analiza syntaktyczna

śrī-bhagavān (chwalebny Pan) uvāca (powiedział):
aham (ja) imam (tę) avyayam (niezmienną) yogam (jogę) vivasvate (Wiwaswantowi) proktavān (ten, który powiedział),
vivasvān (Wiwaswant) manave (Manu) prāha (powiedział),
manuḥ (Manu) ikṣvākave (Ikszwaku) abravīt (oznajmił).

analiza gramatyczna

śrī-bhagavān	–	śrī-bhagavant 1i.1 m. ; TP : śriyā yukto bhagavān iti – Pan połączony z majestatem (od: śrī – blask, majestat, fortuna; √ bhaj – dzielić, miłować, radować się, oddawać cześć, bhaga – dział, udział, pomyślność, majątek; -mant / -vant – sufiks oznaczający posiadacza, bhagavant – posiadacz fortuny);
uvāca	–	√ vac (mówić) Perf. P 1c.1 – powiedział;
imam	–	idam sn. 2i.1 m. – tę;
vivasvate	–	vi-vasvant 4i.1 m. – jaśniejącemu, mającemu promienie, Słońcu (od: vi- √ vas – rozjaśniać; -mant / -vant – sufiks oznaczający posiadacza);
yogam	–	yoga 2i.1 m. – przyłączanie, zysk, zaprzęgnięcie, zastosowanie, metoda, środki, jedna ze szkół filozofii indyjskiej (od: √ yuj – zaprzęgać, łączyć);
proktavān	–	proktavant (pra- √ vac – mówić) PP 1i.1 m. – ten, który powiedział;
aham	–	asmat sn. 1i.1 – ja;
avyayam	–	a-vyaya 2i.1 n. – niezmienny, niewyczerpalny (od: vi- √ i – odchodzić, znikać, vyaya – odejście, rozchód, zniszczenie);
vivasvān	–	vi-vasvant 1i.1 m. – jaśniejący, mający promienie, Słońce (od: vi- √ vas – rozjaśniać; -mant / -vant – sufiks oznaczający posiadacza);
manave	–	manu 4i.1 m. – Manu, myślącemu, człowiekowi (od: √ man – myśleć);
prāha	–	pra- √ ah (mówić) Perf. P 1c.1 – powiedział (odmieniane jedynie w Perf. , pozostałe formy od: √ brū);
manuḥ	–	manu 1i.1 m. – Manu, myślący, człowiek (od: √ man – myśleć);
ikṣvākave	–	ikṣvāku 4i.1 m. – Ikszwaku, pierwszy władca dynastii słonecznej, potomkowie Ikszwaku władający w Ajodhji (od: ikṣu – trzcina cukrowa);
abravīt	–	√ brū (mówić) Imperf. P 1c.1 – powiedział;

warianty tekstu

imaṃ → evam (w ten sposób);
vivasvate → vivasvato (Wiwaswanta / od Wiwaswanta);

Śāṃkara

yo’yaṃ yogo’dhyāya-dvayenokto jñāna-niṣṭhā-lakṣaṇaḥ sa sannyāsaḥ karma-yogopāyaḥ | yasmin vedārthaḥ parisamāptaḥ pravṛtti-lakṣaṇo nivṛtti-lakṣaṇaś ca gītāsu ca sarvāsv ayam eva yogo vivakṣito bhagavatā | ataeva parisamāptaḥ pravṛttiṃ vedārthaṃ manvānas taṃ vaṃśa-kathanena stauti śrī-bhagavān |

imam adhyāya-dvayenoktaṃ yogaṃ vivasvate ādityāya sargādau proktavān aham | jagat-paripālayitṝṇāṃ kṣatriyāṇāṃ balādhānāya | tena yoga-balena yuktāḥ samarthā bhavanti brahma parirakṣituṃ, brahma-kṣatre paripālite jagat paripālayitum alam | avyayam avyaya-phalatvāt | na hy asya samyag darśana-niṣṭhā-lakṣaṇasya mokṣākhyaṃ phalaṃ vyeti | sa ca vivasvān manave prāha | manur ikṣvākave sva-putrāyādirājāyābravīt

Rāmānuja

komentarz wspólny przy wersecie BhG 4.3

Śrīdhara

āvirbhāva-tirobhāvāv āviṣkartuṃ svayaṃ hariḥ |
tattvaṃ pada-vivekārthaṃ karma-yogaṃ praśaṃsati ||

evaṃ tāvad adhyāya-dvayena karma-yogopāyaka-jñāna-yogo mokṣa-sādhanatvenoktaḥ | tad evaṃ brahmārpaṇādi-guṇa-vidhānena tattvaṃ padārtha-vivekādinā ca prapañciṣyan prathamaṃ tāvat parasparāprāptatvena stuvan bhagavān uvāca imam iti tribhiḥ | avyaya-phalatvād avyayam | imaṃ yogaṃ purāham vivasvata ādityāya kathitavān | sa ca sva-putrāya manave śrāddha-devāya | sa ca manuḥ sva-putrāyekṣvākave 'bravīt

Madhusūdana

yadyapi pūrvam upeyatvena jñāna-yogas tad-upāyatvena ca karma-yoga iti dvau yogau kathitau tathāpi ekaṃ sāṅkhyaṃ ca yogaṃ ca paśyati sa paśyati [Gītā 5.6] ity anayā diśā sādhya-sādhanayoḥ phalaikyād aikyam upacarya sādhana-bhūtaṃ karma-yogaṃ sādhya-bhūtaṃ ca jñāna-yogam aneka-vidha-guṇa-vidhānāya stauti vaṃśa-kathanena bhagavān |

imam adhyāya-dvayenoktaṃ yogaṃ jñāna-niṣṭhā-lakṣaṇaṃ karma-niṣṭhopāya-labhyaṃ vivasvate sarva-kṣatriya-vaṃśa-bīja-bhūtāyādityāya proktavān prakarṣeṇa sarva-sandehocchedādi-rūpeṇoktavān ahaṃ bhagavān vāsudevaḥ sarva-jagat-paripālakaḥ sargādi-kāle rājñāṃ balādhānena tad-adhīnaṃ sarvaṃ jagat pālayitum | katham anena balādhānam iti viśeṣeṇena darśayati — avyayam avyaya-veda-mūlatvād avyaya-phalatvāc ca na vyeti sva-phalād ity avyayam avyabhicāri-phalam | tathā caitādṛśena balādhānaṃ śakyam iti bhāvaḥ |

sa ca mama śiṣyo vivasvān manave vaivasvatāya sva-putrāya prāha | sa ca manur ikṣvākave sva-putrāyādi-rājāyābravīt | yadyapi prati manvantaraṃ svāyambhuvādi-sādhāraṇo 'yaṃ bhāgavad-updeśas tathāpi sāmpratika-vaivasvata-manvantarābhi-prāyeṇādityam ārabhya sampradāyo gaṇitaḥ

Viśvanātha

turye svāvirbhāva-hetor nityatvaṃ janma-karmaṇoḥ |
svasyoktiṃ brahma-yajñādi-jñānotkarṣa-prapañcam ||

adhyāya-dvayenoktaṃ niṣkāma-karma-sādhyaṃ jñāna-yogaṃ stauti imam iti

Baladeva

turye svābhivyakti-hetuṃ sva-līlā-
nityatvaṃ sat-karmasu jñāna-yogam |
jñānasyāpi prāy yan-māhātmyam uccaiḥ
prākhyad devo devakīnandano 'sau ||

pūrvādhyāyābhyām uktaṃ jñāna-yogaṃ karma-yogaṃ caika-phalatvād ekīkṛtya tad-vaṃśaṃ kīrtayan stauti imam iti | imaṃ tvāṃ sūryāyāhaṃ proktavān | avyayaṃ nityaṃ vedārtahtvān naveyeti sva-phalādityavyabhicāri-phalatvāc ca | sa ca mac-chiṣyo vivasvān sva-putrāya manave vaivasvatāya prāha | sa ca manur ikṣvākave sva-putrāyābravīt

Michalski

Wzniosły rzekł:
Tę nieprzemijającą naukę Jogi wyjawiłem Wiwaswanowi, Wiwaswan opowiedział ją Manu, Manu przekazał ją Ikszwakowi.

Olszewski

Błogosławiony.
Naukę tej Jedności wiecznej wyłożyłem naprzód Visvavatowi; Visvavat nauczył jej Manu; Manu powtórzył ją Ikszwaku.

Dynowska

Błogosławiony rzecze Pan:
Tej Jogi odwiecznej i niezniszczalnej Jam Wiwaswata nauczał, Wiwaswat przekazał ją Manu, Manu zaś podał ją synowi swemu – Ikszwaku.

Sachse

Czcigodny rzeki:
Niezmienną tę jogę objawiłem Wiwaswatowi,
Wiwaswat powtórzył ją Manu,
a od Manu usłyszał o niej Ikszwaku.

Kudelska

Czcigodny pan rzecze:
Tę jogi naukę odwieczną oznajmiłem Wiwaswatowi,
Wiwaswat objaśnił ją Manu, a Manu przekazał Ikszwaku.

Rucińska

Rzekł Pan:
Tę jogę nieprzemijalną podałem Wiwaswanowi,
Wiwaswan powtórzył Manu, Manu przekazał Ikszwaku.

Szuwalska

Wiedzę tę – mówił dalej Władca Wszystkich Bogactw –
Wiwaswantowi najpierw objawiłem, który
Przekazał ją następnie Manu, a Ikszwaku
Usłyszał ją od niego.

Babkiewicz

Chwalebny Pan rzekł:
Ową jogę niezniszczalną
bogu Słońca przekazałem,
on znów Manu ją powtórzył,
Manu wyrzekł zaś Ikszwaku.

analiza syntaktyczna

he parantapa (o pogromco wrogów!),
evam (w ten sposób) rāja-rṣayaḥ (królewscy wieszczowie) imam (tę) paraṃ-parā-prāptam (osiąganą dzięki sukcesji) [yogam] (jogę) viduḥ (poznali).
iha (tutaj) saḥ yogaḥ (ta joga) mahatā kālena (za sprawą potężnego czasu) naṣṭaḥ (zniszczona) [asti] (jest).

analiza gramatyczna

evam	–	av. – w ten sposób;
paraṃ-parā-prāptam	–	paraṃ-parā-prāpta 2i.1 m. ; TP : paraṃ-parayā prāptam iti – osiągniętą dzięki sukcesji (od: para – daleki, odległy, poza, wcześniejszy, inny; paraṃ-parā – jeden za drugim, sukcesja, seria, tradycja, rodowód; pra- √ āp – osiągać, zdobywać, prāpta PP – osiągnięty);
imam	–	idam sn. 2i.1 m. – tę;
rāja-rṣayaḥ	–	rāja-rṣi 1i.3 m. ; TP : rājñām ṛṣaya iti – wieszczowie wśród królów (od: √ raj – władać, rājan – władca; √ ṛṣ – płynąć poruszać się szybko, lub √ dṛś – widzieć; ṛṣi – święty, wieszcz); lub KD : rājānaś cāsav ṛṣayaś ca – są królami i są wieszczami;
viduḥ	–	√ vid (wiedzieć) Perf. P 1c.3 – dowiedzieli się;
saḥ	–	tat sn. 1i.1 m. – on;
kālena	–	kāla 3i.1 m. – przez czas, za sprawą czasu;
iha	–	av. – tutaj (często w znaczeniu: w tym świecie);
mahatā	–	mahant 3i.1 m. – przez wielki (od: √ mah – powiększać);
yogaḥ	–	yoga 1i.1 m. – przyłączanie, zysk, zaprzęgnięcie, zastosowanie, metoda, środki, jedna ze szkół filozofii indyjskiej (od: √ yuj – zaprzęgać, łączyć);
naṣṭaḥ	–	naṣṭa ( √ naś – zanikać, być straconym) PP 1i.1 m. – zniszczony, stracony;
paraṃtapa	–	param-tapa 8i.1 m. ; yaḥ parān tāpayati saḥ – ten, który sprawia cierpienie innym (od: para – drugi, inny, obcy; √ tap – topić, palić, tapas – gorąco, asceza);

warianty tekstu

paraṃ-parā-prāptam → paraṃ-parākhyātam / paras-parā-prāptam (znaną dzięki tradycji / osiągniętą między sobą);
imaṃ → idaṃ (to);
kāleneha → kālenaiva / tu kālena (zaiste przez czas / ale przez czas);

