bhāj – dzielić, rozszczepiać) PP 2i.1 n. – nierozdzielone, niepodzielone; |
vibhakteṣu | – | vi-bhakta (vi- √ bhāj – dzielić, rozszczepiać) PP 7i.3 n. – w rozdzielonych, w podzielonych; |
tat | – | tat sn. 2i.1 n. – to; |
jñānam | – | jñāna 2i.1 n. – wiedzę, mądrość, inteligencję (od: √ jñā – wiedzieć, rozumieć); |
viddhi | – | √ vid (wiedzieć) Imperat. P 2c.1 – wiedz, znaj; |
sāttvikam | – | sāttvika 2i.1 n. – związane z sattwą (od: √ as – być, PPr sant – będący, istnienie, abst. sattva – jestestwo, esencja, mądrość, duch, jedna z trzech gun); |
pṛthaktvena tu yaj jñānaṃ nānā-bhāvān pṛthag-vidhān
vetti sarveṣu bhūteṣu taj jñānaṃ viddhi rājasam
pṛthaktvena | – | pṛthaktva abst. 3i.1 n. – przez oddzielność (od: √ pṛth – rozszerzać, pṛthak – oddzielnie, pojedynczo); lub av. ( 3i.1 ) – pojedynczo, jeden po drugim, oddzielnie (od: √ pṛth – rozszerzać, pṛthak – oddzielnie, pojedynczo); |
tu | – | av. – ale, wtedy, z drugiej strony, i; |
yat | – | yat sn. 2i.1 n. – które; |
jñānam | – | jñāna 2i.1 n. – wiedzę, mądrość, inteligencję (od: √ jñā – wiedzieć, rozumieć); |
nānā-bhāvān | – | nānā-bhāva 2i.3 n. – mające rozmaite stany, różnorodne istnienia (od: nānā – różnie, rozmaicie / różny; xbhū – być, bhāva – bycie, istnienie, stan, charakter, uczucie, miłość); |
pṛthag-vidhān | – | pṛthag-vidha 1i.3 n. – mające oddzielone części, pojedyncze działy (od: √ pṛth – rozszerzać, pṛthak – oddzielnie, pojedynczo; vi- √ dhā – rozdzielać, vidhā – dział, część); |
vetti | – | √ vid (wiedzieć) Praes. P 1c.1 – zna; |
sarveṣu | – | sarva sn. 7i.3 n. – we wszystkich; |
bhūteṣu | – | bhūta ( √ bhū – być) PP 7i.3 m. – w bytach, w istotach; |
tat | – | tat sn. 2i.1 n. – to; |
jñānam | – | jñāna 2i.1 n. – wiedzę, mądrość, inteligencję (od: √ jñā – wiedzieć, rozumieć); |
viddhi | – | √ vid (wiedzieć) Imperat. P 2c.1 – wiedz, znaj; |
rājasam | – | rājasa 2i.1 n. – związane z radźasem, radźasowe (od: √ rañj – być pokolorowanym, podnieconym, zachwyconym, rajas – pokolorowany, kurz, namiętność, jedna z trzech gun); |
yat tu kṛtsnavad ekasmin kārye saktam ahaitukam
atattvārthavad alpaṃ ca tat tāmasam udāhṛtam
yat | – | yat sn. 1i.1 n. – który; |
tu | – | av. – ale, wtedy, z drugiej strony, i; |
kṛtsnavat | – | av. – niczym wszystko (od: kṛtsna – cały, kompletny; -vat – sufiks: taki jak, podobny); |
ekasmin | – | eka sn. 7i.1 n. – w jednym; |
kārye | – | kārye ( √ kṛ – robić) PF 7i.1 n. – w tym co jest do zrobienia, w pracy, w obowiązku; |
saktam | – | sakta ( √ sañj – polegać na, być przymocowanym do, obejmować) PP 1i.1 n. – przywiązane, lgnące; |
ahaitukam | – | a-haituka 1i.1 n. – nie mające przyczyny, nieracjonalne (od: hetu – przyczyna, impuls, powód; haituka – mający powód, motywowany); |
a-tattva-artha-vat | – | av. – niczym pozbawione prawdy i znaczenia (od: tat – to, abst. tat-tva – tość, prawda, realność; √ arth – pragnąć, prosić, artha – korzyść, zdobycz, cel, zamiar, sprawa, kwestia, rzecz, użycie; -vat – sufiks: taki jak, podobny); |
alpam | – | alpa 1i.1 n. – małe, drobne; |
ca | – | av. – i; |
tat | – | tat sn. 1i.1 n. – to; |
tāmasam | – | tāmasa 1i.1 n. – związane z tamasem, tamasowe (od: √ tam – dławić się, mdleć, znikać, zatrzymywać; tamas – ciemność, mrok, tępota, bierność, jedna z trzech gun); |
udāhṛtam | – | ud-ā-hṛta (ud-ā- √ hṛ – ustalać, oznajmiać) PP 1i.1 n. – ustalone, nazwane, oznajmione; |
Czwarta pada BhG 18.22 jest podobna do czwartej pady BhG 17.19, 22 i 18.39;
niyataṃ saṅga-rahitam arāga-dveṣataḥ kṛtam
aphala-prepsunā karma yat tat sāttvikam ucyate
niyatam | – | niyata (ni- √ yam – zatrzymywać, regulować) PP 1i.1 n. – uregulowany, stały; lub av. – stale, zawsze, zdecydowanie; |
saṅga-rahitam | – | saṅga-rahita 1i.1 n. ; yat saṅgena rahitam asti tat – ten, który pozbawiony jest lgnięcia (od: sam- √ gam – schodzić się lub √ sañj – lgnąć, sklejać, kurczowo trzymać, przywiązywać się, wchodzić w kontakt, saṅga – lgnięcie, zejście się, związek, towarzystwo, nadzieje, pragnienia, przywiązania; rahita – opuszczony, porzucony, samotny, pozbawiony czego? wymaga instrumentalisu lub genetivusu); |
a-rāga-dveṣataḥ | – | av. – z powodu braku namiętności i awersji (od: √ rañj – być pokolorowanym, podnieconym, zachwyconym, rāga – kolor, namiętności, podniecenie, miłość, piękno; √ dviṣ – nienawidzić, dveṣa – nienawiść, awersja, wrogość; ablativus nieodmienny zakończony na -tas); |
kṛtam | – | kṛta ( √ kṛ – robić) PP 1i.1 n. – zrobiony, uczyniony; |
a-phala-prepsunā | – | a-phala-prepsu 3i.1 m. ; TP : yaḥ phalam āptuṃ necchati tena – przez tego, który nie pragnie osiągnąć owocu (od: √ phal – dojrzewać; phala – owoc, rezultat; pra- √ āp – osiągać, zdobywać, des. pra-īpsu – pragnący osiągnąć); |
karma | – | karman 1i.1 n. – czyn, działanie i jego skutki (od: √ kṛ – robić); |
yat | – | yat sn. 1i.1 n. – które; |
tat | – | tat sn. 1i.1 n. – to; |
sāttvikam | – | sāttvika 1i.1 n. – związany z sattwą (od: √ as – być, PPr sant – będący, istnienie, abst. sattva – jestestwo, esencja, mądrość, duch, jedna z trzech gun); |
ucyate | – | √ vac (mówić) Praes. pass. 1c.1 – jest powiedziane, nazywane; |
yat tu kāmepsunā karma sāhaṃ-kāreṇa vā punaḥ
kriyate bahulāyāsaṃ tad rājasam udāhṛtam
yat | – | yat sn. 1i.1 n. – które; |
tu | – | av. – ale, wtedy, z drugiej strony, i; |
kāmepsunā | – | kāma-īpsu 3i.1 m. ; TP : yaḥ kāmam āptum icchati tena – przez tego, który pragnie osiągnąć rozkosze (od: √ kam –pragnąć, kochać, tęsknić, kāma – pragnienie, miłość, przyjemność; √ āp – osiągać, zdobywać, des. īpsu – pragnący osiągnąć); |
karma | – | karman 1i.1 n. – czyn, działanie i jego skutki (od: √ kṛ – robić); |
sāhaṃ-kāreṇa | – | sa-ahaṃ-kāra 2i.1 m. ; BV : yo ‘haṃ-kārena sahāsti tena – przez tego, który ma egotyzm (od: sa – razem z, wespół; krótka forma od: saha lub sama; występuje głównie w złożeniach, wymaga instrumentalisu; aham – ja; √ kṛ – robić, kāra – twórca, ahaṃ-kāra – egotyzm, ego, samolubność, dumę); |
vā | – | av. – lub, i, z drugiej strony, nawet jeśli, jednakże; |
punaḥ | – | av. – ponownie, jeszcze raz, z powrotem; |
kriyate | – | √ kṛ (robić) Praes. pass. 1c.1 – jest wykonywany; |
bahulāyāsam | – | bahula-āyāsa 1i.1 n. ; BV : yasmin āyāsaḥ bahulo ‘sti tat – ten, w którym wysiłek jest ogromny (od: bahula – liczny, obfitujący; ā-yāsa – wysiłek, trud, zmęczenie); |
tat | – | tat sn. 2i.1 n. – to; tat sn. 1i.1 n. – to; |
rājasam | – | rājasa 1i.1 n. – związane z radźasem, radźasowe (od: √ rañj – być pokolorowanym, podnieconym, zachwyconym, rajas – pokolorowany, kurz, namiętność, jedna z trzech gun); |
udāhṛtam | – | ud-ā-hṛta (ud-ā- √ hṛ – ustalać, oznajmiać) PP 1i.1 n. – ustalone, nazwane, oznajmione; |
anubandhaṃ kṣayaṃ hiṃsām anapekṣya ca pauruṣam
mohād ārabhyate karma yat tat tāmasam ucyate
anubandham | – | anu-bandha 2i.1 m. – pęta, więzy, więzienie (od: anu- √ bandh – wiązać, pętać); |
kṣayam | – | kṣaya (od: √ kṣi – zmniejszać się) PF 2i.1 n. – zmniejszenie, zniszczenie; |
hiṃsām | – | hiṃsā 2i.1 f. – przemoc, krzywdzenie (od: √ hiṃs – ranić, krzywdzić, zabijać); |
anapekṣya | – | na apa- √ īkṣ (patrzeć w bok, opiekować się, szanować, oczekiwać) absol. – zlekceważywszy, nie wziąwszy pod uwagę; |
ca | – | av. – i; |
pauruṣam | – | pauruṣa 2i.1 n. – męskość, jurność, związane z człowiekiem (od: √ pur – poprzedzać, prowadzić lub √ pṝ – napełniać, odżywiać, puru – obfitość, pūru – ludzie, puruṣa – człowiek); |
mohāt | – | moha 5i.1 m. – z ogłupienia, z oszołomienia, z zamętu (od: √ muh – mylić się, być skonfundowanym, omroczonym, ogłupiałym); |
ārabhyate | – | ā- √ rabh (osiągać, podejmować) Praes. pass. 1c.1 – jest podejmowane, jest rozpoczynane; |
karma | – | karman 1i.1 n. – czyn, działanie i jego skutki (od: √ kṛ – robić); |
yat | – | yat sn. 1i.1 n. – które; |
tat | – | tat sn. 1i.1 n. – to; |
tāmasam | – | tāmasa 2i.1 m. – związany z tamasem, tamasowy (od: √ tam – dławić się, mdleć, znikać, zatrzymywać; tamas – ciemność, mrok, tępota, bierność, jedna z trzech gun); |
ucyate | – | √ vac (mówić) Praes. pass. 1c.1 – jest powiedziane, nazywane; |
mukta-saṅgo ‘nahaṃ-vādī dhṛty-utsāha-samanvitaḥ
siddhy-asiddhyor nirvikāraḥ kartā sāttvika ucyate
mukta-saṅgaḥ | – | mukta-saṅga 1i.1 m. ; BV : yena saṅgo mukto ‘sti saḥ – ten, kogo lgnięcie odeszło (od: √ muc – wyzwalać, uwalniać, PP mukta – wyzwolony, odeszły; sam- √ gam – schodzić się lub √ sañj – lgnąć, sklejać, kurczowo trzymać, przywiązywać się, wchodzić w kontakt, saṅga – lgnięcie, zejście się, związek, towarzystwo, nadzieje, pragnienia, przywiązania); |
anahaṃ-vādī | – | an-ahaṃ-vādin 1i.1 m. ; TP : an-aham iti vādīti – deklarujący „nie ja” (od: aham – ja; √ vad – mówić, vāda – mowa, dysputa, doktryna; -in, -min, -vin – sufiksy tworzące przymiotniki posesywne; vādin – mówiący, tłumaczący, oznajmiający, dyskutujący, wyjaśniający); |
dhṛty-utsāha-samanvitaḥ | – | dhṛty-utsāha-samanvita 1i.1 m. ; DV / TP : dhṛtyotsāhena ca samanvita iti – posiadający stanowczość i moc (od: √ dhṛ – dzierżyć dhṛti – stanowczość, wola; ut-sāha – moc, siła energia; anu- √ i – podążać, PP anv-ita – połączony, wyposażony: w co? – wymaga instrumentalisu); |
siddhy-asiddhyoḥ | – | siddhy-asiddhi 7i.2 f. ; DV : siddhyāṃ ca asiddhyāṃ ca iti – w sukcesie i porażce (od: √ sidh – odnieść sukces, stać się doskonałym, siddhi – sukces, doskonałość); |
nirvikāraḥ | – | nir-vikāra 1i.1 m. ; BV : yasya vikāro nāsti saḥ – wolny od zmiany (od: niḥ – wolny od, bez; vi- √ kṛ – przemieniać, vikāra – zmiana, przemiana); |
kartā | – | kartṛ 1i.1 m. – sprawca (od: √ kṛ – robić); |
sāttvikaḥ | – | sāttvika 1i.1 m. – związany z sattwą (od: √ as – być, PPr sant – będący, istnienie, abst. sattva – jestestwo, esencja, mądrość, duch, jedna z trzech gun); |
ucyate | – | √ vac (mówić) Praes. pass. 1c.1 – jest powiedziane, nazywane; |
rāgī karma-phala-prepsur lubdho hiṃsātmako ‘śuciḥ
harṣa-śokānvitaḥ kartā rājasaḥ parikīrtitaḥ
rāgī | – | rāgin 1i.1 m. – kolorowy, namiętny, kochający, przywiązany (od: √ rañj – być pokolorowanym, podnieconym, zachwyconym, rāga – kolor, namiętności, podniecenie, miłość, piękno; -in, -min, -vin – sufiksy tworzące przymiotniki posesywne); |