Śāṃkara

evaṃ kṣatriya-paramparā-prāptam imaṃ rājarṣayo rājānaś ca te ṛṣayaś ca rājarṣayo vidur imaṃ yogam | sa yogaḥ kāleneha mahatā dīrgheṇa naṣṭo vicchinna-sampradāyaḥ saṃvṛtto he parantapa ! ātmano vipakṣa-bhūtāḥ para ucyante tān śaurya-tejo-gabhastibhir bhānur iva tāpayatīti parantapaḥ śatru-tāpana ity arthaḥ

Rāmānuja

komentarz wspólny przy wersecie BhG 4.3

Śrīdhara

evam iti | evaṃ rājānaś ca te ṛṣayaś ceti | anye 'pi rājarṣayo nimi-pramukhāḥ | sva-pitrādibhir ikṣvāku-pramukhaiḥ protkam imaṃ yogam vidur jānanti sma | adyatanānām ajñāne kāraṇam āha he parantapa śatru-pātana ! sa yogaḥ kāla-vaśād iha loke naṣṭo vicchinnaḥ

Madhusūdana

evam ādityam ārabhya guru-śiṣya-paramparayā prāptam imaṃ yogaṃ rājānaś ca ta ṛṣayaś ceti rājarṣayaḥ prabhutve sati sūkṣmārtha-nirīkṣaṇa-kṣamā nimi-pramukhāḥ sva-pitrādi-proktaṃ viduḥ | tasmād anādi-veda-mūlatvenānanta-phalatvenānādi-guru-śiṣya-paramparā-prāptatvena ca kṛtrimatva-śaṅkānāspadatvān mahā-prabhāvo 'yaṃ yoga iti śraddhātiśayāya stūyate |

sa evaṃ mahā-prayojano 'pi yogaḥ kālena mahatā dīrgheṇa dharma-hrāsa-kareṇehedānīm āvayor vyavahāra-kāle dvāparānte durbalān ajitendriyān anadhikāriṇaḥ prāpya kāma-krodhādibhir abhibhūyamāno naṣṭo vicchinna-sampradāyo jātaḥ | taṃ vinā puruṣārthāprāpter aho daurbhāgyaṃ lokasyeti śocati bhagavān | he parantapa ! paraṃ kāma-krodhādi-rūpaṃ śatru-gaṇaṃ śauryeṇa balavatā vivekena tapasā ca bhānur iva tāpayatīti parantapaḥ śatru-tāpano jitendriya ity arthaḥ | urvaśy-upekṣaṇādy-adbhuta-karma-darśanāt | tasmāt tvaṃ jitendriyatvād atrādhikārīti sūcayati

Viśvanātha

brak komentarza do wersetu BhG 4.3

Baladeva

evaṃ vivasvantam ārabhya guru-śiṣya-paramparayā prāptam iimaṃ yogaṃ rājarṣayaḥ sva-pitrādibhir ikṣvāku-prabhṛtibhir upadiṣṭaṃ viduḥ | iha loke naṣṭo vicchinna-sampradāyaḥ

Michalski

W ten sposób po kolei opowiadaną poznali ją królewscy mędrcowie, lecz z biegiem długiego czasu, o dręczycielu wrogów, ta nauka Jogi zaginęła.

Olszewski

I tak, z rąk Bo rąk przechoeząc, Boszła oo ri-szich królewskich; lecz w tym oługim przeciągu czasu’ nauka ta się zatraciła, o zwycięzco.

Dynowska

I tak przekazywana dalej z ust do ust, znana była Królom-Mędrcom, lecz z biegiem wieków zapomnianą została na świecie.

Sachse

l tak, przekazywaną z pokolenia na pokolenie,
poznali ją mędrcy królewscy.
W ciągu jednak długiego czasu, Ciemiężco Wroga,
joga ta uległa w tym świecie zapomnieniu.

Kudelska

I tak, przekazywaną z ust do ust, królewscy wieszczowie ja poznali,
Lecz po upływie wieków, o Pogromco Wroga, świat gdzieś ja zatracił.

Rucińska

Tak dziedziczoną kolejno znali ją wieszcze królewscy.
Teraz, po wiekach, ta joga zanikła, Ciemięzco Wrogów!

Szuwalska

Tak Moja nauka
Docierała kolejno do świętych monarchów.
Z czasem jednak uległa ona zapomnieniu.

Babkiewicz

Tę w sukcesji uzyskaną
królewscy wieszczowie znali,
lecz z długiego czasu biegiem
joga znikła, o ciemiężco.

analiza syntaktyczna

[tvam] (ty) me (mój) bhaktaḥ (wiebliciel) sakhā ca (i przyjaciel) asi iti (jesteś).
ayam saḥ eva (ta owa zaiste) purātanaḥ (starodawna) yogaḥ (joga) adya (dzisiaj) mayā (przeze mnie) te (tobie) proktaḥ (powiedziana).
etat hi (to zaiste) uttamam (największy) rahasyam (sekret) [asti] (jest).

analiza gramatyczna

saḥ	–	tat sn. 1i.1 m. – ten;
eva	–	av. – z pewnością, właśnie, dokładnie, jedynie;
ayam	–	idam sn. 1i.1 m. – on;
mayā	–	asmat sn. 3i.1 – przeze mnie;
te	–	yuṣmat sn. 4i.1 – tobie (skrócona forma od: tubhyam);
a-dya	–	av. – dzisiaj, teraz (od: √ div – jaśnieć, dyu – dzień, niebiosa);
yogaḥ	–	yoga 1i.1 m. – przyłączanie, zysk, zaprzęgnięcie, zastosowanie, metoda, środki, jedna ze szkół filozofii indyjskiej (od: √ yuj – zaprzęgać, łączyć);
proktaḥ	–	prokta (pra- √ vac – mówić) PP 1i.1 m. – powiedziany;
purātanaḥ	–	purā-tana 1i.1 m. – należący do przeszłości, starodawny (od: √ pur – poprzedzać, av. purā – wcześniej)
bhaktaḥ	–	bhakta ( √ bhaj – dzielić, czcić, kochać) PP 1i.1 m. – rozdany, rozdzielony, kochany; czciciel, wielbiciel, miłośnik, kochający, oddany;
asi	–	√ as (być) Praes. P 2c.1 – jesteś;
me	–	asmat sn. 6i.1 – mój (skrócona forma od: mama);
sakhā	–	sakhi 1i.1 m. – przyjaciel, towarzysz (od: √ sac – być połączonym, zaprzyjaźnionym);
ca	–	av. – i;
iti	–	av. – tak (zaznacza koniec wypowiedzi);
rahasyam	–	rahasya 1i.1 n. – tajemnica, sekret (od: √ rah – oddzielać, zostawiać, rahas – samotność, tajemnica);
hi	–	av. – ponieważ, albowiem, właśnie, zaiste, z pewnością;
etat	–	etat sn. 1i.1 n. – to;
uttamam	–	uttama 1i.1 n. – najlepsze, najbardziej wyniesione, najwyższe (stopień najwyższy od: ud – do góry, ponad);

warianty tekstu

sa evāyaṃ → sa eva ca (i on zaiste);
purātanaḥ → sanātanaḥ (odwieczny);
ceti → cāsi (i jesteś);
rahasyaṃ hy etad → rahasyaṃ caitad / rahasyam etad / rahasyaṃ hy etam (i ta tajemnica / ta tajemnica / zaiste tę tajemnicę);

Śāṃkara

durlabhān ajitendriyān prāpya naṣṭaṃ yogam imam upalabhya lokaṃ cāpuruṣārtha-sambandhinaṃ—

sa evāyaṃ mayā te tubhyam adya idānīṃ yogaḥ proktaḥ purātanaḥ | bhakto’si me sakhā cāsīti | rahasyaṃ hi yasmād etad uttamaṃ yogo jñānam ity arthaḥ

Rāmānuja

tṛtīye 'dhyāye prakṛtisaṃsṛṣṭasya mumukṣoḥ sahasā jñānayoge 'nadhikārāt karmayoga eva kāryaḥ, jñānayogādhikāriṇo 'py akartṛtvānusandhānapūrvakakarmayoga eva śreyān iti sahetukam uktam; śiṣṭatayā vyapadeśyasya tu viśeṣataḥ karmayoga eva kārya iti coktam / caturthenedānīm asyaiva karmayogasya nikhilajagaduddharaṇāya manvantarādāv evopadiṣṭatayā kartavyatāṃ draḍhayitvā antargatajñānatayāsyaiva jñānayogākaratāṃ pradarśya, karmayogasvarūpam, tadbhedāḥ, karmayoge jñānāṃśasyaiva prādhānyaṃ cocyate / prasaṅgāc ca bhagavadavatārayāthātmyam ucyate /

yo 'yaṃ tavodito yogaḥ sa kevalaṃ yuddhaprotsāhanāyedānīm udita iti na mantavyam / manvantarādāv eva nikhilajagaduddharaṇāya paramapuruṣārthalakṣaṇamokṣasādhanatayā imaṃ yogam aham eva vivasvate proktavān, vivasvāṃś ca manave, manur ikṣvakave / ity evaṃ saṃpradāyaparamparayā prāptam imaṃ yogaṃ pūrve rājarṣayo 'viduḥ / sa mahatā kālena tattacchrotṛbuddhimāndyād vinaṣṭaprāyo 'bhūt / sa evāyam askhalitasvarūpaḥ purātano yogaḥ sakhyenātimātrabhaktyā ca mām eva prapannāya te mayā proktaḥ saparikaras savistaram ukta ityarthaḥ / madanyena kenāpi jñātuṃ vaktuṃ cāśakyam, yata idaṃ vedāntoditam uttamaṃ rahasyaṃ jñānam

Śrīdhara

sa evāyam iti | sa evāyaṃ yogo 'dya vicchinne sampradāye sati punaś ca te tubhyam uktaḥ | yatas tvaṃ mama bhakto 'si sakhā ca | anyasmai mayā nocyate | hi yasmād etad uttamaṃ rahasyam

Madhusūdana

ya evaṃ pūrvam upadiṣṭo 'py adhikārya-bhāvād vicchinna-sampradāyo 'bhūt | yaṃ vinā ca puruṣārtho na labhyate | sa evāyaṃ purātano 'nādi-guru-paramparā-gato yogo 'dya sampradāya-viccheda-kāle mayātisnigdhena te tubhyaṃ prakarṣeṇoktaḥ | na tv anyasmai kasmaicit | kasmāt ? bhakto 'si me sakhā ceti | iti-śabdo hetau | yasmāt tvaṃ mama bhaktaḥ śaraṇāgatatve saty atyanta-prītimān sakhā ca samāna-vayāḥ snigdha-sahāyo 'si sarvadā bhavasi atas tubhyam ukta ity arthaḥ anyasmai kuto nocyate tatrāha | hi yasmād etaj jñānam uttamaṃ rahasyam atigopyam

Viśvanātha

tvāṃ praty evāsya proktatve hetuḥ : bhakto dāsaḥ sakhā ceti bhāva-dvayam | anyas tu arvācīnaṃ praty eva avaktavyatve hetū rahasyam iti

Baladeva

sa eva tadānupūrvika-vacana-vācyo yogo mayā tvat-sakhenātisnigdhena te tubhyaṃ mat-sakhāyeti snigdhāya proktas tvaṃ me bhaktaḥ prapannaḥ sakhā cāsīti hetor na tv anyasmai kasmaicit | tatra hetuḥ rahasyam iti | hi yasmād uttamaṃ rahasyam iti gopyam etat

Michalski

I oto właśnie tę odwieczną naukę Jogi opowiedziałem dziś tobie, bo mnie miłujesz i jesteś moim przyjacielem,– ona jest najwyższą tajemnicą.