karma-phala-prepsuḥ | – | karma-phala-prepsu 1i.1 m. ; TP : yaḥ karmaṇaḥ phalam āptum icchati saḥ – ten, który pragnie osiągnąć owoc czynu (od: √ kṛ – robić, karman – czyn, działanie i jego skutki; √ phal – dojrzewać; phala – owoc, rezultat; pra- √ āp – osiągać, zdobywać, des. pra-īpsu – pragnący osiągnąć); |
lubdhaḥ | – | lubdha ( √ lubh – być chciwym) PP 1i.1 m. – chciwy, pożądliwy; |
hiṃsātmakaḥ | – | hiṃsā-ātmaka 1i.1 n. – w którego naturze jest krzywdzenie (od: √ hiṃs – ranić, krzywdzić, zabijać; hiṃsā – przemoc, krzywdzenie; ātmaka – w złożeniach: mający naturę); |
aśuciḥ | – | aśuci 1i.1 m. – nieczysty (od: √ śuc – jaśnieć, być mokrym, śuci – czysty); |
harṣa-śokānvitaḥ | – | harṣa-śoka-anvita 1i.1 m. ; DV / TP : harṣeṇa śokena cānvita iti – spowity ekscytacją i rozpaczą (od: √ hṛṣ – ekscytować się, podnosić się, harṣa – podniesienie się, ekscytacja, podniecenie; √ śuc – rozpaczać, palić, śoka – rozpacz, żal, ogień; anu- √ i – podążać, PP anv-ita – połączony, wyposażony: w co? – wymaga instrumentalisu); |
kartā | – | kartṛ 1i.1 m. – sprawca (od: √ kṛ – robić); |
rājasaḥ | – | rājasa 2i.1 m. – związany z radźasem, radźasowy (od: √ rañj – być pokolorowanym, podnieconym, zachwyconym, rajas – pokolorowany, kurz, namiętność, jedna z trzech gun); |
parikīrtitaḥ | – | pari-kīrtita (pari- √ kīrt – sławić) PP 1i.1 m. – wysławiony, powiedziany, oznajmiony, znany (od: kīrti – sława); |
ayuktaḥ prākṛtaḥ stabdhaḥ śaṭho naikṛtiko ‘lasaḥ
viṣādī dīrgha-sūtrī ca kartā tāmasa ucyate
ayuktaḥ | – | a-yukta ( √ yuj – zaprzęgać, łączyć) PP 1i.1 m. – niepołączony, niezaprzęgnięty, niezajęty, nieodpowiedni; |
prākṛtaḥ | – | prākṛta 1i.1 m. – normalny, zwykły, prostak, niewyrafinowany (od: pra- √ kṛ – stwarzać, prakṛti – natura, podstawa, praprzyczyna, przejawiony świat); |
stabdhaḥ | – | stabdha ( √ stambh – stać stabilnie, zatrzymywać, stawać się nieruchomym) PP 1i.1 m. – nieruchomy, dumny, arogancki; |
śaṭhaḥ | – | śaṭha 1i.1 m. – oszust, fałszywiec, łotr, drań (od: ???); |
naikṛtikaḥ | – | naikṛtika 1i.1 m. – nieuczciwy, błędny, niszczycielski (od: ni- √ kṛ – niszczyć, upokarzać, pokonywać); |
alasaḥ | – | alasa 1i.1 m. – nieaktywny, bez energii, leniwy (od: √ las – jaśnieć, błyszczeć, bawić się); |
viṣādī | – | viṣādin 1i.1 m. – rozpaczający, przygnębiony, smutny, skonsternowany (od: vi- √ sad – rozpaczać; viṣāda – rozpacz, smutek; -in, -min, -vin – sufiksy tworzące przymiotniki posesywne); |
dīrgha-sūtrī | – | dīrgha-sūtrin 1i.1 m. – powolny, opieszały, spóźniający się (od: dīrgha – długi, wielki, głęboki; √ siv – szyć, kleić, łączyć, sūtra – nić, lina, sznur, lakoniczne formuły; -in, -min, -vin – sufiksy tworzące przymiotniki posesywne); |
ca | – | av. – i; |
kartā | – | kartṛ 1i.1 m. – sprawca (od: √ kṛ – robić); |
tāmasaḥ | – | tāmasa 1i.1 m. – związany z tamasem, tamasowy (od: √ tam – dławić się, mdleć, znikać, zatrzymywać; tamas – ciemność, mrok, tępota, bierność, jedna z trzech gun); |
ucyate | – | √ vac (mówić) Praes. pass. 1c.1 – jest powiedziane, nazywane; |
buddher bhedaṃ dhṛteś caiva guṇatas tri-vidhaṃ śṛṇu
procyamānam aśeṣeṇa pṛthaktvena dhanaṃjaya
buddheḥ | – | buddhi 6i.1 f. – roztropności, rozumu, myśli, rozsądku, intelektu, percepcji, poznania, idei, poglądu (od: √ budh – budzić, rozumieć, percepować); |
bhedam | – | bheda 2i.1 m. – rozdzielenie, rozszczepienie, podział, różnicę (od: √ bhid – rozdzielać); |
dhṛteḥ | – | dhṛti 6i.1 f. – stanowczości, woli ( √dhṛ – dzierżyć, PP dhṛta – trzymany, dzierżony); |
ca | – | av. – i; |
eva | – | av. – z pewnością, właśnie, dokładnie, jedynie; |
guṇataḥ | – | av. – ze względu na guny (od:√grah – chwytać, guṇa – cecha, zaleta, sznur; ablativus nieodmienny zakończony na -tas); |
tri-vidham | – | tri-vidha 2i.1 m. – trojakiego, mającego trzy części (od: tri – trzy; vi-√dhā – rozdzielać, vidhā – dział, część); |
śṛṇu | – | √śru (słuchać) Imperat. P 2c.1 – słuchaj; |
procyamānam | – | procyamāna (pra- √vac – mówić) PPr pass. 2i.1 m. – mówionego; |
aśeṣeṇa | – | av. – całkowicie, bez reszty, kompletnie (od: √ śiṣ – pozostawiać, śeṣa – pozostałość, resztka, koniec; powstały z: 3i.1); |
pṛthaktvena | – | av. (3i.1) – pojedynczo, jeden po drugim, oddzielnie (od: √pṛth – rozszerzać, pṛthak – oddzielnie, pojedynczo); |
dhanaṃjaya | – | dhanaṃ-jaya 8i.1 m. ; yo dhanaṃ jayati saḥ – o ty, który zdobywasz bogactwa (od: dhana – podbój, łupy, bogactwo; √ji – zwyciężać, jaya – zwycięstwo); |
pravṛttiṃ ca nivṛttiṃ ca kāryākārye bhayābhaye
bandhaṃ mokṣaṃ ca yā vetti buddhiḥ sā pārtha sāttvikī
pravṛttim | – | pravṛtti 2i.1 f. – aktywność, działanie (od: pra- √ vṛt – wprawiać w ruch, obracać, dziać się); |
ca | – | av. – i; |
nivṛttim | – | nivṛtti 2i.1 f. – zatrzymanie, zawrócenie, powściągnięcie (od: ni- √ vṛt – zatrzymywać); |
ca | – | av. – i; |
kāryākārye | – | kārya-akārya 2i.2 n. – obowiązek i czyn zakazany (od: √ kṛ – robić, PF kārya – do zrobienia, praca, obowiązek szczególnie religijny); |
bhayābhaye | – | bhaya-abhaya 2i.2 n. – strach i wolność od strachu (od: √ bhī – straszyć, bhaya – strach); |
bandham | – | bandha 2i.1 m. – pęta, więzy, więzienie (od: √ bandh – wiązać, pętać); |
mokṣam | – | mokṣa 2i.1 m. – uwolnienie, wyzwolenie, porzucenie (od: √ muc – wyzwalać); |
ca | – | av. – i; |
yā | – | yat sn. 1i.1 f. – która; |
vetti | – | √ vid (wiedzieć) Praes. P 1c.1 – zna; |
buddhiḥ | – | buddhi 1i.1 f. – roztropność, rozum, myśl, rozsądek, intelekt, percepcja, poznanie, idea, pogląd (od: √ budh – budzić, rozumieć, percepować); |
sā | – | tat sn. 1i.1 f. – ona; |
pārtha | – | pārtha 8i.1 m. – o synu Prythy (od: √ pṛth – rozszerzać, pṛthā – Kunti, matka Pandowiców); |
sāttvikī | – | sāttvikī 1i.1 f. – związana z sattwą, sattwowa (od: √ as – być, PPr sant – będący, istnienie, abst. sattva – jestestwo, esencja, mądrość, duch, jedna z trzech gun); |
Pierwsza pada BhG 18.30 jest taka sama jak pierwsza pada BhG 16.7;
yayā dharmam adharmaṃ ca kāryaṃ cākāryam eva ca
ayathāvat prajānāti buddhiḥ sā pārtha rājasī
yayā | – | yat sn. 3i.1 f. – dzięki której; |
dharmam | – | dharma 2i.1 m. – dharma (od: √ dhṛ – dzierżyć, posiadać); |
adharmam | – | adharma 2i.1 m. – antydharma (od: √ dhṛ – dzierżyć, posiadać); |
ca | – | av. – i; |
kāryam | – | kārya ( √ kṛ – robić) PF 2i.1 n. – do zrobienia, praca, powinność, obowiązek szczególnie religijny; |
ca | – | av. – i; |
akāryam | – | akārya ( √ kṛ – robić) PF 2i.1 n. – nie do zrobienia, czyn zakazany, przeciwieństwo powinności; |
eva | – | av. – z pewnością, właśnie, dokładnie, jedynie; |
ca | – | av. – i; |
ayathāvat | – | av. – niewłaściwie, nieodpowiednio, niepoprawnie, błędnie (do: yathā – tak jak; -vat – sufiks: taki jak, podobny); |
prajānāti | – | pra- √ jñā (rozumieć) Praes. P 1c.1 – rozumie, pojmuje; |
buddhiḥ | – | buddhi 1i.1 f. – roztropność, rozum, myśl, rozsądek, intelekt, percepcja, poznanie, idea, pogląd (od: √ budh – budzić, rozumieć, percepować); |
sā | – | tat sn. 1i.1 f. – ona; |
pārtha | – | pārtha 8i.1 m. – o synu Prythy (od: √ pṛth – rozszerzać, pṛthā – Kunti, matka Pandowiców); |
rājasī | – | rājasī 1i.1 f. – związana z radźasem, radźasowa (od: √ rañj – być pokolorowanym, podnieconym, zachwyconym, rajas – pokolorowany, kurz, namiętność, jedna z trzech gun); |
adharmaṃ dharmam iti yā manyate tamasāvṛtā
sarvārthān viparītāṃś ca buddhiḥ sā pārtha tāmasī
adharmam | – | adharma 2i.1 m. – antydharma (od: √ dhṛ – dzierżyć, posiadać); |
dharmam | – | dharma 2i.1 m. – dharma (od: √ dhṛ – dzierżyć, posiadać); |
iti | – | av. – tak (zaznacza koniec wypowiedzi); |
yā | – | yat sn. 1i.1 f. – która; |
manyate | – | √ man (myśleć) Praes. Ā 1c.1 – myśli, uważa; |
tamasā | – | tamas 3i.1 n. – ciemnością, mrokiem, tępotą, biernością jedną z trzech gun (od: √ tam – dławić się, mdleć, znikać, zatrzymywać); |
āvṛtā | – | āvṛtā (ā- √ vṛ – okrywać) PP 1i.1 f. – okryta; |
sarvārthān | – | sarva-artha 2i.3 m. ; sarvān arthān iti – wszystkie rzeczy (od: sarva – wszystko; √ arth – pragnąć, prosić artha – korzyść, zdobycz, cel, zamiar, sprawa, kwestia, rzecz, użycie); |
viparītān | – | viparīta (vi-pari- √ i – iść w koło, zawracać) PP 2i.3 m. – przeciwne, odwrotne, złe; |
ca | – | av. – i; |
buddhiḥ | – | buddhi 1i.1 f. – roztropność, rozum, myśl, rozsądek, intelekt, percepcja, poznanie, idea, pogląd (od: √ budh – budzić, rozumieć, percepować); |
sā | – | tat sn. 1i.1 f. – ona; |
pārtha | – | pārtha 8i.1 m. – o synu Prythy (od: √ pṛth – rozszerzać, pṛthā – Kunti, matka Pandowiców); |
tāmasī | – | tāmasī 1i.1 f. – związana z tamasem, tamasowa (od: √ tam – dławić się, mdleć, znikać, zatrzymywać; tamas – ciemność, mrok, tępota, bierność, jedna z trzech gun); |
dhṛtyā yayā dhārayate manaḥ-prāṇendriya-kriyāḥ
yogenāvyabhicāriṇyā dhṛtiḥ sā pārtha sāttvikī
dhṛtyā | – | dhṛti 3i.1 f. – przez stanowczość, przez wolę ( √ dhṛ – dzierżyć, PP dhṛta – trzymany, dzierżony); |
yayā | – | yat sn. 3i.1 f. – dzięki której; |
dhārayate | – | √ dhṛ (utrzymywać) Praes. caus. Ā 2c.1 – sprawia utrzymanie, rozważa, pojmuje; |
manaḥ-prāṇendriya-kriyāḥ | – | manaḥ-prāṇa-indriya-kriyā 2i.3 f. ; TP : manasaḥ prāṇānām indriyāṇāṃ ca kriyāḥ – aktywności umysłu, tchnień i zmysłów (od: √ man – myśleć, manas – umysł; pra- √ an – oddychać w górę → √ prāṇ – oddychać, żyć, prāṇa – oddech, życie; √ ind – posiadać moc, indriya – zmysły; √ kṛ – robić, kriyā – akt, praca, szczególnie o rytualnym charakterze); |
yogena | – | yoga 3i.1 m. – dzięki przyłączaniu, dzięki zyskowi, dzięki zaprzęgnięciu, dzięki zastosowaniu, dzięki metodzie, dzięki środkom, dzięki jodze (od: √ yuj – zaprzęgać, łączyć); |
avyabhicāriṇyā | – | a-vyabhicāriṇī 3i.1 f. – przez wierną, przez oddaną (od: vi-abhi-√car – działać nieprzyjaźnie, obrażać, vyabhicārin – działający niewłaściwie, vyabhicāriṇī – niewierna, wszetecznica); |
dhṛtiḥ | – | dhṛti 1i.1 f. – stanowczość, wola ( √ dhṛ – dzierżyć, PP dhṛta – trzymany, dzierżony); |
sā | – | tat sn. 1i.1 f. – ona; |
pārtha | – | pārtha 8i.1 m. – o synu Prythy (od: √ pṛth – rozszerzać, pṛthā – Kunti, matka Pandowiców); |
sāttvikī | – | sāttvikī 1i.1 f. – związana z sattwą, sattwowa (od: √ as – być, PPr sant – będący, istnienie, abst. sattva – jestestwo, esencja, mądrość, duch, jedna z trzech gun); |
yayā tu dharma-kāmārthān dhṛtyā dhārayate ‘rjuna
prasaṅgena phalākāṅkṣī dhṛtiḥ sā pārtha rājasī
yayā | – | yat sn. 3i.1 f. – dzięki której; |
tu | – | av. – ale, wtedy, z drugiej strony, i; |
dharma-kāmārthān | – | dharma-kāma-artha 2i.3 m. ; DV : dharmaś ca kāmaś cārthaś ceti – dharmę, żądze i korzyści (od: √ dhṛ – dzierżyć, posiadać, dharma – dharma; √ kam –pragnąć, kochać, tęsknić, kāma – pragnienie, miłość, przyjemność; √ arth – pragnąć, chcieć zdobyć, artha – cel, zamiar, korzyść, motyw, użycie, rzecz, obiekt, bogactwo, posiadłości); |
dhṛtyā | – | dhṛti 3i.1 f. – przez stanowczość, przez wolę ( √ dhṛ – dzierżyć, PP dhṛta – trzymany, dzierżony); |
dhārayate | – | √ dhṛ (utrzymywać) Praes. caus. Ā 2c.1 – sprawia utrzymanie, rozważa, pojmuje; |
arjuna | – | arjuna 8i.1 m. – biały, jasny; |
prasaṅgena | – | pra-saṅga 3i.1 m. – wskutek lgnięcia (od: sam- √ gam – schodzić się lub √ sañj – lgnąć, sklejać, kurczowo trzymać, przywiązywać się, wchodzić w kontakt, saṅga – lgnięcie, zejście się, związek, towarzystwo, nadzieje, pragnienia, przywiązania); |
phalākāṅkṣī | – | phala-ākāṅkṣin 1i.1 m. ; TP : yaḥ phalam ākāṅkṣati saḥ – ten, który pragnie owocu (od: √ phal – dojrzewać; phala – owoc, rezultat; ā- √ kāṅkṣ – pragnąć, tęsknić, ākāṅkṣā – pragnienie, tęsknota; -in, -min, -vin – sufiksy tworzące przymiotniki posesywne); |
dhṛtiḥ | – | dhṛti 1i.1 f. – stanowczość, wola ( √ dhṛ – dzierżyć, PP dhṛta – trzymany, dzierżony); |
sā | – | tat sn. 1i.1 f. – ona; |
pārtha | – | pārtha 8i.1 m. – o synu Prythy (od: √ pṛth – rozszerzać, pṛthā – Kunti, matka Pandowiców); |
rājasī | – | rājasī 1i.1 f. – związana z radźasem, radźasowa (od: √ rañj – być pokolorowanym, podnieconym, zachwyconym, rajas – pokolorowany, kurz, namiętność, jedna z trzech gun); |
yayā svapnaṃ bhayaṃ śokaṃ viṣādaṃ madam eva ca
na vimuñcati durmedhā dhṛtiḥ sā pārtha tāmasī
yayā | – | yat sn. 3i.1 f. – dzięki której; |
svapnam | – | svapna 2i.1 m. – sen (od: √ svap – spać); |
bhayam | – | bhaya 2i.1 n. – strach (od: √ bhī – straszyć); |
śokam | – | śoka 2i.1 m. – rozpacz, ogień (od: √ śuc – palić, rozpaczać); |
viṣādam | – | viṣāda 2i.1 m. – rozpacz, smutek, przygnębienie, konsternację (od: vi- √ sad – rozpaczać); |
madam | – | mada 2i.1 m. – upojenie, szaleństwo, zachwyt, dumę, arogancję (od: √ mad – bawić się, cieszyć się, być skonfundowanym); |
eva | – | av. – z pewnością, właśnie, dokładnie, jedynie; |
ca | – | av. – i; |
na | – | av. – nie; |
vimuñcati | – | vi- √ muc (wyzwalać, uwalniać) Praes. P 1c.1 – uwalnia, porzuca; |
durmedhāḥ | – | dur-medhas 2i.1 m. – nierozumny, głupiec, ignorant (od: dur / dus – prefiks: trudny, zły, twardy; medhas = medhā – rozum, intelekt, zrozumienie, ofiara); |
dhṛtiḥ | – | dhṛti 1i.1 f. – stanowczość, wola ( √ dhṛ – dzierżyć, PP dhṛta – trzymany, dzierżony); |
sā | – | tat sn. 1i.1 f. – ona; |
pārtha | – | pārtha 8i.1 m. – o synu Prythy (od: √ pṛth – rozszerzać, pṛthā – Kunti, matka Pandowiców); |
tāmasī | – | tāmasī 1i.1 f. – związana z tamasem, tamasowa (od: √ tam – dławić się, mdleć, znikać, zatrzymywać; tamas – ciemność, mrok, tępota, bierność, jedna z trzech gun); |
sukhaṃ tv idānīṃ tri-vidhaṃ śṛṇu me bharata-rṣabha
abhyāsād ramate yatra duḥkhāntaṃ ca nigacchati
sukham | – | sukha 2i.1 n. – radość, komfort (od: su – prefiks: dobry, wspaniały, piękny, szlachetny; kha – zagłębienie, otwór, piasta; su-kha – radość, szczęście, dosłownie: dobre zagłębienie [przez które przechodzi oś rydwanu] stąd poruszanie się gładko; lub od: su- √ sthā; przeciwieństwo do: duḥkha – cierpienie, niedola); |
tu | – | av. – ale, wtedy, z drugiej strony, i; |
idānīm | – | av. – teraz, właśnie, dzisiaj; |
tri-vidham | – | tri-vidha 2i.1 n. – trojakie, mające trzy części (od: tri – trzy; vi- √ dhā – rozdzielać, vidhā – dział, część); |
śṛṇu | – | √ śru (słuchać) Imperat. P 2c.1 – słuchaj; |
me | – | asmat sn. 6i.1 – mój (skrócona forma od: mama); |
bharata-rṣabha | – | bharata-rṣabha 8i.1 m. ; TP : bharatāṇāṃ ṛṣabha iti – o byku wśród Bharatów (od: √ bhṛ – dzierżyć lub bharata – król Bharata, utrzymywany, aktor, w l. mnogiej – potomkowie Bharaty; ṛṣabha – byk, dominujący, najlepszy); |
abhyāsāt | – | abhy-āsa 5i.1 m. – od powtarzania, od praktyki, od dyscypliny (od: abhi- √ as – powtarzać, studiować); |
ramate | – | √ ram (radować się, bawić) Praes. Ā 1c.1 – znajduje radość; |
yatra | – | av. – gdzie, w jakim miejscu, kiedy (korelatyw do: tatra); |
duḥkhāntam | – | duḥkha-anta 2i.1 m. ; TP : duḥkhasyāntam iti – kres cierpienia (od: dur / dus – prefiks: trudny, zły, twardy; duḥ-kha – ból, cierpienie; dosłownie: dobre i złe zagłębienie [przez które przechodzi oś rydwanu], stąd poruszanie się z oporem; anta – koniec, limit, granica, śmierć); |
ca | – | av. – i; |
nigacchati | – | ni- √ gam (osiągać) Praes. P 1c.1 – osiąga; |
yat tad-agre viṣam iva pariṇāme ‘mṛtopamam
tat sukhaṃ sāttvikaṃ proktam ātma-buddhi-prasāda-jam
yat | – | yat sn. 1i.1 n. – który; |
tat-agre | – | av. ( 7i.1 ) – na początku tego, z przodu tego (od: tat sn. – ten; agra – główny, pierwszy, przedni, szczyt, cel); |
viṣam | – | viṣa 1i.1 n. – aktywny, trucizna, jad (od: √ viṣ – być aktywnym, działać); |
iva | – | av. – jakby, w taki sam sposób, niczym, prawie, dokładnie; |
pariṇāme | – | pariṇāma 7i.1 n. – w zmianie, w dojrzałości (od: pari- √ nam – zmieniać się, transformować, dojrzewać); |
amṛtopamam | – | amṛta-upama 1i.1 n. ; yasyāmṛtam upameti – podobne do nektaru (od: √ mṛ – umierać; mṛta PP – umarły, a-mṛta – nie umarły, wieczny, nektar nieśmiertelności; upa- √ mā – odmierzać, porównywać, upamā – porównanie, podobieństwo, upama – na końcu złożeń: podobny do, przypominający); |
tat | – | tat sn. 1i.1 n. – to; |
sukham | – | sukha 1i.1 n. – radość, komfort (od: su – prefiks: dobry, wspaniały, piękny, szlachetny; kha – zagłębienie, otwór, piasta; su-kha – radość, szczęście, dosłownie: dobre zagłębienie [przez które przechodzi oś rydwanu] stąd poruszanie się gładko; lub od: su- √ sthā; przeciwieństwo do: duḥkha – cierpienie, niedola); |
sāttvikam | – | sāttvika 1i.1 n. – związany z sattwą (od: √ as – być, PPr sant – będący, istnienie, abst. sattva – jestestwo, esencja, mądrość, duch, jedna z trzech gun); |
proktam | – | prokta (pra- √ vac – mówić) PP 1i.1 n. – powiedziane, nazwane; |
ātma-buddhi-prasāda-jam | – | ātma-buddhi-prasāda-ja 1i.1 n. ; yad ātmano buddheś ca prasādād jāyate tat – to co powstaje z zadowolenia jaźni i roztropności (od: ātman – jaźń; √ budh – budzić, rozumieć, percepować, buddhi – roztropność, rozum, myśl, rozsądek, intelekt, percepcja, poznanie, idea, pogląd; pra- √ sad – osiąść, stać się zadowolonym, odnieść sukces, prasāda – zadowolenie, przejrzystość, jasność, spokój, ukojenie, stateczność, sukces, przychylność, względy; √ jan – rodzić się; –ja – na końcu złożeń: zrodzony); |
yasmin sukhe cirakālābhyāsāt krameṇa niratiśayāṃ ratiṃ prāpnoti, duḥkhāntaṃ ca nigacchati nikhilasya sāṃsārikasya duḥkhasyāntaṃ nigacchati // tad eva viśinaṣṭi yat tat sukham, agre yogopakramavelāyāṃ bahvāyāsasādhyatvād viviktasvarūpasyānanubhūtatvāc ca viṣam iva duḥkham iva bhavati, pariṇāme 'mṛtopamam / pariṇāme vipāke abhyāsabalena viviktātmasvarūpāvirbhāve amṛtopamaṃ bhavati, tac ca ātmabuddhiprasādajam ātmaviṣayā buddhiḥ ātmabuddhiḥ, tasyāḥ nivṛttasakaletaraviṣayatvaṃ prasādaḥ, nivṛttasakaletaraviṣayabuddhyā viviktasvabhāvātmānubhavajanitaṃ sukham amṛtopamaṃ bhavati; tat sukhaṃ sāttvikaṃ proktam
viṣayendriya-saṃyogād yat tad-agre ‘mṛtopamam
pariṇāme viṣam iva tat sukhaṃ rājasaṃ smṛtam
viṣayendriya-saṃyogāt | – | viṣaya-indriya-saṃyoga 5i.1 n. ; TP : viṣayāṇām indriyāṇāṃ ca saṃyogād iti – z połączenia zmysłów i przedmiotów zmysłów (od: √ viṣ – robić, działać; viṣa – aktywny, trucizna, viṣaya – sfera, terytorium, zasięg, obiekt zmysłów, przedmiot; √ ind – posiadać moc, indriya – zmysły; sam- √ yuj – zaprzęgać, łączyć, saṃyoga – związek, połączenie); |
yat | – | yat sn. 1i.1 n. – który; |
tat-agre | – | av. ( 7i.1 ) – na początku tego, z przodu tego (od: tat sn. – ten; agra – główny, pierwszy, przedni, szczyt, cel); |
amṛtopamam | – | amṛta-upama 1i.1 n. ; yasyāmṛtam upameti – podobne do nektaru (od: √ mṛ – umierać; mṛta PP – umarły, a-mṛta – nie umarły, wieczny, nektar nieśmiertelności; upa- √ mā – odmierzać, porównywać, upamā – porównanie, podobieństwo, upama – na końcu złożeń: podobny do, przypominający); |
pariṇāme | – | pariṇāma 7i.1 n. – w zmianie, w dojrzałości (od: pari- √ nam – zmieniać się, transformować, dojrzewać); |
viṣam | – | viṣa 1i.1 n. – aktywny, trucizna, jad (od: √ viṣ – być aktywnym, działać); |
iva | – | av. – jakby, w taki sam sposób, niczym, prawie, dokładnie; |
tat | – | tat sn. 1i.1 n. – to; |
sukham | – | sukha 1i.1 n. – radość, komfort (od: su – prefiks: dobry, wspaniały, piękny, szlachetny; kha – zagłębienie, otwór, piasta; su-kha – radość, szczęście, dosłownie: dobre zagłębienie [przez które przechodzi oś rydwanu] stąd poruszanie się gładko; lub od: su- √ sthā; przeciwieństwo do: duḥkha – cierpienie, niedola); |
rājasam | – | rājasa 1i.1 n. – związane z radźasem, radźasowe (od: √ rañj – być pokolorowanym, podnieconym, zachwyconym, rajas – pokolorowany, kurz, namiętność, jedna z trzech gun); |
smṛtam | – | smṛta ( √ smṛ – myśleć, pamiętać) PP 1i.1 n. – pamiętane, znane; |
yad agre cānubandhe ca sukhaṃ mohanam ātmanaḥ
nidrālasya-pramādotthaṃ tat tāmasam udāhṛtam
yat | – | yat sn. 1i.1 n. – który; |
agre | – | av. ( 7i.1 ) – na początku, z przodu (od: agra – główny, pierwszy, przedni, szczyt, cel); |
ca | – | av. – i; |
anubandhe | – | anu-bandha 7i.1 m. – w pętach, w sklejeniu, w konsekwencji, w rezultacie (od: anu- √ bandh – wiązać, pętać); |
ca | – | av. – i; |
sukham | – | sukha 1i.1 n. – radość, komfort (od: su – prefiks: dobry, wspaniały, piękny, szlachetny; kha – zagłębienie, otwór, piasta; su-kha – radość, szczęście, dosłownie: dobre zagłębienie [przez które przechodzi oś rydwanu] stąd poruszanie się gładko; lub od: su- √ sthā; przeciwieństwo do: duḥkha – cierpienie, niedola); |
mohanam | – | mohana 1i.1 n. – ogłupiające, oszałamiające, wprowadzające zamęt (od: √ muh – mylić się, być skonfundowanym, omroczonym, ogłupiałym; moha – ogłupienie, oszołomienie, zamęt); |
ātmanaḥ | – | ātman 6i.1 m. – jaźni; |