Olszewski

Tę właśnie naukę starodawną dziś ci wyłożyłem, bo powiedziałem sobie: »Ty jesteś moim sługą i moim przyjacielem«; jest to najwyższa tajemnica.

Dynowska

Dziś tę samą Jogę pradawna Ja tobie powierzam, Ardżuno, bowiem tyś oddany Mój uczeń i przyjaciel Mój. Zaiste najwyższa kryje się w niej tajemnica.

Sachse

Odwieczną tę jogę przekazałem dzisiaj tobie,
bo jesteś mym wyznawcą i przyjacielem.
A jest to najgłębsza tajemnica.

Kudelska

Więc dziś tę jogę odwieczną ja tobie przekazuję, ponieważ jesteś mi oddany i moim jesteś przyjacielem,
A zaprawdę najwyższa to tajemnica.

Rucińska

Tę właśnie prastarą jogę jam dzisiaj tobie objawił,
Boś mym czcicielem i druhem – a to najgłębsza z tajemnic!

Szuwalska

Dziś tę jogę ponownie opisałem tobie.
Ponieważ jesteś Moim wiernym przyjacielem
I oddanym Mi uczniem, możesz ją zrozumieć.

Babkiewicz

Dzisiaj tobie przekazuję
jogi schedę starodawną,
boś mój czciciel i przyjaciel,
a to sekret jest największy.

analiza syntaktyczna

arjunaḥ (Ardźuna) uvāca (powiedział):
bhavataḥ (pańskie) janma (narodzenie) aparam (późniejsze) [asti] (jest),
vivasvataḥ (Wiwaswanta) janma (narodzenie) param (wcześniejsze) [asti] (jest).
[ataḥ eva] (zaprawdę dlatego) tvam (ty) ādau (na początku) [vivasvate] (Wiwaswantowi) proktavān iti (ten, który powiedział).
etat (to) [aham] (ja) katham (jak?) vijānīyām (mam rozumieć).

analiza gramatyczna

arjunaḥ	–	arjuna 1i.1 m. – biały, jasny;
uvāca	–	√ vac (mówić) Perf. P 1c.1 – powiedział;
aparam	–	a-para 1i.1 n. – daleki, inny, późniejszy;
bhavataḥ	–	bhavant 6i.1 m. – pana, twoje (od: √ bhū – być, bha-vant – tytuł honoryfikatywny, wygląda tak samo jak PPr od: √ bhū, ale różni się odmianą w: nominativus liczby poj.; -mant / -vant – sufiks oznaczający posiadacza);
janma	–	janman 1i.1 n. – narodziny (od: √ jan – rodzić);
param	–	para 1i.1 n. – daleki, odległy, poza, wcześniejszy, starożytny;
janma	–	janman 1i.1 n. – narodziny (od: √ jan – rodzić);
vivasvataḥ	–	vi-vasvant 6i.1 m. – jaśniejącego, mającego promienie, Słońca (od: vi- √ vas – rozjaśniać; -mant / -vant – sufiks oznaczający posiadacza);
katham	–	av. – jak?
etat	–	etat sn. 1i.1 n. – to;
vijānīyām	–	vi- √ jñā (rozróżniać, wiedzieć, rozumieć) Imperat. P 3c.1 – niech rozumiem;
tvam	–	yuṣmat sn. 1i.1 – ty;
ādau	–	ādi 7i.1 m. – na początku;
proktavān	–	proktavant (pra- √ vac – mówić) PP pas. 1i.1 – ten, który powiedział;
iti	–	av. – tak (zaznacza koniec wypowiedzi);

warianty tekstu

aparaṃ → avaraṃ (niższe, późniejsze);
aparaṃ bhavato janma → ādyaṃ bhagavato janma (współczesne Pańskie narodziny);
etad → evam (w ten sposób);
iti → asi (jesteś);

Śāṃkara

bhagavatā vipratiṣiddham uktam iti mā bhūt kasyacid buddhir iti parihārārthaṃ codyam iva kurvann arjuna uvāca—

aparam arvāg vasudeva-gṛhe bhavato janma paraṃ pūrvaṃ sargādau janma utpattiḥ vivasvata ādityasya | tat katham etad vijānīyām aviruddhārthatayā yas tvam evādau proktavān imaṃ yogam | sa eva tvam idānīṃ mahyaṃ proktavān asīti

Rāmānuja

asmin prasaṅge bhagavadavatārayāthātmyaṃ yathāvaj jñātum arjuna uvāca

kālasaṅkhyayā avaram asmajjanmasamakālaṃ hi bhavato janma / vivasvataś ca janma kālasaṅkhyayā param aṣṭāviṃśaticaturyugasaṅkhyāsaṅkhyātam / tvam evādau proktavān iti katham etad asaṃbhāvanīyaṃ yathārthaṃ jānīyām ? nanu janmāntareṇāpi vaktuṃ śakyam, janmāntarakṛtasya mahatāṃ smṛtiś ca yujyata iti nātra kaścid virodhaḥ / na cāsau vaktāram enaṃ vasudevatanayaṃ sarveśvaraṃ na jānāti, yata evaṃ vakṣyati, „paraṃ brahma paraṃ dhāma pavitraṃ paramaṃ bhavān / puruṣaṃ śāśvataṃ divyam ādidevam ajaṃ vibhum // āhus tvām ṛṣayas sarve devarṣir nāradas tathā / asito devalo vyāsaḥ svayaṃ caiva bravīṣi me” iti / yudhiṣṭhirarājasūyādiṣu bhīṣmādibhyaś cāsakṛcchrutam, „kṛṣṇa eva hi lokānām utpattir api cāpyayaḥ / kṛṣṇasya hi kṛte bhūtam idaṃ viśvaṃ carācaram” ityevamādiṣu / kṛṣṇasya hi kṛte iti, kṛṣṇasya śeṣabhūtam idaṃ kṛtsnaṃ jagad ityarthaḥ // atrocyate jānāty evāyaṃ bhagavantaṃ vasudevasūnaṃ pārthaḥ / jānato 'py ajānata iva pṛcchato 'yam āśayaḥ nikhilaheyapratyanīkakalyāṇaikatānasya sarveśvarasya sarvajñasya satyasaṅkalpasyāvāptasamastakāmasya karmaparavaśadevamanuṣyādisajātīyaṃ janma kim indrajālādivan mithyā, uta satyam? satyatve ca kathaṃ janmaprakāraḥ? kim ātmako 'yaṃ dehaḥ? kaś ca janmahetuḥ? kadā ca janma? kim arthaṃ ca janmeti / parihāraprakāreṇa praśnārtho vijñāyate

Śrīdhara

bhagavato vivasvantaṃ prati yogopadeśāsambhavaṃ paśyann arjuna uvāca aparam iti | aparam arvācīnaṃ tava janma | paraṃ prāk kālīnaṃ vivasvato janma | tasmāt tavādhunātanatvāt cirantanāya vivasvate tvam ādau yogaṃ proktavān iti etat katham ahaṃ jānīyāṃ jñātuṃ śaknuyām

Madhusūdana

yā bhagavati vāsudeve manuṣyatvenāsarvajñatvānityatvāśaṅkā mūrkhāṇāṃ tām apanetum anuvadann arjuna āśaṅkate – aparam iti | aparam alpa-kālīnam idānantanaṃ vasudeva-gṛhe bhavato janma śarīra-grahaṇaṃ vihīnaṃ ca manuṣyatvāt | paraṃ bahu-kālīnaṃ sargādi-bhavam utkṛṣṭaṃ ca devatvāt, vivasvato janma | atrātmano janmābhāvasya prāg-vyutpāditatvād dehābhiprāyeṇaivārjunasya praśnaḥ | ataḥ katham etad vijānīyām aviruddhārthatayā | etac chabdārtham eva vivṛṇoti | tvam ādau yogaṃ proktavān iti | tvam idānīṃtano manuṣyo 'sarvajñaḥ sargādau pūrvatanāya sarvajñāyādityāya proktavān iti viruddhārtham etad iti bhāvaḥ |

atrāyaṃ nirgalito 'rthaḥ | etad dehānavacchinnasya tava dehāntarāvacchedena vādityaṃ pratyupadeṣṭṛtvam etad-dehena vā | nādyaḥ | janmāntarānubhūtasyāsarvajñena smartum aśakyatvāt | anyathā mamāpi janmāntarānubhūta-smaraṇa-prasaṅgaḥ | tava mama ca manuṣyatvenāsarvajñatvāviśeṣāt | tad uktam abhiyuktaiḥ janmāntarānubhūtaṃ ca na smaryate iti | nāpi dvitīyaḥ sargādāv idānīṃtanasya dehasyāsad-bhāvāt | tad evaṃ dehāntareṇa sargādau sad-bhāvānupappattir ity asarvajñatvānityatvābhyāṃ dvāv arjunasya pūrva-pakṣau

Viśvanātha

uktam artham asambhavaṃ pṛcchati aparam idānīntanam | paraṃ purātanam ataḥ katham etat pratyemīti bhāvaḥ

Baladeva

kṛṣṇasya sanātanatve sārvajñe ca śaṅkamānān anabhijñān nirākartum arjuna uvāca aparam iti | aparam arvācīnaṃ paraṃ parācīnaṃ tasmād ādhunikas tvaṃ prācīnāya vivasvate yogam uktavān ity etat katham ahaṃ vijānīyāṃ pratīyām | ayam arthaḥ : na khalu sarveśvaratvena kṛṣṇam arjuno na vetti tasya narākhya-tad-avatāratvena tādrūpyāt, paraṃ dhāma paraṃ dhāma ity ādi tad-ukteś ca | na tv atat-sarvajña-viṣayām ajña-śaṅkām apākartum aparam ity ādi pṛcchati | sarveśvaraḥ sa yathā sva-tattvaṃ vetti na tathānyaḥ | tatas tan-mukhāmbujād eva tad-rūpa-taj-janmādi parkāśanīyaṃ loka-maṅgalāya | tad-arthaṃ sva-mahimānaṃ pravadan vikatthanatayā sa nākṣepyaḥ, kintu stavanīya eva kṛpālutayā | tac ca manuṣākṛti-para-brahmaṇas tava rūpaṃ janmādi ca loka-vilakṣaṇaṃ kiṃ-vidhaṃ kim-arthakaṃ kiṃ-kālam iti vijñasyāpy ājñavat praśno 'yam ajña-śaṅkā-nirāsaka-prativacanārthaḥ

Michalski

Ardżuna rzekł:
Narodzenie twoje było później, pierwej narodził się Wiwaswan. Jak mam rozumieć, żeś to ty najpierwszy tę naukę głosił ?

Olszewski

Ardżuna.
Tyś się później urodził. Vivasvat przyszedł na świat przed tobą. Jakże mogę cię zrozumieć, gby Powiadasz: »Na początku wyłożyłem ją Visvavatowi«.

Dynowska

Ardżuna mówi:
Wszak tyś się później narodził, a Wiwaswat wcześniej, o Kriszno, jakże wiec mam rozumieć twe słowa, żeś jej u prapoczątków wieków nauczał?

Sachse

Ardżuna rzekł:
Później miały miejsce twoje narodziny,
wcześniej — narodziny Wiwaswata.
Jakżeż, więc mam pojąć to,
że to ty objawiłeś ją na początku?

Kudelska

Ardżuna powiada:
Wszak Wiwaswat się wcześniej narodził, a ty nastałeś później,
Więc jak mam to rozumieć, że to ty nauczałeś na samym początku?

Rucińska

Rzekł Ardżuna:
Później się zrodził Czcigodny pierwej się zrodził Wiwaswan,
Jak zatem mam to rozumieć, żeś na początku nauczał?

Szuwalska

»Jesteś młodszy od boga słońca – rzekł Ardżuna –
Wszak Wiwaswant jest starszy, jak więc mam rozumieć,
Że to jemu pierwotnie wszystko wyjawiłeś?«

Babkiewicz

Ardźuna rzekł:
Tyś niedawno się urodził,
Słońca bóg zrodzony dawniej.
Jak więc mogę to rozumieć,
żeś ją wyrzekł na początku?

analiza syntaktyczna

śrī-bhagavān (chwalebny Pan) uvāca (powiedział):
he arjuna (Ardźuno!), he parantapa (o pogromco wrogów!).
me (moje) tava ca (i twoje) bahūni (liczne) janmāni (narodziny) vyatītāni (przeszłe) [santi] (są).
aham (ja) tāni sarvāṇi [janmāni] (te wszystkie narodziny) veda (znam),
tvam (ty) [tāni janmāni] (tych narodzin) na vettha (nie znasz).

analiza gramatyczna

śrī-bhagavān	–	śrī-bhagavant 1i.1 m. ; TP : śriyā yukto bhagavān iti – Pan połączony z majestatem (od: śrī – blask, majestat, fortuna; √ bhaj – dzielić, miłować, radować się, oddawać cześć, bhaga – dział, udział, pomyślność, majątek; -mant / -vant – sufiks oznaczający posiadacza, bhagavant – posiadacz fortuny);
uvāca	–	√ vac (mówić) Perf. P 1c.1 – powiedział;
bahūni	–	bahu 1i.3 m. – wielorakie, liczne;
me	–	asmat sn. 6i.1 – moje (skrócona forma od: mama);
vyatītāni	–	vi-ati-ita (vi-ati- √ i – odchodzić) PP 1i.3 n. – odeszłe, przeszłe;
janmāni	–	janman 1i.3 n. – narodziny (od: √ jan – rodzić);
tava	–	yuṣmat sn. 6i.1 – twoje;
ca	–	av. – i;
arjuna	–	arjuna 8i.1 m. – biały, jasny;
tāni	–	tat sn. 2i.3 n. – te;
aham	–	asmat sn. 1i.1 – ja;
veda	–	√ vid (wiedzieć) Perf. P 3c.1 (w znaczeniu Praes. ) – wiem, znam;
sarvāṇi	–	sarva sn. 2i.3 n. – wszystkie;
na	–	av. – nie;
tvam	–	yuṣmat sn. 1i.1 – ty;
vettha	–	√ vid (wiedzieć) Perf. P 2c.1 (w znaczeniu Praes. ) – wiesz, znasz;
paraṃtapa	–	param-tapa 8i.1 m. ; yaḥ parān tāpayati saḥ – ten, który sprawia cierpienie innym (od: para – drugi, inny, obcy; √ tap – topić, palić, tapas – gorąco, asceza);

warianty tekstu

cārjuna → vārjuna (lub Ardźuno);
veda → vedmi (znam);
vettha → vetsi (znasz);

Śāṃkara

yā vāsudeve anīśvarāsarvajñāśaṅkā mūrkhāṇāṃ tāṃ pariharan śrī-bhagavān uvāca padartho hy arjunasya praśnaḥ—

bahūni me mama vyatītāni atikrāntāni janmāni tava ca he arjuna tāny ahaṃ veda jāne sarvāṇi na tvaṃ vettha jānīṣe | dharmādharmādi-pratibaddha-jñāna-śaktitvāt | ahaṃ punar nitya-śuddha-buddha-mukta-svabhāvatvād anāvaraṇa-jñāna-śaktir iti vedāham | he parantapa

Rāmānuja

anena janmanas satyatvam uktam, bahūni me vyatītāni janmānīti vacanāt, tava ceti dṛṣṭāntatayopādānāc ca

Śrīdhara

rūpāntareṇopadiṣṭavān ity abhiprāyeṇottaraṃ śrī-bhagavān uvāca bahūnīti | tāny ahaṃ veda vedmi | alupta-vidyā-śaktitvāt | tvaṃ tu na vettha na vetsi avidyāvṛttatvāt

Madhusūdana

tatra sarvajñatvena prathamasya parihāram āha bahūnīti | janmāni līlā-deha-grahaṇāni loka-dṛṣṭy-abhiprāyeṇādityasyodayavan me mama bahūni vyatītāni tava cājñāninaḥ karmārjitāni deha-grahaṇāni | tava cety upalakṣaṇam itareṣām api jīvānāṃ, jīvaikyābhiprāyeṇa vā | he 'rjuna ! ślokenārjuna-vṛkṣa-nāmnā sambodhayann āvṛta-jñānatvaṃ sūcayati | tāni janmāny ahaṃ sarvajñaḥ sarva-śaktir īśvaro veda jānāmi sarvāṇi madīyāni tvadīyāny anyadīyāni ca | na tvam ajño jīvas tirobhūta-jñāna-śaktir vettha na jānāsi svīyāny api kiṃ punaḥ parakīyāṇi | he parantapa ! paraṃ śatruṃ bheda-dṛṣṭyā parikalpya hantuṃ pravṛtto 'sīti viparīta-darśitatvād bhrānto 'sīti sūcayati | tad anena sambodhana-dvayenāvaraṇa-vikṣepau dvāv apy ajñāna-dharmau darśitau

Viśvanātha

avatārāntareṇopadiṣṭavān ity abhiprāyeṇāha bahūnīti | tava ceti yadā yadaiva mamāvatāras tadā mat-pārṣadatvāt tavāpy āvirbhāvo 'bhūd evety arthaḥ | veda vedmi sarveśvaratvena sarvajñatvāt | tvaṃ na vettha mayaiva sva-līlā-siddhy-arthaṃ tvaj-jñānāvaraṇād iti bhāvaḥ | ataeva he parantapa ! sāmpratika-kuntī-putratvābhimāna-mātreṇaiva parān śatrūṃs tāpayasi

Baladeva

eka evāhaṃ eko 'pi san bahudhā yo 'vabhāti ity ādi śruty-uktāni nitya-siddhāni bahūni rūpāṇi vaidūryavad ātmani dadhānaḥ purā rūpāntareṇa taṃ pratyupadiṣṭavān iti bhāvenāha bhagavān bahūnīti | tava ceti mat-sakhatvāt tāvanti janmāni tavāpy abhūvann ity arthaḥ | na tvaṃ vettheti | idānīṃ mayaivācintya-śaktyā sva-līlā-siddhaye tvaj-jñānācchādanād iti bhāvaḥ | etena sārvajñyaṃ svasya darśitam | atra bhagavaj-janmanāṃ vāstavatvaṃ bodhyam | bahūnītyādi śrī-mukhoktes tava ceti dṛṣṭāntāc ca | na ca janmākhyo vikāras tasyāgrima-vyākhyayā pratyākhyānāt

Michalski

Wzniosły rzekł:
Mnogie są moje przeszłe urodzenia, tak samo jak twoje, Ardżuno. Ja znam je wszystkie, ale ty o nich nie wiesz, dręczycielu wrogów!

Olszewski

Błogosławiony.
Miałem wiele narodzeń i ty również, Ardżuno, tylko ja znam je wszystkie, a ty, bohaterze ich nie znasz.

Dynowska

Pan rzecze:
Wielem Ja wcieleń zostawił za Sobą, jako i ty, Ardżuno; Ja znam je wszystkie, lecz ty nie pomnisz swoich.

Sachse

Czcigodny rzekł:
Wiele minęło mych narodzin,
i twoich także, Ardżuno.
Podczas gdy ja znam je wszystkie,
ty nie znasz ich wcale, Ciemiężco Wroga!

Kudelska

Czcigodny pan rzecze:
Wiele już razy żyłem na tym świecie, Ardżuno, tak jak i ty;
Lecz ja znam wszystkie moje narodziny, Pogromco Wroga, a ty ich nie pamiętasz.

Rucińska

Rzekł Pan:
Wiele minęło żywotów moich i twoich, Ardżuno!
Ja znam je wszystkie, ty wszakże ich nie znasz, Ciemięzco Wrogów!

Szuwalska

»Wiele żyć przeminęło, Moich, jak i twoich –
Odpowiedział mu na to Władca Wszystkich Bogactw –
Ja pamiętam je wszystkie, lecz ty zapomniałeś.

Babkiewicz

Chwalebny Pan rzekł:
Liczne moje narodziny
przeminęły, również twoje,
ja je wszystkie znam, Ardźuno,
ty nie pomnisz ich, ciemiężco.

analiza syntaktyczna

[aham] (ja) ajaḥ (nienarodzony) avyayātmā (niezmienny) san api (choć będąc),
bhūtānām (istot) īśvaraḥ (władca) san api (choć będąc),
svām (swą) prakṛtim (naturą) adhiṣṭhāya (pokierowawszy)
ātma-māyayā (przez własną magię) sambhavāmi (powstaję).

analiza gramatyczna

ajaḥ	–	a-ja 1i.1 m. – nienarodzony (od: √ jan – rodzić się; –ja – na końcu złożeń: zrodzony);
api	–	av. – jak również, także, co więcej, nawet;
san	–	sant ( √ as – być) PPr 1i.1 m. – będący, prawdziwy, istniejący;
avyayātmā	–	avyayātman 1i.1 m. ; BV : yasyātmāvyaya asti saḥ – ten, którego jaźń jest niezmienna (od: vi- √ i – odchodzić, znikać, vyaya – odejście, rozchód, zniszczenie, a-vyaya – niezmienny; ātman – jaźń);
bhūtānām	–	bhūta (√ bhū – być) PP 6i.3 m. – istot, bytów;
īśvaraḥ	–	īśvara 1i.1 m. – władca (od: √ īś – posiadać, władać, īśa – pan, władca);
api	–	av. – jak również, także, co więcej, nawet;
san	–	sant ( √ as – być) PPr 1i.1 m. – będący, prawdziwy, istniejący;
prakṛtim	–	prakṛti 2i.1 f. – naturę, podstawę, praprzyczynę, przejawiony świat (od: pra- √ kṛ – stwarzać);
svām	–	svā sn. 2i.1 f. – własną, swą;
adhiṣṭhāya	–	adhi- √ sthā (stać na, nadzorować) absol. – pokierowawszy;
saṃbhavāmi	–	sam- √ bhū (powstawać) Praes. P 3c.1 – powstaję;
ātma-māyayā	–	ātma-māyā 3i.1 f. ; TP : ātmano māyayeti – przez własną magię (od: ātman – jaźń; māyā – mądrość, magia, iluzja, ułuda, nadnaturalna moc);