nidrālasya-pramādottham | – | nidrālasya-pramāda-uttha 1i.1 n. ; DV / TP : yad nidrāyā ālasyāt pramādāc ca uttiṣṭati tat – to, co powstaje ze snu, lenistwa i szaleństwa (od: ni-√ √ drā – zasypiać, ni-drā – sen, spanie, gnuśność; √ las – jaśnieć, błyszczeć, bawić się, alasa – nieaktywny, bez energii, leniwy, ālasya – bezczynność, lenistwo, gnuśność; pra- √ mad – bawić się, cieszyć się, być skonfundowanym, pramāda – szaleństwo, zabawa; ut- √ sthā – powstać, uttha – powstały); |
tat | – | tat sn. 1i.1 n. – to; |
tāmasam | – | tāmasa 1i.1 n. – związane z tamasem, tamasowe (od: √ tam – dławić się, mdleć, znikać, zatrzymywać; tamas – ciemność, mrok, tępota, bierność, jedna z trzech gun); |
udāhṛtam | – | ud-ā-hṛta (ud-ā- √ hṛ – ustalać, oznajmiać) PP 1i.1 n. – ustalone, nazwane, oznajmione; |
Czwarta pada BhG 18.39 jest podobna do czwartej pady BhG 17.19, 17.22 i 18.22;
na tad asti pṛthivyāṃ vā divi deveṣu vā punaḥ
sattvaṃ prakṛti-jair muktaṃ yad ebhiḥ syāt tribhir guṇaiḥ
na | – | av. – nie; |
tat | – | tat sn. 1i.1 n. – to; |
asti | – | √ as (być) Praes. P 1c.1 – jest; |
pṛthivyām | – | pṛthivī 7i.1 f. – na ziemi (od: √ pṛth – rozszerzać, pṛthu – szeroki, rozległy, wielki); |
vā | – | av. – lub, i, z drugiej strony, nawet jeśli, jednakże; |
divi | – | div 7i.1 f. – w niebiosach (od: √ div – jaśnieć); |
deveṣu | – | deva 7i.3 m. – wśród bogów, wśród niebian (od: √ div – jaśnieć, bawić się); |
vā | – | av. – lub, i, z drugiej strony, nawet jeśli, jednakże; |
punaḥ | – | av. – ponownie, jeszcze raz, z powrotem; |
sattvam | – | sattva ( √ as – być, PPr sant – będący, istnienie) abst. 1i.1 n. – jestestwo, esencja, mądrość, duch, jedna z trzech gun; |
prakṛti-jaiḥ | – | prakṛti-ja 3i.3 m. – przez zrodzone z natury (od: pra- √ kṛ – stwarzać, prakṛti – natura, podstawa, praprzyczyna, przejawiony świat; √ jan – rodzić się, ja – na końcu wyrazów: zrodzony); |
muktam | – | mukta ( √ muc – wyzwalać, uwalniać) PP 1i.1 n. – wyzwolone; |
yat | – | yat sn. 1i.1 n. – które; |
ebhiḥ | – | idam sn. 3i.3 m. – przez te; |
syāt | – | √ as (być) Pot. P 1c.1 – byłby; |
tribhiḥ | – | tri 3i.3 m. – przez trzy; |
guṇaiḥ | – | guṇa 3i.3 m. – przez cechy, przymioty, zalety, sznury (od: √ grah – chwytać); |
brāhmaṇa-kṣatriya-viśāṃ śūdrāṇāṃ ca paraṃtapa
karmāṇi pravibhaktāni sva-bhāva-prabhavair guṇaiḥ
brāhmaṇa-kṣatriya-viśām | – | brāhmaṇa-kṣatriya-viś 6i.3 m. ; DV : brāhmaṇānāṃ ca kṣatriyānāṃ ca viśāṃ ca – braminów, kszatrijów i wajśjów (od: √ bṛh – zwiększać, brahman – duch, Weda, brāhmaṇa – bramini; √ kṣi – posiadać, władać lub √ kṣi – niszczyć, kṣatriya – kszatriji; √ viś – wchodzić, viś – siedziba, ród, plemię, waiśja); |
śūdrāṇām | – | śūdra 6i.3 m. – służących; |
ca | – | av. – i; |
paraṃtapa | – | param-tapa 8i.1 m. ; yaḥ parān tāpayati saḥ – o ty, który sprawiasz cierpienie innym (od: para – drugi, inny, obcy; √ tap – topić, palić, tapas – gorąco, asceza); |
karmāṇi | – | karman 1i.3 n. – czyny, działania (od: √ kṛ – robić); |
pravibhaktāni | – | pra-vi-bhakta (pra-vi- √ bhāj – dzielić, rozszczepiać) PP 1i.3 n. – rozdzielone, podzielone; |
sva-bhāva-prabhavaiḥ | – | sva-bhāva-prabhava 3i.3 m. ; BV : yasya sva-bhāvāt prabhavo ‘sti taiḥ – przez te, które powstały z własnej natury (od: sva – własny, swój; bhāva – byty, stany, natury, sva-bhāva – własna natura, natura rzeczy; pra- √ bhū – powstawać, wyłaniać się, prabhava – powstanie, źródło); |
guṇaiḥ | – | guṇa 3i.3 m. – cechami, przymiotami, zaletami, sznurami (od: √ grah – chwytać); |
brāhmaṇāś ca kṣatriyāś ca viśaś ca brāhmaṇa-kṣatriya-viśaḥ, teṣāṃ brāhmaṇa-kṣatriya-viśām | śūdrāṇāṃ ca—śūdrāṇām asamāsa-karaṇam eka-jātitve sati vedānadhikārāt—he paraṃtapa ! karmāṇi pravibhaktāni itaretara-vibhāgena vyavasthāpitāni | kena ? svabhāva-prabhavair guṇaiḥ, svabhāva īśvarasya prakṛtis triguṇātmikā māyā sā prabhavo yeṣāṃ guṇānāṃ te svabhāva-prabhavāḥ, taiḥ | śamādīni karmāṇi pravibhaktāni brāhmaṇādīnām | athavā brāhmaṇa-svabhāvasya sattva-guṇaḥ prabhavaḥ kāraṇam, tathā kṣatriya-svabhāvasya sattvopasarjanaṃ rajaḥ prabhavaḥ kāraṇam, tathā kṣatriya-svabhāvasya sattvopasarjanaṃ rajaḥ prabhavaḥ, vaiśya-svabhāvasya tama-upasarjanaṃ rajaḥ prabhavaḥ, śūdra-svabhāvasya raja-upasarjanaṃ tamaḥ prabhavaḥ praśānty-aiśvaryehā-mūḍhatā-svabhāva-darśanāc caturṇām |
athavā, janmāntara-kṛta-saṃskāraḥ prāṇināṃ vartamāna-janmani sva-kāryābhimukhatvenābhivyaktaḥ svabhāvaḥ, sa prabhavo yeṣāṃ guṇānāṃ te svabhāva-prabhavāḥ guṇāḥ | guṇa-prādurbhāvasya niṣkāraṇatvānupapatteḥ | svabhāvaḥ kāraṇam iti ca kāraṇa-viśeṣopādānam | evaṃ svabhāva-prabhavaiḥ prakṛti-bhavaiḥ sattva-rajas-tamobhiḥ guṇaiḥ svakāryānurūpeṇa śamādīni karmāṇi pravibhaktāni |
nanu śāstra-pravibhaktāni śāstreṇa vihitāni brāhmaṇādīnāṃ śamādīni karmāṇi | katham ucyate sattvādi-guṇa-pravibhaktānīti ? naiṣa doṣaḥ | śāstreṇāpi brāhmaṇādīnāṃ sattvādi-guṇa-viśeṣāpekṣayaiva śamādīni karmāṇi pravibhaktāni, na guṇānapekṣayā, iti śāstra-pravibhaktāny api karmāṇi guṇa-pravibhaktānīti ucyate
brāhmaṇakṣatriyaviśāṃ svakīyo bhāvaḥ svabhāvaḥ brāhmaṇādijanmahetubhūtaṃ prācīnakarmety arthaḥ; tatprabhavāḥ sattvādayo guṇāḥ / brāhmaṇasya svabhāvaprabhavo rajastamo’bhibhavenodbhūtaḥ sattvaguṇaḥ; kṣatriyasya svabhāvaprabhavaḥ tamassattvābhibhavenodbhūto rajoguṇaḥ; vaiśyasya svabhāvaprabhavaḥ sattvarajo’bhibhavenālpodriktas tamoguṇaḥ; śūdrasya svabhāvaprabhavas tu rajassattvābhibhavenātyudriktas tamoguṇaḥ / ebhiḥ svabhāvaprabhavair guṇaiḥ saha pravibhaktāni karmāṇi śāstraiḥ pratipāditāni / brāhmaṇādaya evaṃguṇakāḥ, teṣāṃ caitāni karmāṇi, vṛttayaś caitā iti hi vibhajya pratipādayanti śāstrāṇi
śamo damas tapaḥ śaucaṃ kṣāntir ārjavam eva ca
jñānaṃ vijñānam āstikyaṃ brahma-karma sva-bhāva-jam
śamaḥ | – | śama 1i.1 m. – spokój, wyciszenie (od: √ śam – wyciszać, kończyć, niszczyć); |
damaḥ | – | dama 1i.1 m. – powściągliwość, samokontrola (od: √ dam – powstrzymywać, powściągać, pokonywać); |
tapaḥ | – | tapas 1i.1 n. – gorąco, asceza (od: √ tap – topić, palić); |
śaucam | – | śauca 1i.1 n. – czystość (od: √ śuc – jaśnieć, być mokrym, śuci – czysty); |
kṣāntiḥ | – | kṣānti 1i.1 f. – tolerancja, cierpliwość, pobłażliwość, wyrozumiałość (od: √ kṣam – wybaczać, tolerować); |
ārjavam | – | ārjava 1i.1 n. – prostolinijność, uczciwość, szczerość, bezpośredniość (od: √ arj – osiągać; ṛju – właściwy, uczciwy, szczery); |
eva | – | av. – z pewnością, właśnie, dokładnie, jedynie; |
ca | – | av. – i; |
jñānam | – | jñāna 1i.1 n. – wiedza, mądrość, inteligencja (od: √ jñā – wiedzieć, rozumieć); |
vijñānam | – | vijñāna 2i.1 n. – mądrość, zrozumienie, pojęcie, rozpoznanie (od: √ jñā – wiedzieć, rozumieć, jñāna – wiedza, mądrość, inteligencja); |
āstikyam | – | āstikya 1i.1 n. – wiara w Boga, prawowierność, pobożność (od: √ as – być, āstika – prawowierny, pobożny); |
brahma-karma | – | brahma-karma 1i.1 n. ; TP : brahmaṇaḥ karmeti – czyn brahmana (od: √ bṛh – zwiększać, brahman – duch, Weda; √ kṛ – robić, karman – czyn, działanie i jego skutki); |
sva-bhāva-jam | – | sva-bhāva-ja 1i.1 n. – zrodzone z własnej natury (od: sva – własny, swój; bhāva – byty, stany, natury, sva-bhāva – własna natura, natura rzeczy; √ jan – rodzić się, ja – na końcu złożeń: zrodzony); |
śauryaṃ tejo dhṛtir dākṣyaṃ yuddhe cāpy apalāyanam
dānam īśvara-bhāvaś ca kṣatra-karma sva-bhāva-jam
śauryam | – | śaurya 1i.1 n. – bohaterstwo, męstwo (od: śūra – bohater); |
tejaḥ | – | tejas 1i.1 n. – ostrość, gorąco, blask, moc, witalność, nasienie (od: √ tij – stawać się ostrym, znosić cierpliwie); |
dhṛtiḥ | – | dhṛti 1i.1 f. – stanowczość, wola ( √ dhṛ – dzierżyć, PP dhṛta – trzymany, dzierżony); |
dākṣyam | – | dākṣya 1i.1 m. – zręczność, biegłość (od: √ dakṣ – być zdolnym, być silnym, dakṣa – zdolny, zręczny, biegły, ekspert, inteligentny); |
yuddhe | – | yuddha 7i.1 n. – w walce (od: √ yudh – walczyć); |
ca | – | av. – i; |
api | – | av. – chociaż, jak również, także, co więcej, nawet; |
apalāyanam | – | a-palāyana 1i.1 n. – niezbieganie (od: palā- √ i – zbiegać, uciekać, palāyana – rejterowanie, zbieganie); |
dānam | – | dāna 1i.1 n. – dar, jałmużna, dobroczynność (od: √ dā – dawać); |
īśvara-bhāvaḥ | – | īśvara-bhāva 1i.1 m. ; TP : īśvarasya bhāva iti – stan bycia władcą, władczość (od: √ īś – posiadać, władać, īśa – pan, władca, īśvara – władca; √ bhū – być, bhāva – bycie, istnienie, stan, charakter, uczucie, miłość); |
ca | – | av. – i; |
kṣatra-karma | – | kṣatra-karma 1i.1 n. ; TP : kṣatrasya karmeti – czyn kszatriji (od: √ kṣi – posiadać, władać lub √ kṣi – niszczyć, kṣatra – wojownik, rycerz; √ kṛ – robić, karman – czyn, działanie i jego skutki); |
sva-bhāva-jam | – | sva-bhāva-ja 1i.1 n. – zrodzone z własnej natury (od: sva – własny, swój; bhāva – byty, stany, natury, sva-bhāva – własna natura, natura rzeczy; √ jan – rodzić się, ja – na końcu złożeń: zrodzony); |
kṛṣi-go-rakṣya-vāṇijyaṃ vaiśya-karma sva-bhāva-jam
paricaryātmakaṃ karma śūdrasyāpi sva-bhāva-jam
kṛṣi-go-rakṣya-vāṇijyam | – | kṛṣi-go-rakṣya-vāṇijya 1i.1 n. ; DV : kṛṣiś ca gau-rakṣyaṃ ca vāṇijyaṃ ceti – orka, opieka nad krowami i kupiectwo (od: √ kṛṣ – ciągnąć, orać, kṛṣi – orka, uprawa roli; go – krowa, ziemia, zmysł; √ rakṣ – chronić, PF rakṣya – do chronienia; vaṇij – kupiec, handlarz, vāṇijya – kupiectwo, handel ); |
vaiśya-karma | – | vaiśya-karma 1i.1 n. ; TP : vaiśyasya karmeti – czyn wajśji (od: √ viś – wchodzić, vaiśya – wytwórca, rolnik, kupiec; √ kṛ – robić, karman – czyn, działanie i jego skutki); |
sva-bhāva-jam | – | sva-bhāva-ja 1i.1 n. – zrodzone z własnej natury (od: sva – własny, swój; bhāva – byty, stany, natury, sva-bhāva – własna natura, natura rzeczy; √ jan – rodzić się, ja – na końcu złożeń: zrodzony); |
paricaryātmakam | – | paricarya-ātmaka 1i.1 n. – którego istotą jest służenie (od: pari- √ car – chodzić wokół, asystować, służyć, paricaryā – asystowanie, służba; ātmaka – w złożeniach: mający naturę); |
karma | – | karman 1i.1 n. – czyn, działanie i jego skutki (od: √ kṛ – robić); |
śūdrasya | – | śūdra 6i.1 m. – służącego; |
api | – | av. – chociaż, jak również, także, co więcej, nawet; |
sva-bhāva-jam | – | sva-bhāva-ja 1i.1 n. – zrodzone z własnej natury (od: sva – własny, swój; bhāva – byty, stany, natury, sva-bhāva – własna natura, natura rzeczy; √ jan – rodzić się, ja – na końcu złożeń: zrodzony); |
pūrvavarṇatrayaparicaryārūpaṃ śūdrasya svabhāvajaṃ karma / tad etac caturṇā varṇānāṃ vṛttibhis saha kartavyānāṃ śāstravihitānāṃ yajñādikarmaṇāṃ pradarśanārtham uktam / yajñādayo hi trayāṇāṃ varṇānāṃ sādhāraṇāḥ / śamādayo 'pi trayāṇāṃ varṇānāṃ mumukṣūṇāṃ sādhāraṇāḥ / brāhmaṇasya tu sattvodrekasya svābhāvikatvena śamadamādayaḥ sukhopādānā iti kṛtvā tasya śamādaya svabhāvajaṃ karmety uktam / kṣatriyavaiśyayos tu svato rajastamaḥpradhānatvena śamadamādayo duḥkhopādānā iti kṛtvā na tat karmety uktam / brāhmaṇasya vṛttir yājanādhyāpanapratigrahāḥ; kṣatriyasya janapadaparipālanam; vaiśyasya ca kṛṣyādayo yathoktāḥ; śūdrasya tu kartavyaṃ vṛttiś ca pūrvavarṇatrayaparicaryaiva
sve sve karmaṇy abhirataḥ saṃsiddhiṃ labhate naraḥ
sva-karma-nirataḥ siddhiṃ yathā vindati tac chṛṇu
sve sve | – | sva sn. 7i.1 n. – we własnym, w swoim (podwojenie w znaczeniu dystrybutywnym); |
karmaṇi | – | karman 7i.1 n. – w czynie, w działaniu (od: √ kṛ – robić); |
abhirataḥ | – | abhirata (abhi- √ ram – radować się, bawić) PP 1i.1 m. – radujący się, znajdujący przyjemność w (wymaga locativusu); |
saṃsiddhim | – | sam-siddhi 2i.1 f. – osiągnięcie, spełnienie, doskonałość, sukces (od: √ sidh – odnosić sukces, osiągać doskonałość); |
labhate | – | √ labh (zabierać, zdobywać) Praes. Ā 1c.1 – osiąga, zdobywa; |
naraḥ | – | nara 1i.1 m. – człowiek (od: nṛ – człowiek, ludzkość); |
sva-karma-nirataḥ | – | sva-karma-nirata 1i.1 m. ; TP : svasya karmaṇi nirata iti – znajdujący radość we własnym czynie (od: sva – własny, swój; √ kṛ – robić, karman – czyn, działanie i jego skutki; ni- √ ram – radować się, bawić się, PP nirata – radujący się – czym? wymaga locativusu); |
siddhim | – | siddhi 2i.1 f. – sukcesu, doskonałość, osiągnięcie, spełnienie (od: √ sidh – odnosić sukces, osiągać doskonałość); |
yathā | – | av. – tak jak (korelatyw do: tathā); |
vindati | – | √ vid (znajdować) Praes. P 1c.1 – znajduje, osiąga; |
tat | – | tat sn. 2i.1 n. – to; |
śṛṇu | – | √ śru (słuchać) Imperat. P 2c.1 – słuchaj; |
yataḥ pravṛttir bhūtānāṃ yena sarvam idaṃ tatam
sva-karmaṇā tam abhyarcya siddhiṃ vindati mānavaḥ
yataḥ | – | av. – od którego, z czego (od: yat – który; nieodmienny ablativus zakończony na –tas); |
pravṛttiḥ | – | pravṛtti 1i.1 f. – aktywność, działanie (od: pra- √ vṛt – wprawiać w ruch, obracać, dziać się); |
bhūtānām | – | bhūta ( √ bhū – być) PP 6i.3 m. – bytów, istot (od: bhūta – będący, prawdziwy, istota, byt); |
yena | – | yat sn. 3i.1 n. – przez co, na skutek czego; |
sarvam | – | sarva sn. 1i.1 n. – wszystko, całość (sarvam idam – najczęściej w znaczeniu „ten cały świat”); |
idam | – | idam 2i.1 n. – to; |
tatam | – | tata ( √ tan – rozciągać, pokrywać) PP 1i.1 n. – rozpostarte, przykryte, wypełnione; |
sva-karmaṇā | – | sva-karma 3i.1 m. ; TP : svasya karmaṇeti – swoim czynem (od: sva – własny, swój; √ kṛ – robić, karman – czyn, działanie i jego skutki); |
tam | – | tat sn. 2i.1 m. – tego; |
abhyarcya | – | abhi- √ arc (czcić, wielbić) absol. – uczciwszy, uwielbiwszy; |
siddhim | – | siddhi 2i.1 f. – sukcesu, doskonałość, osiągnięcie, spełnienie (od: √ sidh – odnosić sukces, osiągać doskonałość); |
vindati | – | √ vid (znajdować) Praes. P 1c.1 – znajduje, osiąga; |
mānavaḥ | – | mānava 1i.1 m. – człowiek (od: √ man – myśleć, manu – człowiek); |
śreyān sva-dharmo viguṇaḥ para-dharmāt svanuṣṭhitāt
sva-bhāva-niyataṃ karma kurvan nāpnoti kilbiṣam
śreyān | – | śreyas 1i.1 m. – lepszy, wyższy, doskonały, pomyślny (stopień wyższy od: śrī – śreyas, śreṣṭha); |
sva-dharmaḥ | – | sva-dharma 1i.1 m. ; TP : svasya dharma iti – własna dharma (od: sva – własny, swój; √ dhṛ – dzierżyć, posiadać); |
viguṇaḥ | – | vi-guṇa 1i.1 m. – pozbawiona zalet, zła, niewłaściwa (od: vi – prefiks: z dala, oddzielnie, bez; √ grah – chwytać, guṇa – cecha, zaleta, sznur); |
para-dharmāt | – | para-dharma 5i.1 m. ; TP : parasya dharmād iti – od dharmy innych (od: para – inny, drugi; √ dhṛ – dzierżyć, posiadać); |
svanuṣṭhitāt | – | su-anu-ṣṭhita (anu- √ sthā – wykonywać, podążać) PP 5i.1 m. –od dobrze wypełnianej; |
sva-bhāva-niyatam | – | sva-bhāva-niyata 2i.1 m. ; TP : svasya bhāvena niyatam iti – powściągnięte dzięki własnej naturze (od: sva – własny, swój; bhāva – byty, stany, natury, sva-bhāva – własna natura, stan; ni- √ yam – zatrzymywać, PP niyata – zatrzymany); |
karma | – | karman 1i.1 n. – czyn, działanie i jego skutki (od: √ kṛ – robić); |
kurvan | – | kurvant ( √ kṛ – robić) PPr 1i.1 m. – czyniący, robiący; |
na | – | av. – nie; |
āpnoti | – | √ āp (osiągać) Praes. P 1c.1 – osiąga, zdobywa; |
kilbiṣam | – | kilbiṣa 2i.1 n. – grzechu, błędu, przewiny, choroby; |
Dwie pierwsze pady BhG 18.47 są takie same jak dwie pierwsze pady BhG 3.35;
Czwarta pada BhG 18.47 jest taka sama jak czwarta pada BhG 4.21
prakṛtisaṃsṛṣṭasya puruṣasya indriyavyāpārarūpatayā svabhāvata eva niyatatvāt karmaṇaḥ, karma kurvan kilbiṣaṃ saṃsāraṃ na prāpnoti; apramādatvāt karmaṇaḥ / jñānayogasya sakalendriyaniyamanasādhyatayā sapramādatvāt tanniṣṭhas tu pramādāt kilbiṣaṃ pratipadyetāpi
saha-jaṃ karma kaunteya sa-doṣam api na tyajet
sarvārambhā hi doṣeṇa dhūmenāgnir ivāvṛtāḥ
saha-jam | – | saha-ja 2i.1 n. – zrodzone razem, przyrodzone, naturalne (od: saha – razem z, w towarzystwie; –ja – na końcu złożeń: zrodzony); |
karma | – | karman 1i.1 n. – czyn, działanie i jego skutki (od: √ kṛ – robić); |
kaunteya | – | kaunteya 8i.1 m. – o synu Kunti (od: kunti – lud Kuntiów, kuntī – Kunti, matka Pandowiców); |
sa-doṣam | – | sa-doṣa 1i.1 n. ; BV : yad doṣena sahāsti tat – mający wady (od: sa – razem z, wespół; krótka forma od: saha lub sama; występuje głównie w złożeniach, wymaga instrumentalisu; √ duṣ – stawać się zły, psuć się, ginąć, doṣa – błąd, wada, przewina); |
api | – | av. – chociaż, jak również, także, co więcej, nawet; |
na | – | av. – nie; |
tyajet | – | √ tyaj (porzucać) Pot. Ā 1c.1 – powinien porzucić; |
sarvārambhāḥ | – | sarva-ārambha 1i.3 m. ; sarvā ārambhā iti – wszelkie przedsięwzięcia (od: sarva – wszystko; ā- √ rabh – osiągać, podejmować, rozpoczynać, ā-rambha – rozpoczęcie, przedsięwzięcie); |
hi | – | av. – ponieważ, albowiem, właśnie, zaiste, z pewnością; |
doṣeṇa | – | doṣa 3i.1 m. – przez zło, przez błąd, przez przewinę (od: √ duṣ – stać się zepsutym); |
dhūmena | – | dhūma 3i.1 m. – dymem (od: √ dhū – trząść, rozniecać); |
agniḥ | – | agni 1i.1 m. – ogień (od: √ ag – poruszać się pokrętnie); |
iva | – | av. – jakby, w taki sam sposób, niczym, prawie, dokładnie; |
āvṛtāḥ | – | ā-vṛta (ā- √ vṛ – okrywać) PP 1i.3 n. – okryte; |
sahajaṃ saha janmanaiva utpannam | kiṃ tat ? karma kaunteya sa-doṣam api triguṇātmakatvān na tyajet | sarvārambhāḥ ārabhyanta ity ārambhāḥ, sarva-karmāṇīty etat | prakaraṇāt ye kecit ārambhāḥ sva-dharmāḥ para-dharmāś ca te sarve | hi yasmāt | triguṇātmakatvam atra hetuḥ—triguṇātmakatvād doṣeṇa dhūmena sahajenāgnir iva, āvṛtāḥ | sahajasya karmaṇaḥ sva-dharmākhyasya parityāgena para-dharmānuṣṭhāne’pi doṣān naiva mucyate | bhayāvahaś ca para-dharmaḥ | na ca śakyate’śeṣatas tyaktum ajñena karma yataḥ, tasmān na tyajet ity arthaḥ |
kim aśeṣatas tyaktum aśakyaṃ karmeti na tyajet ? kiṃ vā sahajasya karmaṇas tyāge doṣo bhavatīti ? kiṃ cātaḥ ? yadi tāvat aśeṣatas tyaktum aśakyam iti na tyājyaṃ sahajaṃ karma, evaṃ tarhy aśeṣatas tyāge guṇa eva syād iti siddhaṃ bhavati | satyam evam | aśeṣatas tyāga eva nopapadyate iti cet, kiṃ nitya-pracalitātmakaḥ puruṣaḥ, yathā sāṃkhyānāṃ guṇāḥ ? kiṃ vā kriyaiva kārakam, yathā bauddhānāṃ skandhāḥ kṣaṇa-pradhvaṃsinaḥ ? ubhayathāpi karmaṇo’śeṣatas tyāgo na sambhavati |
atha tṛtīyo’pi pakṣaḥ—yadā karoti tadā sa-kriyaṃ vastu | yadā na karoti, tadā niṣkriyaṃ tad eva | tatra evaṃ sati śakyaṃ karmāśeṣatas tyaktum | ayaṃ tv asmin tṛtīye pakṣe viśeṣaḥ—na nitya-pracalitaṃ vastu, nāpi kriyaiva kārakam | kiṃ tarhi ? vyavasthite dravye’vidyamānā kriyā utpadyate, vidyamānā ca vinaśyati | śuddhaṃ tat dravyaṃ śaktimad avatiṣṭhate | iti evam āhuḥ kāṇādāḥ | tad eva ca kārakam iti | asmin pakṣe ko doṣaḥ iti | ayam eva tu doṣaḥ—yatas tv abhāgavataṃ matam idam | kathaṃ jñāyate ? yataḥ āha bhagavān nāsato vidyate bhāvaḥ [gītā 2.16] ity ādi | kāṇādānāṃ hy asato bhāvaḥ, sataś cābhāvaḥ, itīdaṃ matam abhāgavatam | abhāgavatam api nyāyavac cet ko doṣaḥ ? iti cet, ucyate—doṣavat tv idam, sarva-pramāṇa-virodhāt | kathaṃ ? yadi tāvad dvy-aṇukādi dravyaṃ prāg utpatter atyantam evāsat, utpannaṃ ca sthitaṃ kaṃcit kālaṃ punar atyantam evāsattvam āpadyate | tathā ca saty asad eva sat jāyate, sad evāsattvam āpadyate, abhāvo bhāvo bhavati, bhāvaś cābhāvo bhavati |
tatrābhāvo jāyamānaḥ prāg utpatteḥ śaśa-viṣāṇa-kalpaḥ samavāyya-samavāyi-nimittākhyaṃ kāraṇam apekṣya jāyate iti | na caivam, abhāva utpadyate, kāraṇaṃ cāpekṣate iti śakyaṃ vaktum, asatāṃ śaśa-viṣāṇādīnām adarśanāt | bhāvātmakā ced ghaṭādayaḥ utpadyamānāḥ, kiṃcit abhivyakti-mātre kāraṇam apekṣya utpadyante iti śakyaṃ pratipattum | kiṃ ca, asataś ca sataś ca sad-bhāve’sad-bhāve na kvacit pramāṇa-prameya-vyavahāreṣu viśvāsaḥ kasyacit syāt, sat sad evāsat asad eveti niścayānupapatteḥ |
kiṃ ca, utpadyate iti dvy-aṇukāder dravyasya sva-kāraṇa-sattā-sambandham āhuḥ | prāg-utpatteś cāsat, paścāt sva-kāraṇa-vyāpāram apekṣya sva-kāraṇaiḥ paramāṇubhiḥ sattayā ca samavāya-lakṣaṇena sambandhena sambadhyate | sambaddhaṃ sat-kāraṇa-samavetaṃ sad bhavati | tatra vaktavyaṃ katham asataḥ svaṃ kāraṇaṃ bhavet sambandho vā kenacit syāt ? na hi vandhyā-putrasya svaṃ kāraṇaṃ sambandho vā kenacit pramāṇataḥ kalpayituṃ śakyate |
nanu, naiva vaiśeṣikair abhāvasya sambandhaḥ kalpyate | dvy-aṇukādīnāṃ hi dravyāṇāṃ sva-kāraṇena samavāya-lakṣaṇaḥ sambandhaḥ satām evocyate iti ? na, sambandhāt prāk-sattvānabhyupagamāt | na hi vaiśeṣikaiḥ kulāla-daṇḍa-cakrādi-vyāpārāt prāg ghaṭādīnām astitvam iṣyate | na ca mṛda eva ghaṭādy-ākāra-prāptim icchanti | tataś cāsata eva sambandhaḥ pāriśeṣyād iṣṭo bhavati |
nanu, asato’pi samavāya-lakṣaṇaḥ sambandho na viruddhaḥ ? na, vandhyā-putrādīnām adarśanāt | ghaṭāder eva prāg-abhāvasya sva-kāraṇa-sambandho bhavati, na vandhyā-putrādeḥ, abhāvasya tulyatve’pīti viśeṣo’bhāvasya vaktavyaḥ |