Śāṃkara

kathaṃ tarhi tava nityeśvarasya dharmādharmābhāve’pi janma ? ity ucyate —

ajo’pi janma-rahito’pi san, tathāvyayātmākṣīṇa-jñāna-śakti-svabhāvo’pi san, tathā bhūtānāṃ brahmādi-stamba-paryantānām īśvara īśana-śīlo’pi san | prakṛtiṃ svāṃ mama vaiṣṇavīṃ māyāṃ triguṇātmikāṃ yasyā vaśe sarvam idaṃ jagad vartate | yayā mohitaṃ jagat sat svam ātmānaṃ vāsudevaṃ na jānāti | tāṃ prakṛtiṃ svām adhiṣṭhāya vaśīkṛtya saṃbhavāmi dehavān iva bhavāmi jāta ivātma-māyayātmano māyayā, na paramārthato lokavat

Rāmānuja

avatāraprakāram, dehayāthātmyam, janmahetuṃ cāha

ajatvāvyayatvasarveśvaratvādi sarvaṃ pārameśvaraṃ prakāram ajahad eva svāṃ prakṛtim adhiṣṭhāya ātmamāyayā saṃbhavāmi / prakṛtiḥ svabhāvaḥ svam eva svabhāvam adhiṣṭhāya svenaiva rūpeṇa svecchayā saṃbhavāmītyarthaḥ / svasvarūpaṃ hi, „ādityavarṇaṃ tamasaḥ parastāt”, „kṣayantam asya rajasaḥ parāke”, „ya eṣo 'ntarāditye hiraṇyamayaḥ puruṣaḥ”, „tasminn ayaṃ puruṣo manomayaḥ; amṛto hiraṇmayaḥ”, „sarve nimeṣā jajñire vidyutaḥ puruṣād adhi” , „bhārūpas satyasaṅkalpa ākāśātmā sarvakāmā sarvakāmas sarvagandhas sarvarasaḥ”, „māhārajanaṃ vāsaḥ” ityādiśrutisiddham / ātmamāyayā ātmīyayā māyayā / „māyā vayunaṃ jñānam” iti jñānaparyāyo 'tra māyāśabdaḥ / tathā cābhiyuktaprayogaḥ, „māyayā satataṃ vetti prāṇināṃ ca śubhāśubham” iti / ātmīyena jñānena ātmasaṅkalpenetyarthaḥ / ato 'pahatapāpmatvādisamastakalyāṇaguṇātmakatvaṃ sarvam aiśaṃ svabhāvam ajahat svam eva rūpaṃ devamanuṣyādisajātīyasaṃsthānaṃ kurvan ātmasaṅkalpena devādirūpaḥ saṃbhavāmi / tad idam āha, „ajāyamāno bahudhā vijāyate” iti śrutiḥ / itarapuruṣasādhāraṇaṃ janma akurvan devādirūpeṇa svasaṅkalpenoktaprakriyayā jāyata ityarthaḥ / „bahūni me vyatītāni janmāni tava cārjuna / tāny ahaṃ veda sarvāṇi”, „tadātmānaṃ sṛjāmy aham” „janma karma ca me divyam evaṃ yo vetti tattvataḥ” iti pūrvāparāvirodhāc ca

Śrīdhara

nanu anādes tava kuto janma ? avināśinaś ca kathaṃ punar janma yena bahūni me vyatītānity ucyate | īśvarasya tava puṇya-pāpa-vihīnasya kathaṃ jīvavaj janmeti ? ata āha ajo 'pīti | satyam evam | tathāpi ajo 'pi janma-śūnyo 'pi sann aham | tathāvyayātmāpy anaśvara-svabhāvo 'pi san | tathā – īśvaro 'pi karma-pāratantrya-rahito 'pi san | sva-māyayā sambhavāmi samyag apracyuta-jñāna-bala-vīryādi-śaktyaiva bhavāmi |

nanu tathāpi ṣoḍaśa-kalātamka-liṅga-deha-śūnyasya ca tava kuto janmeti ? ata uktaṃ svāṃ śuddha-sattvātmikāṃ prakṛtiṃ adhiṣṭhāya svīkṛtya | viśuddhorjita-sattva-mūrtyā svecchayāvatarāmīty arthaḥ

Madhusūdana

nanv atītāneka-janma-vattvam ātmanaḥ smarasi cet tarhi jāti-smaro jīvas tvaṃ para-janma-jñānam api yoginaḥ sārvātmyābhimānena śāstra-dṛṣṭyā tūpadeśo vāma-devavat [Vs 1.1.30] iti nyāyena sambhavati | tathā cāha vāmadevo jīvo 'pi ahaṃ manur abhavaṃ sūryaś cāhaṃ kakṣīvānṛpir asmi vipraḥity ādi dāśatayyām | ataeva na mukhyaḥ sarvajñas tvam | tathā ca katham ādityaṃ sarvajñam upadiṣṭavān asy anīśvaraḥ san | na hi jīvasya mukhyaṃ sārvajñyaṃ sambhavati vyaṣṭy-upādheḥ paricchinnatvena sarva-sambandhitvābhāvāt | samaṣṭy-upādher api virājaḥ sthūla-bhūtopādhitvena sūkṣma-bhūta-pariṇāma-viṣayaṃ māyā-pariṇāma-viṣayaṃ ca jñānaṃ na sambhavati | evaṃ sūkṣma-bhūtopādher api hiraṇyagarbhasya tat-kāraṇa-māyā-pariṇāmākāśādi-sarga-kramādi-viṣaya-jñānābhāvaḥ siddha eva | tasmād īśvara eva kāraṇopāditvād atītān āgata-vartamāna-sarvārtha-viṣaya-jñānavān mukhyaḥ sarvajñaḥ | atītān āgata-vartamāna-viṣayaṃ māyā-vṛtti-trayam ekaiva vā sarva-viṣayā māyā-vṛttir ity anyat | tasya ca nityeśvarasya sarvajñasya dharmādharmādy-abhāvena janmaivānupapannam atītāneka-janmavattvaṃ tu dūrotsāritam eva | tathā ca jīvatve sārvajñyānupapattir īśvaratve ca deha-grahaṇānupapattir iti śaṅkā-dvayaṃ pariharann anityatva-pakṣasyāpi parihāram āha ajo 'pīti |

apūrva-dehendriyādi-grahaṇaṃ janma | pūrva-ghīta-dehendriyādi-viyogo vyayaḥ | yad ubhayaṃ tārkikaiḥ prety abhāva ity ucyate | tad uktaṃ jātasya hi dhruvo mṛtyur dhruvaṃ janma mṛtasya ca [Gītā 2.27] iti | tad ubhayaṃ ca dharmādharma-vaśād bhavati | dharmādharma-vaśatvaṃ cājñasya jīvasaya dehābhimāninaḥ karmādhikāritvād bhavati | tatra yad ucyate sarvajñasyeśvarasya sarva-kāraṇasyedṛg-deha-grahaṇaṃ nopapadyata iti tat tathaiva | katham ? yadi tasya śarīraṃ sthūla-bhūta-kāryaṃ syāt tadā vyaṣṭi-rūpatve jāgrad-avasthāsmad-ādi-tulyatvam | samaṣṭi-rūpatve ca virāḍ-jīvatvaṃ tasya tad-upādhitvāt | atha sūkṣma-bhūta-kāryaṃ tadā vyaṣṭi-rūpatve svapnāvasthāsmad-ādi-tulyatvam | samaṣṭi-rūpatve ca hiraṇya-garbha-jīvatvaṃ tasya tad-upādhitvāt | tathā ca bhautikaṃ śarīraṃ jīvānāviṣṭaṃ parameśvarasya na sambhavaty eveti siddham | na ca jīvāviṣṭa eva tādṛśe śarīre tasya bhūtāveśavat praveśa iti vācyam | tac-charīrāvacchedena taj-jīvasya bhogābhyupagame 'ntaryāmi-rūpeṇa sarva-śarīra-praveśasya vidyamānatvena śarīra-viśeṣābhyupagama-vaiyarthyāt | bhogābhāve ca jīva-śarīratvānupapatteḥ | ato na bhautikaṃ śarīram īśvarasyeti pūrvārdhenāṅgīkaroti — ajo 'pi sann avyayātmā bhūtānām īśvaro 'pi sann iti |

ajo 'pi sann ity apūrva-deha-grahaṇam avyayātmāpi sann iti pūrva-deha-vicchedaṃ bhūtānāṃ bhagava-dharmāṇāṃ sarveṣāṃ brahmādi-stamba-paryantānām īśvaro 'pi sann iti dharmādharma-vaśatvaṃ nivārayati | kathaṃ tarhi deha-grahaṇam ity uttarārdhenāha prakṛtiṃ svām adhiṣṭhāya sambhavāmi | prakṛtiṃ māyākhyāṃ vicitrāneka-śaktim aghaṭamāna-ghaṭanāpaṭīyasīṃ svāṃ svopādi-bhūtām adhiṣṭhāya cid-ābhāsena vaśīkṛtya sambhavāmi tat-pariṇāma-viśeṣair eva jagat-kāraṇatva-sampādikā mad-icchayaiva pravartamānā viśuddha-sattva-mayatvena mama mūrtis tad-viśiṣṭasya cājatvam avyayatvam īśvaratvaṃ copapannam | ato 'nena nityenaiva dehena vivasvantaṃ ca tvāṃ ca pratīmaṃ yogam upadiṣṭavān aham ity upapannam | tathā ca śrutiḥ – ākāśa-śarīraṃ brahma iti | ākāśo 'nnāvyākṛtam | ākāśa eva tad otaṃ ca protaṃ ca [BAU 3.8.7] ity ādau tathā darśanāt | ākāśas tal-liṅgāt [Vs. 1.1.22] iti nyāyāc ca |

tarhi bhautika-vigrahābhāvāt tad-dharma-manuṣyatvādi-pratītiḥ katham iti cet tatrāha ātma-māyayeti | man-māyayaiva mayi manuṣyatvādi-pratītir lokānugrahāya na tu vastu-vṛttyeti bhāvaḥ | tathā coktaṃ mokṣa-dharme –

māyā hy eṣā mayā sṛṣṭā yan māṃ paśyasi nārada |
sarva-bhūta-guṇair yuktaṃ na tu māṃ draṣṭum arhasi || [Mbh 12.326.43] iti |

sarva-bhūta-guṇair yuktaṃ kāraṇopādhiṃ māṃ carma-cakṣuṣā draṣṭuṃ nārhasīty arthaḥ | uktaṃ ca bhagavatā bhāṣyakāreṇa – sa ca bhagavān jñānaiśvarya-śakti-bala-vīrya-tejobhiḥ sadā sampannas triguṇātmikāṃ vaiṣṇavīṃ svāṃ māyāṃ prakṛtiṃ vaśīkṛtyājo 'vyayo bhūtānām īśvaro nitya-śuddha-buddha-mukta-svabhāvo 'pi san sva-māyayā dehavān iva jāta iva ca lokānugrahaṃ kurvan lakṣyate sva-prayojanābhāve 'pi bhūtānujighṛkṣayā iti | vyākhyātṛbhiś coktaṃ svecchā-vinirmitena māyāmayena divyena rūpeṇa sambabhūveti |

nityo yaḥ kāraṇopādhir māyākhyo 'neka-śaktimān |
sa eva bhagavad-deha iti bhāṣya-kṛtāṃ matam ||