ekasyābhāvaḥ, dvayor abhāvaḥ, sarvasyābhāvaḥ, prāg-abhāvaḥ, pradhvaṃsābhāvaḥ, itaretarābhāvaḥ, atyantābhāvaḥ iti lakṣaṇato na kenacit viśeṣo darśayituṃ śakyaḥ | asati ca viśeṣe ghaṭasya prāg-abhāvaḥ eva kulāladibhiḥ ghaṭābhāvam āpadyate sambadhyate ca bhāvena kapālākhyena, sambaddhaś ca sarvavyavahārayogyaś ca bhavati, na tu ghaṭasyaiva pradhvaṃsābhāvo’bhāvatve saty api, iti pradhvaṃsādy-abhāvānāṃ na kvacit vyavahāra-yogyatvam, prāg-abhāvasyaiva dvyaṇukādi-dravyākhyasya utpatty-ādi-vyavahārārhatvam, ity etad asamañjasam | abhāvatvāviśeṣāt atyanta-pradhvaṃsābhāvayor iva ||
nanu, naivāsmābhiḥ prāg-abhāvasya bhāvāpattir ucyate | bhāvasyaiva tarhi bhāvāpattiḥ | yathā ghaṭasya ghaṭāpattiḥ, paṭasya vā paṭāpattiḥ | etad apy abhāvasya bhāvāpattivad eva pramāṇa-viruddham | sāṃkhyasyāpi yaḥ pariṇāma-pakṣaḥ, so’py apūrva-dharmotpatti-vināśāṅgī-karaṇāt vaiśeṣika-pakṣān na viśiṣyate | abhivyakti-tirobhāvāṅgī-karaṇe’py abhivyakti-tirobhāvayor vidyamānatvāvidyamānatva-nirūpaṇe pūrvavad eva pramāṇa-virodhaḥ | etena kāraṇasyaiva saṃsthānam utpatty-ādīty etad api pratyuktam |
pāriśeṣyāt sad ekam eva vastv avidyayā utpatti-vināśādi-dharmaiḥ anekadhā naṭavat vikalpyate iti | idaṃ bhāgavataṃ matam uktaṃ nāsato vidyate bhāvaḥ ity asmin loke, sat-pratyayasyāvyabhicārāt, vyabhicārāc cetareṣām iti ||
kathaṃ tarhy ātmano’vikriyatve’śeṣataḥ karmaṇas tyāgo nopapadyate iti ? yadi vastu-bhūtā guṇāḥ, yadi vāvidyā-kalpitāḥ, tad-dharmaḥ karma, tadā ātmany avidyādhyāropitam eva, ity avidvān na hi kaścit kṣaṇam apy aśeṣatas tyaktuṃ śaknotīty uktam | vidvāṃs tu punar vidyayāvidyāyāṃ nivṛttāyāṃ śaknoty evāśeṣataḥ karma parityaktum, avidyādhyāropitasya śeṣānupapatteḥ | na hi taimirika-dṛṣṭyādhyāropitasya dvi-candrādes timirāpagame’pi śeṣo’vatiṣṭhate |
evaṃ ca satīdaṃ vacanam upapannaṃ sarva-karmāṇi manasā ity ādi, sve sve karmaṇy abhirataḥ saṃsiddhiṃ labhate naraḥ sva-karmaṇā tam abhyarcya siddhiṃ vindati mānavaḥ iti ca
asakta-buddhiḥ sarvatra jitātmā vigata-spṛhaḥ
naiṣkarmya-siddhiṃ paramāṃ saṃnyāsenādhigacchati
asakta-buddhiḥ | – | asakta-ātman 1i.1 m. ; BV : yasya buddhir asaktāsti saḥ – ten, którego roztropność nie jest lgnąca (od: √ sañj – polegać na, być przymocowanym do, obejmować, PP a-sakta – nieprzywiązany, nielgnący; √ budh – budzić, rozumieć, percepować; buddhi – roztropność, rozum, myśl, rozsądek, intelekt, percepcja, poznanie, idea, pogląd); |
sarvatra | – | av. – wszędzie, we wszystkim (od: sarva – wszędzie; locativus nieodmienny zakończony na –tra); |
jitātmā | – | jita-ātman 1i.1 m. ; BV : yasyātmā jito ‘sti saḥ – ten, którego jaźń jest pokonana (od: √ ji – zwyciężać, PP jita – zwyciężony, pokonany; ātman – jaźń); |
vigata-spṛhaḥ | – | vigata-spṛha 1i.1 m. ; BV : yasya spṛhā vigatāsti saḥ – ten, którego pragnienia odeszły (od: vi- √ gam – odchodzić, PP vigata – odeszły; √ spṛh – tęsknić, pragnąć, spṛhā – pragnienie, tęsknota); |
naiṣkarmya-siddhim | – | naiṣ-karmya-siddhim 2i.1 f. ; TP : naiṣkarmyasya siddhim iti – doskonałość wolności od czynu (od: niḥ – wolny od, bez; √ kṛ – robić, karman – czyn, działanie i jego skutki; niṣ-karman – wolność od czynu i jego skutków, naiṣ-karmya – wolność od czynu i jego rezultatów; √ sidh – odnieść sukces, stać się doskonałym, siddhi – sukces, doskonałość); |
paramām | – | paramā 2i.1 f. – najdoskonalszą, najlepszą (stopień najwyższy od: para – daleki, odległy, poza, wcześniejszy, późniejszy, starożytny, ostateczny); |
saṃnyāsena | – | saṃnyāsa 3i.1 m. – przez odrzucenie, przez rezygnację, przez wyrzeczenie (od: sam-ni- √ as – zostawiać, odkładać, porzucać); |
adhigacchati | – | adhi- √ gam (przekraczać, osiągać) Praes. P 1c.1 – osiąga; |
asakta-buddhir asaktā saṅgarahitā buddhir antaḥkaraṇaṃ yasya so’sakta-buddhiḥ sarvatra putra-dārādiṣu āsakti-nimitteṣu, jitātmā jito vaśīkṛtaḥ ātmāntaḥ-karaṇaṃ yasya sa jitātmā, vigata-spṛho vigatā spṛhā tṛṣṇā deha-jīvita-bhogeṣu yasmāt sa vigata-spṛhaḥ | ya evaṃ-bhūta ātmajñaḥ sa naiṣkarmya-siddhiṃ nirgatāni karmāṇi yasmān niṣkriya-brahmātma-sambodhāt sa niṣkarmā tasya bhāvo naiṣkarmyam | naiṣkarmyaṃ ca tat siddhiś ca sā naiṣkarmya-siddhiḥ | niṣkarmatvasya vā niṣkriyātma-rūpāvasthāna-lakṣaṇasya siddhiḥ niṣpattiḥ | tāṃ naiṣkarmya-siddhiṃ paramāṃ prakṛṣṭāṃ karmaja-siddhi-vilakṣaṇāṃ sadyo-mukty-avasthāna-rūpāṃ saṃnyāsena samyag-darśanena tat-pūrvakeṇa vā sarva-karma-saṃnyāsena | adhigacchati prāpnoti | tathā coktaṃ—sarva-karmāṇi manasā saṃnyasya naiva kurvan na kārayann āste iti
siddhiṃ prāpto yathā brahma tathāpnoti nibodha me
samāsenaiva kaunteya niṣṭhā jñānasya yā parā
siddhim | – | siddhi 2i.1 f. – osiągnięcie, spełnienie, doskonałość, sukces (od: √ sidh – odnosić sukces, osiągać doskonałość); |
prāptaḥ | – | prāpta ( pra- √ āp – osiągać, zdobywać) PP 1i.1 m. – osiągnięty, ten który zdobył; |
yathā | – | av. – tak jak (korelatyw do: tathā); |
brahma | – | brahman 2i.1 n. – ducha, Wedę (od: √ bṛh – zwiększać); |
tathā | – | av. – tak, w ten sposób, podobnie; |
āpnoti | – | √ āp (osiągać) Praes. P 1c.1 – osiąga, zdobywa; |
nibodha | – | ni- √ budh (dowiadywać się) Imperat. P 2c.1 – dowiedz się; |
me | – | asmat sn. 6i.1 – mój (skrócona forma od: mama); |
samāsena | – | av. ( 3i.1 ) – zwięźle, w skrócie (od: sam- √ ās – zbierać razem, łączyć, samāsa – złożenie); |
eva | – | av. – z pewnością, właśnie, dokładnie, jedynie; |
kaunteya | – | kaunteya 8i.1 m. – o synu Kunti (od: kunti – lud Kuntiów, kuntī – Kunti, matka Pandowiców); |
niṣṭhā | – | ni-ṣṭhā 1i.1 f. – stan, stałość, pewność, oddanie, wiara, przekonanie, doskonałość, konkluzja, śmierć (od: √ sthā – stać, istnieć); |
jñānasya | – | jñāna 6i.1 n. – wiedzy, mądrości, inteligencji (od: √ jñā – wiedzieć, rozumieć); |
yā | – | yat sn. 1i.1 f. – która; |
parā | – | parā 1i.1 f. – najwyższa; |
siddhiṃ prāptaḥ sva-karmaṇā īśvaraṃ samabhyarcya tat-prasādajāṃ kāyendriyāṇāṃ jñāna-niṣṭhā-yogyatā-lakṣaṇāṃ siddhiṃ prāptaḥ—siddhiṃ prāptaḥ iti tad-anuvāda uttarārthaḥ | kiṃ tad-uttaram, yad-artho’nuvāda iti, ucyate—yathā yena prakāreṇa jñāna-niṣṭhā-rūpeṇa brahma paramātmānam āpnoti, tathā taṃ prakāraṃ jñāna-niṣṭhā-prāpti-kramaṃ me mama vacanān nibodha tvaṃ niścayenāvadhāraya ity etat | kiṃ vistareṇa ? neti āha—samāsenaiva saṃkṣepeṇaiva | he kaunteya ! yathā brahma prāpnoti tathā nibodheti | anena yā pratijñātā brahma-prāptiḥ, tām idaṃtayā darśayitum āha—niṣṭhā jñānasya yā parā iti | niṣṭhā paryavasānaṃ parisamāptiḥ ity etat | kasya ? brahma-jñānasya yā parā | kīdṛśī sā ? yādṛśam ātma-jñānam | kīdṛk tat ? yādṛśaḥ ātmā | kīdṛśaḥ saḥ ? yādṛśo bhagavatā uktaḥ, upaniṣad-vākyaiś ca nyāyataś ca ||
nanu viṣayākāraṃ jñānam | na jñāna-viṣayaḥ, nāpi ākāravān ātmā iṣyate kvacit | nanu āditya-varṇaṃ bhā-rūpaḥ svayaṃ-jyotiḥ iti ākāravattvam ātmanaḥ śrūyate | na | tamo-rūpatva-pratiṣedhārthatvāt teṣāṃ vākyānāṃ—dravya-guṇādy-ākāra-pratiṣedhe ātmanas tamo-rūpatve prāpte tat-pratiṣedhārthāni āditya-varṇam ity ādīni vākyāni | arūpam iti ca viśeṣataḥ rūpa-pratiṣedhāt | aviṣayatvāc ca—na sadṛśe tiṣṭhati rūpam asya na cakṣuṣā paśyati kaścanainaṃ [śve.u. 4.20] aśabdam asparśaṃ [ka.u. 1.3.15] ity ādyaiḥ | tasmāt ātmākāraṃ jñānam ity anupapannam |
kathaṃ tarhy ātmano jñānaṃ ? sarvaṃ hi yad-viṣayaṃ yaj-jñānaṃ tat-tad-ākāraṃ bhavati | nirākāraś ca ātmā ity uktam | jñānātmano ca ubhayoḥ nirākāratve kathaṃ tad-bhāvanā-niṣṭhā iti ? na | atyanta-nirmalatvātisvacchatvātisūkṣmatvopapatter ātmanaḥ | buddheś ca ātmavat nairmalyādy-upapatteḥ ātma-caitanyākārābhāsatvopapattiḥ | buddhy-ābhāsaṃ manaḥ, tad-ābhāsānīndriyāṇi, indriyābhāsaś ca dehaḥ | ataḥ laukikair deha-mātre eva ātma-dṛṣṭiḥ kriyate ||
deha-caitanya-vādinaś ca lokāyatikāś caitanya-viśiṣṭaḥ kāyaḥ puruṣaḥ ity āhuḥ | tathānye indriya-caitanya-vādinaḥ, anye manaś-caitanya-vādinaḥ, anye buddhi-caitanya-vādinaḥ | tato’py antara-vyaktam avyākṛtākhyam avidyāvastham ātmatvena pratipannāḥ kecit | sarvatra hi buddhy-ādi-dehānte ātma-caitanyābhāsatā ātma-bhrānti-kāraṇam iti | ataś cātma-viṣayaṃ jñānaṃ na vidhātavyam | kiṃ tarhi ? nāma-rūpādy-anātmādhyāropaṇa-nivṛttir eva kāryā, ātma-caitanya-vijñānaṃ kāryam, avidyādhyāropita-sarva-padārthākārair aviśiṣṭatayā dṛśyamānatvāt iti | ata eva hi vijñāna-vādino bauddhāḥ vijñāna-vyatirekeṇa vastv eva nāstīti pratipannāḥ, pramāṇāntara-nirapekṣatāṃ ca sva-saṃvidi tattvābhyupagamena | tasmāt avidyādhyāropita-nirākaraṇa-mātraṃ brahmaṇi kartavyam, na tu brahma-vijñāne yatnaḥ, atyanta-prasiddhatvāt | avidyā-kalpita-nāma-rūpa-viśeṣākārāpahṛta-buddhīnām atyanta-prasiddhaṃ suvijñeyam āsannataram ātma-bhūtam api, aprasiddhaṃ durvijñeyam atidūram anyad iva ca pratibhāty avivekinām | bāhyākāra-nivṛtta-buddhīnāṃ tu labdha-gurv-ātma-prasādānāṃ nātaḥ paraṃ sukhaṃ suprasiddhaṃ suvijñeyaṃ svāsannataram asti | tathā coktaṃ—pratyakṣāvagamaṃ dharmyam [gītā ity ādi |
kecit tu paṇḍitaṃ-manyāḥ nirākāratvāt ātmavastu na upaiti buddhiḥ | ato duḥsādhyā samyag-jñāna-niṣṭhā ity āhuḥ | satyam | evaṃ guru-sampradāya-rahitānām aśruta-vedāntānām atyanta-bahir-viṣayāsakta-buddhīnāṃ samyak-pramāṇeṣu akṛta-śramāṇām | tad-viparītānāṃ tu laukika-grāhya-grāhaka-dvaita-vastuni sad-buddhiḥ nitarāṃ duḥsampādā, ātma-caitanya-vyatirekeṇa vastv-antarasyānupalabdheḥ, yathā ca etat evam eva, nānyathā ity avocāma | uktaṃ ca bhagavatā yasyā jāgrati bhūtāni sā niśā paśyato muneḥ [gītā iti |
tasmāt bāhyākāra-bheda-buddhi-nivṛttir eva ātma-svarūpāvalambana-kāraṇam | na hy ātmā nāma kasyacit kadācit aprasiddhaḥ prāpyo heya upādeyo vā | aprasiddhe hi tasmin ātmani svārthāḥ sarvāḥ pravṛttayo vyarthāḥ prasajyeran | na ca dehādy-acetanārthatvaṃ śakyaṃ kalpayitum | na ca sukhārthaṃ sukham, duḥkhārthaṃ duḥkham | ātmāvagaty-avasānārthatvāc ca sarva-vyavahārasya | tasmāt yathā sva-dehasya paricchedāya na pramāṇāntarāpekṣā, tato’pi ātmano’ntaratamatvāt tad-avagatiṃ prati na pramāṇāntarāpekṣā | iti ātma-jñāna-niṣṭhā vivekināṃ suprasiddhā iti siddham |
yeṣām api nirākāraṃ jñānam apratyakṣam, teṣām api jñāna-vaśenaiva jñeyāvagatir iti jñānam atyanta-prasiddhaṃ sukhādivad eva ity abhyupagantavyam | jijñāsānupapatteś ca—aprasiddhaṃ cet jñānaṃ jñeyavat jijñāsyeta | yathā jñeyaṃ ghaṭādi-lakṣaṇaṃ jñānena jñātā vyāptum icchati, tathā jñānam api jñānāntareṇa jñātavyam āptum icchet | na caitad asti | ato’tyanta-prasiddhaṃ jñānam, jñātāpy ata eva prasiddha iti | tasmāt jñāne yatno na kartavyaḥ, kiṃ tv anātmani ātma-buddhi-nivṛttāv eva | tasmāt jñāna-niṣṭhā susampādyā
buddhyā viśuddhayā yukto dhṛtyātmānaṃ niyamya ca
śabdādīn viṣayāṃs tyaktvā rāga-dveṣau vyudasya ca
vivikta-sevī laghv-āśī yata-vāk-kāya-mānasaḥ