anye tu parameśvare deha-dehi-bhāvaṃ na manyante | kiṃ yaś ca nityo vibhuḥ sac-cid-ānanda-ghano bhagavān vāsudevaḥ paripūrṇo nirguṇaḥ paramātmā sa eva tad-vigraho nānyaḥ kaścid bhautiko māyiko veti | asmin pakṣe yojanā – ākāśavat sarva-gataś ca nityaḥ, avināśī vā are 'yam ātmānucchitti-dharmā ity ādi śruteḥ, asaṃbhavas tu sato 'nupaptteḥ [Vs. 2.3.8], nātmāśruter nityatvāc ca tābhyaḥ [Vs. 2.3.16] ity ādi nyāyāc ca vastu-gatyā janma-vināśa-rahitaḥ sarva-bhāsakaḥ sarva-kāraṇa-māyādhiṣṭhānatvena sarva-bhūteśvaro 'pi sann ahaṃ prakṛtiṃ svabhāvaṃ sac-cid-ānanda-ghanaika-rasam |

māyāṃ vyāvartayati svām iti | nija-svarūpam ity arthaḥ | sa bhagavaḥ kasmin pratiṣṭhitaḥ sve mahimni [ChāU 7.24.1] iti śruteḥ | sva-svarūpam adhiṣṭhāya svarūpāvasthita eva san sambhavāmi deha-dehi-bhāvam antareṇaiva dehivad vyavaharāmi | kathaṃ tarhy adehe sac-cid-ānanda-ghane dehatva-pratītir ata āha ātma-māyayeti | nirguṇe śuddhe sac-cid-ānanda-ghane mayi bhagavati vāsudeve deha-dehi-bhāva-śūnye tad-rūpeṇa pratītir māyā-mātram ity arthaḥ | tad uktam –

kṛṣṇam enam avehi tvam ātmānam akhilātmanām |
jagad-dhitāya so 'py atra dehīvābhāti māyayā || iti [BhP 10.14.55]
aho bhāgyam aho bhāgyaṃ nanda-gopa-vrajaukasām
yan-mitraṃ paramānandaṃ pūrṇaṃ brahma sanātanam || [BhP 11.14.32] iti ca |

kecit tu nityasya niravayavasya nirvikārasyāpi paramānandasyāvayavāya-vibhāvaṃ vāstavam evecchanti te niryuktikaṃ bruvāṇas tu nāsmābhir vinivāryate iti nyāyena nāpavādyāḥ | yadi sambhavet tathaivāstu kim atipallavitenety uparamyate

Viśvanātha

svasya janma-prakāram āha – ajo 'pi janma-rahito 'pi san sambhavāmi, deva-manuṣya-tiryag-ādiṣu āvirbhavāmi | nanu kim atra citram ? jīvo 'pi vastuto 'ja eva sthūla-deha-nāśānantaraṃ jāyata eva ? tatrāha savyayātmānaśvara-śarīraḥ | kiṃ ca, jīvasya sva-deha-bhinna-sva-svarūpeṇājatvam eva, āvidyakena deha-sambandhenaiva tasya janmavattvam, mama tv īśvaratvāt sva-dehābhinnasyājatvaṃ janmavattvam ity ubhayam api svarūpa-siddham | tac ca durghaṭatvāt citram atarkyam eva | ataḥ puṇya-pāpādimato jīvasyeva sad-asad-yoniṣu na me janmāśaṅkety āha – bhūtānām īśvaro 'pi san karma-pāratantrya-rahito 'pi bhūtvety arthaḥ |

nanu jīvo hi liṅga-śarīreṇa sva-bandhakena karma-prāpyān devādi-dehān prāpnoti | tvaṃ parameśvaro liṅga-rahitaḥ sarva-vyāpakaḥ karma-kālādi-niyantā | bahu syām iti śruteḥ sarva-jagad-rūpo bhavaty eva | tad api yad viśeṣata evambhūto 'py ahaṃ sambhavāmīti brūṣe, tan manye sarva-jagad-vilakṣaṇān deha-viśeṣān nityān eva loke prakāśayituṃ tvaj-janmety avagamyate | tat khalu katham ity ata āha prakṛtiṃ svām adhiṣṭhāyeti | atra prakṛti-śabdena yadi bahiraṅgā māyā-śaktir ucyate, tadā tad-adhiṣṭhātā parameśvaras tad-dvārā jagad-rūpo bhavaty eveti na viśeṣopalabdhiḥ | tasmāt saṃsiddhi-prakṛtī tv ime svarūpaṃ ca svabhāvaś ca ity abhidhānād atra prakṛti-śabdena svarūpam evocyate | na tat svarūpa-bhūtā māyā-śaktiḥ | svarūpaṃ ca tasya sac-cid-ānanda eva | ataveva tvāṃ śuddha-sattvātmikāṃ prakṛtim iti śrī-svāmi-caraṇāḥ | prakṛtiṃ svabhāvaṃ svam eva svabhāvam adhiṣṭhāya svarūpeṇa svecchayā sambhavāmīty arthaḥ iti śrī-rāmānujācārya-caraṇāḥ | prakṛtiṃ svabhāvaṃ sac-cid-ānanda-ghanaika-rasam | māyāṃ vyāvartayati svām iti nija-svarūpam ity arthaḥ | sa bhagavaṃ kasmin pratiṣṭhitaḥ sva-mahimni iti śruteḥ | sva-svarūpam adhiṣṭhāya svarūpāvasthita eva sambhavāmi deha-dehi-bhāvam antareṇaiva dehivad vyavaharāmi iti śrī-madhusūdana-sarasvatī-pādāḥ |

nanu yady avyayātmā anaśvara-matsya-kūrmādi-svarūpa eva bhavasi, tarhi tava prādurbhavat-svarūpaṃ pūrva-prādurbhūta-svarūpāṇi ca yugapad eva kiṃ nopalabhyanta ? tatrāha ātma-bhūtā yā māyā tayā sva-svarūpāvaraṇa-prakāśana-karma ca yayā cic-chakti-vṛttyāyoga-māyayety arthaḥ | tayā hi pūrva-kālāvatīrṇa-svarūpāṇi pūrvam evāvṛtya vartamāna-svarūpaṃ prakāśya sambhavāmi | ātma-māyayā samyag apracyuta-jñāna-bala-vīryādi-śaktyaiva bhavāmi iti śrī-svāmi-caraṇāḥ | ātma-māyayātma-jñānena māyā vayunaṃ jñānam iti jñāna-paryāyo 'tra māyā-śabdaḥ | tathā cābhiyukta-prayogaḥ māyayā satataṃ vetti prācīnānāṃ śubhāśubham iti śrī-rāmānujācārya-caraṇāḥ | mayi bhagavati vāsudeve deha-dehi-bhāva-śūnye tad-rūpeṇa pratītiḥ māyā-mātram iti śrī-madhusūdana-sarasvatī-pādāḥ

Baladeva

loka-vilakṣaṇatayā svarūpaṃ sva-janma ca vadan sanātanatvaṃ svasyāha ajo 'pīti | atra svarūpa-svabhāva-paryāyaḥ prakṛti-śabdaḥ | svāṃ prakṛtiṃ svaṃ svarūpaṃ adhiṣṭhāyālambya sambhavāmi āvirbhavāmi | saṃsiddhi-prakṛtī tv ime | svarūpaṃ ca svabhāvaś ca ity amaraḥ | svarūpeṇaiva sambhavāmīti | etam arthaṃ vicarituṃ viśinaṣṭi ajo 'pīty ādinā | api avadhāraṇe | apūrva-deha-yogo janma | tad-rahita eva san | avyayātmāpi san avyayaḥ pariṇāma-śūnya ātmā buddhyādir yasya tādṛśa eva san | ātmā puṃsi ity ādy ukteḥ | bhūtānām īśvaro 'pi san svetareṣāṃ jīvānāṃ niyantaiva san ity arthaḥ | ajatvādi-guṇakaṃ yad vibhu-jñāna-sukha-ghanaṃ rūpaṃ tenaivāvatarāmīti svarūpeṇaiva sambhavāmīty asya vivaraṇaṃ tādṛśasya svarūpasya raver ivābhiyakti-mātram eva janmeti tat-svarūpasya taj-janmanaś ca loka-vilakṣaṇatvaṃ tena sanātanatvaṃ ca vyaktam | karma-tantratvaṃ nirastam | śrutiś caivam āha ajāyamāno bahudhā vijāyate iti | smṛtiś ca pratyakṣaṃ ca harer janma na vikāraḥ kathaṃcana ity ādyā | ataeva sūtikā-gṛhe divyāyudha-bhūṣaṇasya divya-rūpasya ṣaḍ-aiśvarya-sampannasya tasya vīkṣaṇaṃ smaryate | prayojanam āha ātma-māyayeti | bhajaj-jīvānukampayā hetunā tad-uddhārāyety arthaḥ | māyā dambhe kṛpāyāṃ ca iti viśvaḥ | ātma-māyayā sva-sārvajñena sva-saṅkalpeneti kecit | māyā vayunaṃ jñānaṃ ca iti nirghaṇṭu-koṣāt | lokaḥ khalu rājādiḥ pūrva-dehādīni vihāyāpūrva-dehādīni bhajan niranusandhir ajño janmībhavati tad-vailakṣaṇyaṃ harer janminaḥ prasphuṭam | bhūtānām īśvaro 'pi sann ity anena labdha-siddhayo yogi-prabhṛtayo 'pi vyāvṛttāḥ | sukha-cid-ghano harir deha-dehi-bhedena guṇa-guṇi-bhedena ca śūnyo 'pi viśeṣa-balāt tat-tad-bhāvena viduṣāṃ pratītir āsīd iti

Michalski

Chociaż jestem nieurodzony, nieprzemijający i panem wszystkich istnień, przenikam jednak własną rozsnowę i odradzam się ciągle na nowo przez moc cudowną złudy.

Olszewski

Aczkolwiek bez początku i bez końca i najwyższy pomiędzy istotami żyjącemi, jestem Panem swojej własnej natury, rodzę się swoją mocą magiczną (māyā).

Dynowska

Choć narodzinom Jam nie podległy, ni śmierci, samobytny, niezmienny Duch, wszystkich stworzeń Pan, Wszechrządca Przyrody, która Moim jest tworem, jednak – mocą Mej boskiej twórczej Potęgi, raz po raz wcielam się na ziemi.

Sachse

Choć niezrodzony jestem
i w swej istocie niezmienny,
choć jestem panem wszystkich stworzeń,
to jednak korzystając z mej materialnej natury
rodzę się dzięki mej mocy cudownej.

Kudelska

Jam jest nienarodzony, a duch mój jest wieczny, Jam Panem wszystkich stworzeń i władcą swej natury;
A odradzam się wciąż mocą swej potęgi.

Rucińska

Choć jestem nienarodzony i nieśmiertelny, Pan Stworzeń,
Naturą swą zawładnąwszy, powstaję przez własną Złudę,

Szuwalska

Jestem nienarodzonym, nieprzemijającym
Panem wszelkiego życia, ale mimo tego
Wielokrotnie się rodzę mocą swej energii.