dhyāna-yoga-paro nityaṃ vairāgyaṃ samupāśritaḥ
ahaṃ-kāraṃ balaṃ darpaṃ kāmaṃ krodhaṃ parigraham
vimucya nir-mamaḥ śānto brahma-bhūyāya kalpate
buddhyā | – | buddhi 3i.1 f. – przez / z: roztropnością, rozumem, myślą, rozsądkiem, intelektem, percepcją, poznaniem, ideą, poglądem (od: √ budh – budzić, rozumieć, percepować); |
viśuddhayā | – | viśuddhā (vi- √ śudh – stawać się czystym) PP 3i.1 f. – z oczyszczoną, ze zmytą; |
yuktaḥ | – | yukta ( √ yuj – zaprzęgać, łączyć) PP 1i.1 m. – połączony, zaprzęgnięty, zajęty, właściwy, odpowiedni; |
dhṛtyā | – | dhṛti 3i.1 f. – stanowczością, wolą (od: √ dhṛ – dzierżyć, PP dhṛta – trzymany, dzierżony); |
ātmānam | ātman 2i.1 m. – jaźń; | |
niyamya | – | ni- √ yam (powściągać) absol. – powściągnąwszy; |
ca | – | av. – i; |
śabdādīn | – | śabda-ādi 2i.3 m. – poczynając od dźwięku (od: śabda – dźwięk; ādi – na końcu wyrazów: poczynając od, itd.); |
viṣayān | – | viṣaya 2i.3 m. – sfery, terytoria, zasięgi, obiekty zmysłów, przedmioty (od: √ viṣ – być aktywnym, działać); |
tyaktvā | – | √ tyaj (porzucać) absol. – porzuciwszy; |
rāga-dveṣau | – | rāga-dveṣa 2i.2 m. ; DV : rāgaṃ ca dveṣaṃ ceti – namiętność i awersję (od: √ rañj – być pokolorowanym, podnieconym, zachwyconym, rāga – kolor, namiętności, podniecenie, miłość, piękno; √ dviṣ – nienawidzić, dveṣa – nienawiść, awersja, wrogość); |
vyudasya | – | vi-ud- √ as (porzucać) absol. – porzuciwszy, usunąwszy; |
ca | – | av. – i; |
*****
vivikta-sevī | – | vivikta-sevin 1i.1 n. ; TP : yo viviktaṃ sevata iti – mieszkający w ustronnym miejscu (od: √ vic – oddzielać, PP vivikta – oddzielony, odseparowany, samotny; √ sev – mieszkać, służyć, seva – zamieszkiwanie, służenie, uciekanie się do, honorowanie; -in, -min, -vin – sufiksy tworzące przymiotniki posesywne); |
laghv-āśī | – | laghv-āśin 1i.1 m. ; TP : yo laghv aśnātīti saḥ – ten, który mało je (od: laghu – lekki, mały; √ aś – jeść, cieszyć się, āśin – jedzący, cieszący się; -in, -min, -vin – sufiksy tworzące przymiotniki posesywne); |
yata-vāk-kāya-mānasaḥ | – | yata-vāk-kāya-mānasa 1i.1 m. ; BV : yasya vāk ca kāyaś ca mānasaṃ ca yatāni santi saḥ – ten, którego słowa, ciało i myśli są okiełznane (od: √ yam – zatrzymywać, powściągać, PP yata – zatrzymany, powściągnięty; √ vac – mówić, vāk – mowa; kāya – ciało; √ man – myśleć, manas – umysł, mānasa – to co związane jest z umysłem, wyobraźnia, myśli, umysł); |
dhyāna-yoga-paraḥ | – | dhyāna-yoga-para 1i.1 m. ; BV : yasya dhyānasya yogaḥ paro ‘sti saḥ – ten, dla którego joga kontemplacji jest najważniejsza (od: √ dhyai – myśleć, dhyāna – rozmyślanie, kontemplacja; √ yuj – zaprzęgać, łączyć, yoga – przyłączanie, zysk, zaprzęgnięcie, zastosowanie, metoda, środki, jedna ze szkół filozofii indyjskiej; para – daleki, odległy, poza, wcześniejszy, późniejszy, starożytny, ostateczny, najlepszy); |
nityam | – | av. – stale, regularnie, zawsze (od: nitya – wieczny, stały); |
vairāgyam | – | vai-rāgya 2i.1 m. – wolność od namiętności, awersję, ascetyzm (od: vi- √ rañj – pozbawiać koloru, zmieniać uczucie, stawać się obojętnym, rāga – kolor, namiętności, podniecenie, miłość, piękno); |
samupāśritaḥ | – | sam-upāśrita (upa-ā- √ śri – przylegać, spoczywać na, wspierać się na, polegać na) PP 1i.1 m. – wsparty, schroniony; przybyły – do kogo? – łączy się z accusativusem); |
*****
ahaṃ-kāram | – | ahaṃ-kāra 2i.1 m. – egotyzm, ego, samolubność, dumę (od: aham – ja; √ kṛ – robić, kāra – twórca); |
balam | – | bala 2i.1 n. – siłę; |
darpam | – | darpa 2i.1 m. – dumę, arogancję (od: √ dṛp – być szalonym, być dumnym); |
kāmam | – | kāma 2i.1 m. – pragnienie, żądzę (od: √ kam –pragnąć, kochać, tęsknić); |
krodham | – | krodha 2i.1 m. – złość, gniew (od: √ krudh – gniewać się); |
parigraham | – | parigraha 2i.1 m. – pochwycone, zdobyte; posiadłości, własności (od: pari- √ grah – chwytać dookoła, obejmować); |
vimucya | – | vi- √ muc (wyzwalać, uwalniać) absol. – uwolniwszy, porzuciwszy; |
nir-mamaḥ | – | nir-mama 1i.1 m. – bez [poczucia] „moje”, niezainteresowany, niesamolubny (od: niḥ – wolny od, bez; mama – moje); |
śāntaḥ | – | śānta ( √ śam – wyciszać, kończyć, niszczyć) PP 1i.1 m. – wyciszony, spokojny; |
brahma-bhūyāya | – | brahma-bhūya 4i.1 ṃ.; TP : brahmaṇo bhūyāyeti – do bycia brahmanem (od: √ bṛh – zwiększać, brahman – duch, Weda; √ bhū – być, bhūya – bycie); |
kalpate | – | √ kḷp (być odpowiedni, być gotowy, skłaniać się, osiągać) Praes. Ā 1c.1 – jest gotowym; |
Pierwsza i druga pada BhG 18.53 są podobne do pierwszej i drugiej pady BhG 16.18;
Czwarta pada BhG 18.53 jest taka sama jak czwarta pada BhG 14.26;
tataḥ—
vivikta-sevī araṇya-nadī-pulina-giri-guhādīn viviktān deśān sevituṃ śīlam asyeti vivikta-sevī | laghv-āśī laghv-aśana-śīlaḥ | vivikta-sevā-laghv-aśanayoḥ nidrādi-doṣa-nivartakatvena citta-prasāda-hetutvād grahaṇam | yata-vāk-kāya-mānaso vāk ca kāyaś ca mānasaṃ ca yatāni saṃyatāni yasya jñāna-niṣṭhasya sa jñāna-niṣṭho yatir yata-vāk-kāya-mānasaḥ syāt | evam uparata-sarva-karaṇaḥ san dhyāna-yoga-paro dhyānam ātma-svarūpa-cintanam, yogaḥ ātma-viṣaye ekāgrī-karaṇaṃ tau paratvena kartavyau yasya sa dhyāna-yogaparo nityaṃ nitya-grahaṇaṃ mantra-japādy-anya-kartavyābhāva-pradarśanārtham, vairāgyaṃ virāgasya bhāvo dṛṣṭādṛṣṭeṣu viṣayeṣu vaitṛṣṇyaṃ samupāśritaḥ samyak upāśrito nityam eva ity arthaḥ |
kiṃ ca—
ahaṃkāram ahaṃkaraṇam ahaṃkāro dehādiṣu tam, balaṃ sāmarthyaṃ kāma-rāga-saṃyuktaṃ—netarat śarīrādi-sāmarthyaṃ svābhāvikatvena tat-tyāgasyāśakyatvāt—darpaṃ darpo nāma harṣānantara-bhāvī dharmātikrama-hetuḥ hṛṣṭo dṛpyati dṛpto dharmam atikrāmatīti smaraṇāt | taṃ ca, kāmam icchāṃ krodhaṃ dveṣaṃ parigraham indriya-mano-gata-doṣa-parityāge’pi śarīra-dhāraṇa-prasaṅgena dharmānuṣṭhāna-nimittena vā bāhyaḥ parigrahaḥ, taṃ ca vimucya parityajya, paramahaṃsa-parivrājako bhūtvā, deha-jīva-mātre’pi nirgata-mama-bhāvo nirmamaḥ, ata eva śānta uparataḥ, yaḥ saṃhṛta-harṣāyāso yatir jñāna-niṣṭho brahma-bhūyāya brahma-bhavanāya kalpate samartho bhavati
brahma-bhūtaḥ prasannātmā na śocati na kāṅkṣati
samaḥ sarveṣu bhūteṣu mad-bhaktiṃ labhate parām
brahma-bhūtaḥ | – | brahma-bhūta 1i.1 m. .; TP : brahmaṇi bhūta iti – będący w brahmanie / będący brahmanem (od: √ bṛh – zwiększać, brahman – duch, Weda; √ bhū – być, PP bhūta – będący, prawdziwy, istota, byt); |
prasannātmā | – | prasanna-ātman 1i.1 m. ; BV : yasyātmā prasanno ‘sti saḥ – ten, którego jaźń jest zadowolona (od: pra- √ sad – osiąść, stać się zadowolonym, odnieść sukces, PP prasanna – klarowny, przejrzysty, zadowolony, ukojony; ātman – jaźń); |
na | – | av. – nie; |
śocati | – | √ śuc (rozpaczać, opłakiwać) Praes. P 1c.1 – opłakuje; |
na | – | av. – nie; |
kāṅkṣati | – | √ kāṅkṣ (pragnąć, oczekiwać) Praes. P 1c.1 – pragnie, tęskni; |
samaḥ | – | sama sn. 1i.1 n. – taki sam, równy, jednakowy; |
sarveṣu | – | sarva sn. 7i.3 m. loc.abs. – we wszystkich, w każdym; |
bhūteṣu | – | bhūta ( √ bhū – być) PP 7i.3 m. loc.abs. – w istotach, w bytach; |
mad-bhaktim | – | mad-bhakti 2i.1 f. ; TP : mama bhaktim iti – uwielbienie dla mnie (od: mat – forma podstawowa zaimka osobowego ’ja’ w l.poj. używana głównie na początku złożeń; √ bhaj – dzielić, dostarczać, radować się, oddawać cześć, bhakti – oddanie, miłość uwielbienie); |
labhate | – | √ labh (zabierać, zdobywać) Praes. Ā 1c.1 – osiąga, zdobywa; |
parām | – | para 2i.1 f. – daleką, ostateczną, najwyższą, najlepszą; |
Druga pada BhG 18.54 jest taka sama jak druga pada BhG 12.17;
tataś ca nirindhanāgnāv iva jñāne śānte 'py anaśvarāṃ jñānāntarbhūtāṃ mad-bhaktiṃ śravaṇa-kīrtanādi-rūpāṃ labhate | tasyā mat-svarūpa-śakti-vṛttitvena māyā-śakti-bhinnatvād avidyāvidyayor apagame 'py anapagamāt | ataeva parāṃ jñānād anyāṃ śreṣṭhāṃ niṣkāma-karma-jñānādy-urvaritatvena kevalām ity arthaḥ | labhata iti pūrvaṃ jñāna-vairāgyādiṣu mokṣa-siddhy-arthaṃ kalayā vartamānāyā api sarva-bhūteṣv antaryāmina iva tasyāḥ spaṣṭopalabdhir nāsīd iti bhāvaḥ | ataeva kuruta ity anuktvā labhata iti prayuktam | māṣam udgādiṣu militāṃ teṣu naṣṭeṣv apy anaśvarāṃ kāñcana-maṇikām iva tebhyaḥ pṛthaktayā kevalāṃ labhata itivat | sampūrṇāyāḥ prema-bhaktes tu prāyas tadānīṃ lābha-sambhavo 'sti nāpi tasyāḥ phalaṃ sāyujyam ity ataḥ parā-śabdena prema-lakṣaṇeti vyākhyeyam
bhaktyā mām abhijānāti yāvān yaś cāsmi tattvataḥ
tato māṃ tattvato jñātvā viśate tad-anantaram
bhaktyā | – | bhakti 3i.1 f. – przez oddanie, przez miłość, przez uwielbienie (od: √ bhaj – dzielić, dostarczać, radować się, oddawać cześć, bhakta – rozdany, rozdzielony, kochany; czciciel, wielbiciel, miłośnik, kochający, oddany); |
mām | – | asmat sn. 2i.1 – mnie; |
abhijānāti | – | abhi- √ jñā (rozpoznawać) Praes. P 1c.1 – rozpoznaje, rozumie; |
yāvān | – | yāvat 1i.1 m. – jak wielki, jak duży; |
yaḥ | – | yat sn. 1i.1 m. – kto; |
ca | – | av. – i; |
asmi | – | √ as (być) Praes. P 3c.1 – jestem; |
tattvataḥ | – | av. – prawdziwie (od: tat – to, abst. tat-tva – tość, prawda, realność; nieodmienny ablativus zakończony na: –tas); |
tataḥ | – | av. – wówczas, po tym, od tego, wskutek tego (od: tat – ablativus nieodmienny zakończony na -tas); |
mām | – | asmat sn. 2i.1 – mnie; |
tattvataḥ | – | av. – prawdziwie (od: tat – to, abst. tat-tva – tość, prawda, realność; nieodmienny ablativus zakończony na: –tas); |
jñātvā | – | √ jñā (wiedzieć, rozumieć) absol. – zrozumiawszy; |
viśate | – | √ viś (wchodzić) Praes. Ā 1c.1 – wchodzi; |
tad-anantaram | – | av. – zaraz po tym, następnie po tym (od: tat sn. – to; antara – wnętrze, środek; anantara – nieprzerwany, ciągły); |
yat tu sāṅkhya-yogau ca vairāgyaṃ tapo bhaktiś ca keśave | pañca-parvaiva vidyā iti nārada-pañcarātre vidyā-vṛttitvena bhaktiḥ śrūyate | tat khalu hlādinī-śakti-vṛtter bhakter eva kalā kācid vidyā-sāphalyārthaṃ vidyāyāṃ praviṣṭā | karma-sāphalyārthaṃ karma-yoge 'pi praviśati | tayā vinā karma-jñāna-yogādīnāṃ śrama-mātratvokteḥ | yato nirguṇā bhaktiḥ sad-guṇamayyā vidyāyā vṛttir vastuto na bhavati, ato hy ajñāna-nivartakatvenaiva vidyāyāḥ kāraṇatvaṃ tat-padārtha-jñāne tu bhakter eva |
kiṃ ca – sattvāt sañjāyate jñānam iti smṛteḥ (Gītā 14.17) sattvajaṃ jñānaṃ sattvam eva | tac ca sattvaṃ vidyā-śabdenocyate yathā tathā bhakty-utthaṃ jñānaṃ bhaktir eva saiva kvacit bhakti-śabdena kvacit jñāna-śabdena cocyata iti jñānam api dvividhaṃ draṣṭavyam | tatra prathamaṃ jñānaṃ saṃnyasya dvitīyena jñānena brahma-sāyujyam āpnuyād ity ekādaśa-skandha-pañcaviṃśaty-adhyāya-dṛṣṭyāpi[*ENDNOTE] jñeyam | atra kecid bhaktyā vinaiva kevalenaiva jñānena sāyujyārthinas te jñāni-māninaḥ kleśa-mātra-phalā ativigītā eva | anye tu bhaktyā vinā kevalena jñānena na muktir iti jñātvā bhakti-miśram eva jñānam abhasyanto bhagavāṃs tu māyopādhir eveti bhagavad-vapur guṇa-mayaṃ manyamānā yogārūḍhatva-daśām api prāptās te 'pi jñānino vimukta-mānino vigītā eva | yad uktam –
mukha-bāhūru-pādebhyaḥ
puruṣasyāśramaiḥ saha |
catvāro jajñire varṇā
guṇair viprādayaḥ pṛthak || (BhP 11.5.2)
ya evaṃ puruṣaṃ sākṣād
ātma-prabhavam īśvaram |
na bhajanty avajānanti
sthānād bhraṣṭāḥ patanty adhaḥ || (BhP 11.5.3) iti |
asyārthaḥ ye na bhajanti ye ca bhajanto 'py avajānanti te sannyāsino 'pi vinaṣṭa-vidyā apy adhaḥ patanti | tathā ca hy uktam –
ye 'nye 'ravindākṣa vimukta-māninas
tvayy asta-bhāvād aviśuddha-buddhayaḥ |
āruhya kṛcchreṇa paraṃ padaṃ tataḥ
patanty adho 'nādṛta-yuṣmad-aṅghrayaḥ || (BhP 10.2.32) iti |
atra āṅghri-padaṃ bhaktyaiva prayuktaṃ vivakṣitam | anādṛta-yuṣmad-aṅghraya iti tanor guṇa-mayatva-buddhir eva tanor anādaraḥ | yad uktaṃ –
avajānanti māṃ mūḍhā
mānuṣīṃ tanum āśritam | (Gītā 9.11) iti |
vastutas tu mānuṣī sā tanuḥ saccidānandam apy eva | tasyāḥ dṛśyatvaṃ tu dustarkya-tadīya-kṛpā-śakti-prabhāvād eva | yad uktam nārāyaṇādhyātma-vacanam –
nityāvyakto 'pi bhagavān
īkṣ(y)ate nija-śaktitaḥ |
tām ṛte paramānandaṃ
kaḥ paśyet tam imaṃ prabhum || iti |
evaṃ ca bhagavat-tanoḥ saccidānandamayatve k ptaṃ sac-cid-ānanda-vigraham śrī-vṛndāvana-sura-bhūruha-talāsīnam iti (GTU 1.33) | śābdaṃ brahma vapur dadhat ity ādi śrutiḥ-smṛti-para-sahasra-vacaneṣu pramāṇeṣu satsv api – māyāṃ tu prakṛtiṃ vidyān māyinaṃ tu maheśvaram iti (ŚvetU 4.2) iti śruti-dṛṣṭyaiva bhagavān api māyopādhir iti manyante kintu svarūpa-bhūtayā nitya-śaktyā māyākhyayā yutaḥ | ato māya-mayaṃ viṣṇuṃ pravadanti sanātanam iti mādhva-bhāṣya-pramāṇita-śruteḥ | māyāṃ tv ity atra māyā-śabdena svarūpa-bhūtā cic-chaktir evābhidhīyate na tv asvarūpa-bhūtā triguṇa-mayy eva śaktir iti tasyāḥ śruter arthaṃ na manyante | yad vā prakṛtiṃ durgāṃ māyinaṃ tu maheśvaraṃ śambhuṃ vidyād ity artham api naiva manyante |
ato bhagavad-aparādhena jīvan-muktva-daśāṃ prāptā api te 'dhaḥ patanti | yad uktaṃ vāsanā-bhāṣya-dhṛtaṃ pariśiṣṭa-vacanam |
jīvan-muktā api punar
yānti saṃsāra-vāsanām |
yady acintya-mahā-śaktau
bhagavaty aparādhinaḥ || iti |
te ca phala-prāptau satyām arthāt nāsti sādhanopayoga iti matvā jñāna-sannyāsa-kāle jñānaṃ tatra guṇī-bhūtāṃ bhaktim api santyajya, mithyaivāparokṣānubhavaṃ tv asya manyante | śrī-vigrahāparādhena bhaktyā api jñānena sārdham antardhānād bhaktiṃ te punar naiva labhante | bhaktyā vinā ca tat-padārthānanubhāvān mṛṣā-samādhayo jīvan-mukta-mānina eva te jñeyāḥ | yad uktam – ye 'nye 'ravindākṣa vimukta-māninaḥ iti |
ye tu bhakti-miśraṃ jñānam abhyasyanto bhagavan-mūrtiṃ sac-cid-ānandamayīm eva mānayānāḥ krameṇāvidyāvidyayor uparāme parāṃ bhaktiṃ labhante | te jīvan-muktā dvividhāḥ | eke sāyujyārthaṃ bhaktiṃ kurvantas tayaiva tat padārtham aparokṣīkṛtya tasmin sāyujyaṃ labhante te saṅgītā eva | apare bhūribhāgā yādṛcchika-śānta-mahā-bhāgavata-saṅga-prabhāvena tyakta-mumukṣāḥ śukādivad bhakti-rasa-mādhuryāsvāda eva nimajjanti, te tu parama-saṅgītā eva | yad uktam –
ātmārāmāś ca munayo
nirgranthā apy urukrame
kurvanty ahaitukīṃ bhaktim
itthambhūta-guṇo hariḥ || (BhP 1.7.10) iti |
tad evaṃ caturvidhā jñānino dvaye vigītāḥ patanti, dvaye saṅgītās taranti saṃsāram iti
atra tattvato 'bhijñāne praveśe ca bhaktir eva hetur ukto bodhyaḥ | bhaktyā tv ananyayā śakyaḥ ity (Gītā 11.54) ādi pūrvokteḥ | tad-anantaram iti mat-svarūpa-guṇa-vibhūti-tāttvikānubhavād uttarasmin kāle ity arthaḥ | yad vā, parayā bhaktyā māṃ tattvato jñātvā tatas tāṃ bhaktim ādāyaiva māṃ viśate | lyab-lope karmaṇi pañcamī | mokṣe 'pi bhaktir astīty āha sūtra-kṛt āprāyaṇāt tatrāpi hi dṛṣṭam iti (Vs 4.1.12) āprāyaṇād āmokṣāt tatrāpi ca mokse bhaktir anuvartate iti śrutau dṛṣṭam iti sūtrārthaḥ | bhaktyā vinaṣṭāvidyānāṃ bhaktyāḥ svādo vivardhate sitayā naṣṭa-pittānāṃ sitāsvādavad iti rahasya-vidaḥ | itthaṃ ca sa-niṣṭhānāṃ sādhana-sādhya-paddhatir uktā
sarva-karmāṇy api sadā kurvāṇo mad-vyapāśrayaḥ
mat-prasādād avāpnoti śāśvataṃ padam avyayam
sarva-karmāṇi | – | sarva-karman 2i.3 n. ; TP : sarvāṇi karmāṇi iti – wszystkie czyny (od: sarva – wszystko; √ kṛ – robić, karman – czyn, działanie i jego skutki); |
api | – | av. – chociaż, jak również, także, co więcej, nawet; |
sadā | – | av. – zawsze; |
kurvāṇaḥ | – | kurvāṇa ( √ kṛ – robić) PPr 1i.1 m. – czyniący, robiący; |
mad-vyapāśrayaḥ | – | mad-vyapāśraya 1i.1 m. ; BV : yasyāhaṃ vyapāśrayo ‘smi saḥ – ten, dla którego ja jestem oparciem (od: mat – forma podstawowa zaimka osobowego ’ja’ w l.poj. używana głównie na początku złożeń; vi-apa-ā- √ śri – przyjmować schronienie, uciekać się do, vyapāśraya – schronienie, oparcie); |
mat-prasādāt | – | mat-prasāda 5i.1 m. ; TP : mama prasādād iti – z mojego zadowolenia (od: mat – forma podstawowa zaimka osobowego ’ja’ w l.poj. używana głównie na początku złożeń; pra- √ sad – osiąść, stać się zadowolonym, odnieść sukces, prasāda – zadowolenie, przejrzystość, jasność, spokój, ukojenie, stateczność, sukces, przychylność, względy); |
avāpnoti | – | ava- √ āp (osiągać) Praes. P 1c.1 – osiąga, zdobywa; |
śāśvatam | – | śāśvata 2i.1 n. – wieczne, nieustanne, stałe; |
padam | – | pada 2i.1 n. – krok, stopę, odcisk stopy, pozycję, siedzibę, część, dział, słowo (od: √ pad – padać, stawiać, iść); |
avyayam | – | a-vyaya 2i.1 n. – niezmienny, niewyczerpalny (od: vi- √ i – odchodzić, znikać, vyaya – odejście, rozchód, zniszczenie); |
cetasā sarva-karmāṇi mayi saṃnyasya mat-paraḥ
buddhi-yogam upāśritya mac-cittaḥ satataṃ bhava
cetasā | – | cetas 3i.1 n. – przez umysł, dzięki umysłowi (od: √ cit – myśleć, cetas – umysł, myśl, serce, świadomość); |
sarva-karmāṇi | – | sarva-karman 2i.3 n. ; TP : sarvāṇi karmāṇi iti – wszystkie czyny (od: sarva – wszystko; √ kṛ – robić, karman – czyn, działanie i jego skutki); |
mayi | – | asmat sn. 7i.1 – we mnie; |
saṃnyasya | – | sam-ni- √ as (zostawiać, odkładać, porzucać) absol. –odrzuciwszy, zrezygnowawszy, złożywszy; |
mat-paraḥ | – | mat-para 1i.1 m. – yasyāhaṃ paro ‘smi saḥ – ten, dla którego ja jestem najwyższy (od: mat – forma podstawowa zaimka osobowego ’ja’ w l.poj. używana głównie na początku złożeń; para – daleki, odległy, poza, wcześniejszy, późniejszy, starożytny, ostateczny, najlepszy; na końcu złożeń: para – oddany, poświęcony, mat-para – mi oddany); |
buddhi-yogam | – | buddhi-yoga 2i.1 m. ; TP : buddhyā kṛtaṃ yogam iti – jogę powstałą dzięki roztropności (od: √ budh – budzić, rozumieć, percepować; buddhi – roztropność, rozum, myśl, rozsądek, intelekt, percepcja, poznanie, idea, pogląd; √ yuj – zaprzęgać, łączyć, yoga – przyłączanie, zysk, zaprzęgnięcie, zastosowanie, metoda, środki, jedna ze szkół filozofii indyjskiej); |
upāśritya | – | upa-ā- √ śri (przylegać, spoczywać na, wspierać się na, polegać na) absol. – wsparłszy się, schroniwszy się – u kogo? – łączy się z accusativusem); |
mac-cittaḥ | – | mac-citta 1i.1 m. – yasya cittaṃ mayi asti saḥ – ten, którego umysł jest we mnie (od: mat – forma podstawowa zaimka osobowego ’ja’ w l.poj. używana głównie na początku złożeń; √ cit – myśleć, poznawać, PP citta – pomyślany; myśl, umysł, serce, świadomość); |
satatam | – | av. – zawsze, stale (od: sa-tata – stały, niewyczerpany, nieprzerwany); |
bhava | – | √ bhū (być) Imperat. P 2c.1 – bądź; |
Druga pada BhG 18.57 jest taka sama jak druga pada BhG 12.6;
mac-cittaḥ sarva-durgāṇi mat-prasādāt tariṣyasi
atha cet tvam ahaṃ-kārān na śroṣyasi vinaṅkṣyasi
mac-cittaḥ | – | mac-citta 1i.1 m. – yasya cittaṃ mayi asti saḥ – ten, którego umysł jest we mnie (od: mat – forma podstawowa zaimka osobowego ’ja’ w l.poj. używana głównie na początku złożeń; √ cit – myśleć, poznawać, PP citta – pomyślany; myśl, umysł, serce, świadomość); |
sarva-durgāṇi | – | sarva-durga 2i.3 n. ; sarvāṇi durgāṇīti – wszelkie trudności (od: dur / dus – prefiks: trudny, zły, twardy; √ gam – iść; durga – trudna droga, trudność, niebezpieczeństwo, kłopot); |
mat-prasādāt | – | mad-prasāda 5i.1 m. ; TP : mama prasādād iti – z mojego zadowolenia (od: mat – forma podstawowa zaimka osobowego ’ja’ w l.poj. używana głównie na początku złożeń; pra- √ sad – osiąść, stać się zadowolonym, odnieść sukces, prasāda – zadowolenie, przejrzystość, jasność, spokój, ukojenie, stateczność, sukces, przychylność, względy); |
tariṣyasi | – | √ tṝ (przekraczać) Fut. P 2c.1 – przekroczysz; |
atha | – | av. – wówczas, a oto, co więcej, lecz, z pewnością, raczej; |
cet | – | av. – jeśli; |
tvam | – | yuṣmat sn. 1i.1 – ty; |
ahaṃ-kārāt | – | ahaṃ-kāra 5i.1 m. – z egotyzmu, z ego, z samolubności, z dumy (od: aham – ja; √ kṛ – robić, kāra – twórca); |
na | – | av. – nie; |
śroṣyasi | – | √ śru (słuchać) Fut. P 2c.1 – posłuchasz; |
vinaṅkṣyasi | – | vi- √ naś (niszczeć, zanikać, być straconym) Fut. P 2c.1 – zginiesz; |
yad ahaṃ-kāram āśritya na yotsya iti manyase
mithyaiṣa vyavasāyas te prakṛtis tvāṃ niyokṣyati
yat | – | av. – jeśli (od: yat sn. – co); |
ahaṃ-kāram | – | ahaṃ-kāra 2i.1 m. – egotyzm, ego, samolubność, dumę (od: aham – ja; √ kṛ – robić, kāra – twórca); |
āśritya | – | ā- √ śri (przylegać, spoczywać na, wspierać się na, polegać na) absol. – wsparłszy się, schroniwszy się (u kogo? – łączy się z accusativusem); |
na | – | av. – nie; |
yotsye | – | √ yudh (walczyć) Fut. Ā 3c.1 – będę walczyć; |
iti | – | av. – tak (zaznacza koniec wypowiedzi); |
manyase | – | √ man (myśleć) Praes. Ā 2c.1 – myślisz, uważasz; |
mithyā | – | av. – niewłaściwie, fałszywie, oszukańczo; |
eṣaḥ | – | etad sn. 1i.1 m. – ten; |
vyavasāyaḥ | – | vyavasāya 1i.1 m. – wysiłek, determinacja, ustalone postanowienie, działanie (od: vi-ava- √ so – ustanowić, ustalić); |
te | – | yuṣmat sn. 6i.1 – twój (skrócona forma od: tava); |
prakṛtiḥ | – | prakṛti 1i.1 f. – natura, podstawa, praprzyczyna, przejawiony świat (od: pra- √ kṛ – stwarzać); |
tvām | – | yuṣmat sn. 2i.1 – ciebie; |
niyokṣyati | – | ni- √ yuj (łączyć, angażować) Fut. P 1c.1 – zaprzęgnie, zaangażuje; |