Babkiewicz

Choć jam panem wszystkich istot,
choć niezmiennym, niezrodzonym,
nad Naturą mą panując,
stwarzam siebie swoją złudą.

analiza syntaktyczna

he bhārata (o potomku Bharaty!),
yadā yadā hi (zaiste zawsze kiedy) dharmasya (dharmy) glāniḥ (zmniejszenie) bhavati (jest),
adharmasya [ca] (i antydharmy) abhyutthānam (wzrost) [bhavati] (jest),
tadā (wtedy) aham (ja) ātmānam (siebie) sṛjāmi (emanuję).

analiza gramatyczna

yadā yadā	–	av. – kiedy, kiedy, kiedykolwiek (korelatyw do: tadā – wtedy, wówczas; użycie dystrybutywne);
hi	–	av. – ponieważ, albowiem, właśnie, zaiste, z pewnością;
dharmasya	–	dharma 6i.1 m. – dharmy (od: √ dhṛ – dzierżyć, posiadać);
glāniḥ	–	glāni 1i.1 f. – wyczerpanie, osłabienie, zmniejszenie, choroba (od: √ glai – nie lubić, być wyczerpanym, omdlewać);
bhavati	–	√ bhū (być) Praes. P 1c.1 – staje się, jest;
bhārata	–	bhārata 8i.1 m. – potomku Bharaty;
abhyutthānam	–	abhi-utthāna 1i.1 n. – powstanie, podniesienie się, wzrost (od: abhi-ut- √ sthā – powstać);
adharmasya	–	a-dharma 6i.1 m. – antydharmy (od: √ dhṛ – dzierżyć, posiadać);
tadā	–	av. – wtedy, wówczas;
ātmānam	–	ātman 2i.1 m. – jaźń, siebie;
sṛjāmi	–	√ sṛj (uwalniać, emitować) Praes. P 3c.1 – uwalniam, wypuszczam, stwarzam, emanuję;
aham	–	asmat sn. 1i.1 – ja;

warianty tekstu

tadātmānaṃ → tadātmāṃśaṃ (wtedy swoją cząstkę);

Śāṃkara

tac ca janma kadā kim-arthaṃ ca ? ity ucyate —

yadā yadā hi dharmasya glānir hānir varṇāśramādi-lakṣaṇasya prāṇinām abhyudaya-niḥśreyasa-sādhanasya bhavati | bhārata ! abhyutthānam udbhavo’dharmasya tadātmānaṃ sṛjāmy ahaṃ māyayā

Rāmānuja

janmakālam āha

na kālaniyamo 'smatsaṃbhavasya / yadā yadā hi dharmasya vedoditasya cāturvarṇyacāturāśramyavyavasthayāvasthitasya kartavyayasya glānir bhavati, yadā yadā ca tadviparyayasyādharmasyābhyutthānam tadāham eva svasaṅkalpenoktaprakāreṇātmānaṃ sṛjāmi

Śrīdhara

kadā sambhavasīty apekṣāyām āha yadā yadeti | glānir hāniḥ | abhyutthānam ādhikyam

Madhusūdana

evaṃ sac-cid-ānanda-ghanasya tava kadā kim-arthaṃ vā dehivad vyavahāra iti tatrocyate yadā yadeti | dharmasya veda-vihitasya prāṇinām abhyudaya-niḥśreyasa-sādhanasya pravṛtti-nivṛtti-lakṣaṇasya varṇāśrama-tad-ācāra-vyaṅgyasya yadā yadā glānir hānir bhavati he bhārata bharata-vaṃśodbhavatvena bhā jñānaṃ tatra ratatvena vā tvaṃ na dharma-hāniṃ soḍhuṃ śaknoṣīti sambodhanārthaḥ | evaṃ yadā yadābhyutthānam udbhavo 'dharmasya veda-niṣiddhasya nānā-vidha-duḥkha-sādhanasya dharma-virodhinas tadā tadātmānaṃ dehaṃ sṛjāmi nitya-siddham eva sṛṣṭam iva darśayāmi māyayā

Viśvanātha

kadā sambhavāmīty apekṣāyām āha yadeti | dharmasya glānir hānir adharmasyābhyutthānaṃ vṛddhis te dve soḍhum aśaknuvan tayor vaiparītyaṃ kartum iti bhāvaḥ | ātmānaṃ dehaṃ sṛjāmi nity siddham eva taṃ sṛṣṭam iva darśayāmi māyayā iti śrī-madhusūdana-sarasvatī-pādāḥ

Baladeva

atha sambhava-kālam āha yadeti | dharmasya vedoktasya glānir vināśaḥ adharmasya tad-viruddhasyābhyutthānam abhuyudayas tadāham ātmānaṃ sṛjāmi prakaṭayāmi | na tu nirmame tasya pūrva-siddhatvād iti nāsti mat-sambhava-kāla-niyamaḥ

Michalski

Kiedy bowiem cnota się wyczerpie, Bharato, a panowanie zła nastaje, wtedy zawsze stwarzam na nowo sam siebie,

Olszewski

Kiedy sprawiedliwość słabnie, Bharato, kiedy niesprawiedliwość się podnosi, wtedy staję się sam przez się tworem i tak odradzam się w różnych epokach,

Dynowska

Zaprawdę, o Bharato, gdy sprawiedliwość upada a nieprawość górę bierze, wówczas przychodzę na ziemię Ja Sam;

Sachse

Ilekroć wyczerpuje się prawo, Bharato,
a krzewi się bezprawie,
tylekroć zsyłam sam siebie.

Kudelska

Bo kiedykolwiek, Bharato, prawo zanika, a górę bierze nieprawość,
To wtedy Ja sam we własnej osobie na ten świat przychodzę.

Rucińska

Kiedy czas taki nastaje, że prawo słabnie, Bharato,
A w siłę rośnie bezprawie, ja wtedy stwarzam sam siebie.

Szuwalska

Gdy zanika pobożność i zło się panoszy,
Zstępuję,

Babkiewicz

Kiedy tylko prawo słabnie,
a nieprawość w moc urasta,
potomku Bharaty, wówczas
ja sam siebie zaraz stwarzam.

analiza syntaktyczna

sādhūnām (tego co dobre) paritrāṇāya (dla uratowania),
duṣkṛtām (tego co źle uczynione) vināśāya (dla zniszczenia),
dharma-saṃsthāpanārthāya ca (i w celu ustanowienia dharmy),
yuge yuge (w każdym eonie) [aham] (ja) sambhavāmi (pojawiam się).

analiza gramatyczna

paritrāṇāya	–	paritrāṇa 4i.1 n. – dla ocalenia (od: pari- √ trai – chronić, ocalać, ratować);
sādhūnām	–	sādhu 6i.3 m. – właściwego, dobrego, pobożnych, szlachetnych, świętych (od: √ sādh – osiągać sukces);
vināśāya	–	vināśa 4i.1 m. – dla zniszczenia, dla zaniku (od: vi- √ naś – niszczeć, zanikać);
ca	–	av. – i;
duṣkṛtām	–	duṣ-kṛta 2i.2 n. – źle uczyniony, przewina, grzech (od: dur / dus – prefiks: trudny, zły, twardy; √ kṛ – robić, PP kṛta – uczyniony);
dharma-saṃsthāpanārthāya	–	dharma-saṃsthāpana-artha 4i.1 n. ; TP : dharmasya saṃsthāpanasyārthāyeti – w celu ustanowienia dharmy (od: √ dhṛ – dzierżyć, posiadać, dharma – dharma; sam- √ sthā – powstawać, saṃ-sthāpana – powstanie, ustanowienie; √ arth – pragnąć, prosić, artha – korzyść, zdobycz, cel, zamiar, sprawa, kwestia, rzecz, użycie; w znaczeniu dla korzyści, wymaga genetivusu – czyjej?);
saṃbhavāmi	–	sam- √ bhū (powstawać) Praes. P 3c.1 – staję się, powstaję;
yuge yuge	–	yuga 7i.1 n. – eon, wiek, cykl trwania świata (od: √ yuj – zaprzęgać, łączyć; użycie dystrybutywne);

warianty tekstu

sādhūnāṃ → sādhyānāṃ (tego co jest do osiągnięcia, tego co ma być kultywowane);

Śāṃkara

kim-arthaṃ ?

paritrāṇāya parirakṣaṇāya sādhūnāṃ san-mārga-sthānām | vināśāya ca duṣkṛtāṃ pāpa-kāriṇām | kiṃ ca dharma-saṃsthāpanārthāya dharmasya samyak-sthāpanaṃ tad-arthaṃ sambhavāmi | yuge yuge pratiyugam

Rāmānuja

janmanaḥ prayojanam āha

sādhavaḥ uktalakṣaṇadharmaśīlāḥ vaiṣṇavāgresarā matsamāśrayaṇe pravṛttā mannāmakarmasvarūpāṇāṃ vāṅmanasāgocaratayā maddarśanena vinā svātmadhāraṇapoṣaṇādikm alabhamānāḥ kṣaṇamātrakālaṃ kalpasahasraṃ manvānāḥ pratiśithilasarvagātrā bhaveyur iti matsvarūpaceṣṭitāvalokanālāpādidānena teṣāṃ paritrāṇāya tadviparītānāṃ vināśāya ca kṣīṇasya vaidikasya dharmasya madārādhanarūpasyārādhyasvarūpapradarśanena sthāpanāya ca devamanuṣyādirūpeṇa yuge yuge saṃbhavāmi / kṛtatretādiyugaviśeṣaniyamo 'pi nāstītyarthaḥ

Śrīdhara

kim-artham ? ity apekṣāyām āha paritrāṇāyeti | sādhūnāṃ sva-dharma-vartināṃ rakṣaṇāya | duṣṭaṃ karma kurvantīti duṣkṛtaḥ | teṣāṃ vadhāya ca | evaṃ dharma-saṃsthāpanārthāya sādhu-rakṣaṇena duṣṭa-vadhena ca dharmaṃ sthirīkartum | yuge yuge tat-tad-avasare sambhavāmīty arthaḥ | na caivaṃ duṣṭa-nigrahaṃ kurvato 'pi nairghṛṇyaṃ śaṅkanīyam | yathāhuḥ – lālane tāḍane mātur nākāruṇyaṃ yathārbhake | tat tad eva maheśasya niyantur guṇa-doṣayoḥ

Madhusūdana

tat kiṃ dharmasya hānir adharmasya ca vṛddhis tava paritoṣa-kāraṇaṃ yena tasminn eva kāla āvirbhavasīti tathā cānarthāvaha eva tavāvatāraḥ syāt ? iti nety āha paritrāṇāyeti | dharma-hānyā hīyamānānāṃ sādhūnāṃ puṇya-kāriṇāṃ veda-mārga-sthānāṃ paritrāṇāya paritaḥ sarvato rakṣaṇāya | tathādharma-vṛddhyā vardhamānānāṃ duṣkṛtāṃ pāpa-kāriṇāṃ veda-mārga-virodhināṃ vināśāya ca | tad ubhayaṃ kathaṃ syād iti tad āha dharma-saṃsthāpanārthāya dharmasya samyag-adharma-nivāraṇena sthāpanaṃ veda-mārga-parirakṣaṇaṃ dharma-saṃsthāpanaṃ tad-arthaṃ sambhavāmi pūrvavat | yuge yuge pratiyugam

Viśvanātha

nanu tvad-bhaktā rājarṣayo brahmarṣayo 'pi vā dharma-hāny-adharma-vṛddhī dūrīkartuṃ śaknuvanty eva | etāvad artham eva kiṃ tavāvatāreṇa ? iti cet, satyam | anyad api anya-duṣkaraṃ karma kartuṃ sambhavāmīty āha parīti | sādhūnāṃ paritrāṇāya mad-ekānta-bhaktānāṃ mad-darśanotkaṇṭhā-sphuṭa-cittānāṃ yad vaiyāgrya-rūpaṃ duḥkham | tasmāt trāṇāya | tathā duṣkṛtāṃ mad-bhakta-loka-duḥkha-dāyināṃ mad-anyair avadhyānāṃ rāvaṇa-kaṃsa-keśy-ādīnāṃ vināśāya | tathā dharma-saṃsthāpanārthāya madīya-dhyāna-yajana-paricaryā-saṅkīrtana-lakṣaṇaṃ parama-dharmaṃ mad-anyaiḥ pravartayitum aśakyaṃ samyak prakāreṇa sthāpayitum ity arthaḥ | yuge yuge prati-yugaṃ pratikalpaṃ vā | na caivaṃ duṣṭa-nigraha-kṛto bhagavato vaiṣamyam āśaṅkanīyam | duṣṭānām apy asurāṇāṃ sva-kartṛ-vadhena vividha-duṣkṛta-phalān naraka-saha-praṇipātāt saṃsārāc ca paritrāṇatas tasya sa khalu nigraho 'py anugraha eva nirṇītaḥ

Baladeva

nanu tvad-bhaktā rājarṣayo 'pi dharma-glānim adharmābhyutthānaṃ cāpanetuṃ prabhavanti tāvate 'rthāya kiṃ sambhavāmīty āha parīti | sādhūnāṃ mad-rūpa-guṇa-niratānāṃ mat-sākṣāt-kāram ākāṅkṣyatāṃ tena vinātivyagrāṇāṃ tad-vaiyagrya-rūpād duḥkhāt paritrāṇāyātimanojña-svarūpa-sākṣāt-kāreṇa | tathā duṣkṛtāṃ duṣṭa-karma-kāriṇāṃ mad-anyair avadhyānāṃ daśagrīva-kaṃsādīnāṃ tādṛg-bhakta-drohiṇāṃ vināśāya dharmasya mad-ekārcana-dhyānādi-lakṣaṇasya śuddha-bhakti-yogasya vaidikasyāpi mad-itaraiḥ pracārayitum aśakyasya saṃsthāpanārthāya sampracārāyety etat trayaṃ mat-sambhavasya kāraṇam iti | yuge yuge tat-tat-samayena ca duṣṭa-vadhena harau vaiṣamyaṃ, tena duṣṭānāṃ mokṣānanda-lābhe sati tasyānugraha-rūpatvena pariṇāmāt

Michalski

Dla obrony dobrych, na zgubę złych, dla ugruntowania sprawiedliwości odradzam się w każdym wieku na nowo.

Olszewski

Dla obrony dobrych, dla zagłady złych, dla przywrócenia sprawiedliwości powstaję w każdym okresie.

Dynowska

Dla ochrony sprawiedliwych, dla zagłady nieprawość czyniących, dla utrwalenia Dharmy, w różnych wiekach przychodzę Ja Sam.

Sachse

Objawiam się w każdej erze ludzkości,
ku pomocy dobrym, występnym na zgubę,
i dla odnowienia prawa.

Kudelska

Dla ochrony szlachetnych, dla zniszczenia zła, aby prawo utrwalić,
Ja się odradzam z wieku na wiek.

Rucińska

Aby ochraniać cnotliwych i aby zgubić złoczyńców,
By dharmę znów ustanowić, powstaję wciąż w każdej judze.

Szuwalska

Zstępuję, aby chronić ludzi sprawiedliwych,
Unicestwić złoczyńców oraz ład przywrócić.

Babkiewicz

Aby dobrych móc ochronić
i złoczyńców powytracać,
aby prawo ustanowić,
w każdej z epok się pojawiam.

analiza syntaktyczna

he arjuna (o Ardźuno!),
evam (w ten sposób) yaḥ (kto) me (moje) divyam (boskie) janma (narodziny) karma ca (i czyny) tattvataḥ (prawdziwie) vetti (zna),
saḥ (on) deham (ciało) tyaktvā (porzuciwszy)
punar-janma (do następnych narodzin) na eti (nie idzie),
[kiṃtu] (ale) mām eva (jedynie do mnie) eti (idzie).

analiza gramatyczna

janma	–	janman 2i.1 n. – narodziny (od: √ jan – rodzić);
karma	–	karman 2i.1 n. – czyn, działanie (od: √ kṛ – robić);
ca	–	av. – i;
me	–	asmat sn. 6i.1 – mój (skrócona forma od: mama);
divyam	–	divya 2i.1 n. – boski (od: √ div – jaśnieć, diva – niebiosa);
evam	–	av. – w ten sposób;
yaḥ	–	yat sn. 1i.1 m. – kto;
vetti	–	√ vid (wiedzieć) Praes. P 1c.1 – zna;
tattvataḥ	–	av. – prawdziwie (od: tat – to, abst. tat-tva – tość, prawda, realność; nieodmienny ablativus zakończony na: –tas);
tyaktvā	–	√ tyaj (porzucać) absol. – porzuciwszy;
deham	–	deha 2i.1 m. – ciało (od: √ dih – namaszczać, kleić, deha – forma, kształt, ciało);
punar-janma	–	punar-janman 2i.1 n. – ponowne narodziny (od: √ jan – rodzić, janman – narodziny; av. punaḥ – ponownie, jeszcze raz, z powrotem);
na	–	av. – nie;
eti	–	√ i (iść) Praes. P 1c.1 – idzie;
mām	–	asmat sn. 2i.1 – do mnie;
eti	–	√ i (iść) Praes. P 1c.1 – idzie;
saḥ	–	tat sn. 1i.1 m. – on;
arjuna	–	arjuna 8i.1 m. – biały, jasny;

warianty tekstu

naiti → neti (nie ‘koniec wypowiedzi’);
so 'rjuna → pāṃḍava (o synu Pandu);

Śāṃkara

taj-janma māyā-rūpaṃ, karma ca sādhu-paritrāṇādi, me mama divyam aprākṛtam aiśvaram evaṃ yathoktaṃ yo vetti tattvatas tattvena yathāvat tyaktvā deham imaṃ punar janma punar utpattiṃ naiti na prāpnoti, mām ety āgacchati, sa mucyate he’rjuna

Rāmānuja

evaṃ karmamūlaheyatriguṇaprakṛtisaṃsargarūpajanmarahitasya sarvesvaratvasārvajñyasatyasaṅkalpatvādisamastakalyāṇaguṇopetasya sādhuparitrāṇamatsamāśrayaṇaikaprayojanaṃ divyam aprākṛtaṃ madasādhāraṇaṃ mama janma ceṣṭitaṃ ca tattvato yo vetti, sa vartamānaṃ dehaṃ parityajya punarjanma naiti, mām eva prāpnoti / madīyadivyajanmaceṣṭitayāthātmyavijñānena vidhvastasamastamatsamāśryaṇavirodhipāpaḥ asminn eva janmani yathoditaprakāreṇa mām āśritya madekapriyo madekacitto mām eva prāpnoti

Śrīdhara

evaṃ-vidhānām īśvara-janma-karmaṇāṃ jñāne phalam āha janmeti | svecchayā kṛtaṃ mama janma karma ca dharma-pālana-rūpaṃ divyam alaukikaṃ tattvataḥ parānugrahārtham eveti yo vetti sa dehābhimānaṃ tyaktvā punar janma saṃsāraṃ naiti na prāpnoti | kintu mām eva prāpnoti

Madhusūdana

janma nitya-siddhasyaiva mama sac-cid-ānanda-ghanasya līlayā tathānukaraṇam | karma ca dharma-saṃsthāpanena jagat-paripālanaṃ me mama nitya-siddheśvarasya divyam aprākṛtam anyaiḥ kartum aśakyam īśvarasyaivāsādharaṇam | evam ajo 'pi sann ity ādinā pratipāditaṃ yo vetti tattvato bhrama-nivartanena | mūḍhair hi mauṣyatva-bhrāntyā bhagavato 'pi garbha-vāsādi-rūpam eva janma sva-bhogārtham eva karmety āropitam | paramārthataḥ śuddha-sac-cid-ānanda-rūpatva-jñānena tad-apanudyājasyāpi māyayā janmānukaraṇam akartur api parānugrahāya karmānukaraṇam iy evaṃ yo vetti sa ātmano 'pi tattva-sphuraṇāt tyaktvā deham imaṃ punar janma naiti | kintu māṃ bhagavantaṃ vāsudevam eva sac-cid-ānanda-ghanam eti saṃsārān mucyata ity arthaḥ

Viśvanātha

ukta-lakṣaṇasya maj-janmanas tathā janmānantaraṃ mat-karmaṇaś ca tattvato jñāna-mātreṇaiva kṛtārthaḥ syād ity āha janmeti | divyam aprākṛtaṃ iti śrī-rāmānujācārya-caraṇāḥ śrī-madhusūdana-sarasvatī-pādāś ca | divyam alaukikaṃ iti śrī-svāmi-caraṇāḥ | lokānāṃ prakṛti-sṛṣṭatvād alaukika-śabdasya aprākṛtatvam evārthas teṣām apy abhipretaḥ | ataevāprākṛtatvena guṇātītatvād bhagavaj-janma-karmaṇo nityatvam | tac ca bhagavat-sandarbhe na vidyate yasya ca janma karma vā [BhP 8.3.8] ity atra śloke śrī-jīva-gosvāmi-caraṇair upapāditam | yad vā yukty-anupapannam api śruti-smṛti-vākya-balād atarkam evedaṃ mantavyam | tatra pippalāda-śākhāyāṃ puruṣa-bodhinī-śrutiḥ – eko devo nitya-līlānurakto bhakta-vyāpī bhakta-hṛdayāntarātmā iti | tathā janma-karmaṇo nityatvaṃ śrī-bhāgavatāmṛte bahuśa eva prapañcitam | evaṃ yo vetti tattvata iti ajo 'pi sann avyayatātmā ity asmiṃs tathā janma karma ca me divyam ity asmiṃś ca mad-vākya evāstikatayā maj-janma-karmaṇor nityatvam eva yo jānāti, na tu tayor nityatve kāñcid yuktim apy apekṣamāṇo bhavatīty arthaḥ | yad vā tattvataḥ oṃ tat sad iti nirdeśo brahmaṇas trividhaḥ smṛtaḥ [Gītā 17.18] ity agrimoktes tac-chabdena brahmocyate tasya bhāvas tattvaṃ tena brahma-svarūpatvena yo vettīty arthaḥ | sa vartamānaṃ dehaṃ tyaktvā punar janma naiti kintu mām evaiti | atra dehaṃ tyaktvā ity asyādhikyād evaṃ vyācakṣate sma | sa dehaṃ tyaktvā punar janma naiti kintu deham atyaktvaiva mām eti | madīya-divya-janma-ceṣṭita-yāthātmya-vijñānena vidhvasta-samasta-mat-samāśrayaṇa-virodhi-pāpmāsminn eva janmani yathodita-prakāreṇa mām āśritya mad-eka-priyo mad-eka-citto mām eva prāpnoti iti śrī-rāmānujācārya-caraṇāḥ

Baladeva

bahulāyāsaiḥ sādhana-sahasrair api durlabho mokṣo maj-janma-carita-śravaṇena mad-ekānti-pathānuvartināṃ sulabho 'stv ity etad arthaṃ ca sambhavāmīty āśayā bhagavān āha janmeti | mama sarveśvarasya satyecchasya vaidūryavan nitya-siddha-nṛsiṃha-raghunāthādi-bahula-rūpasya tatra tatrokta-lakṣṇaṃ janma tathā karma ca tat-tad-bhakta-sambandhaṃ caritaṃ tad ubhayaṃ divyam aprākṛtaṃ nityaṃ bhavatīty evam evaitad iti yas tattvato vetti yad gataṃ bhavac ca bhaviṣyac ca eko devo nitya-līlānurakto bhakta-vyāpī bhakta-hṛdy antarātmā iti śrutyā divyam iti mad-uktyā ca dṛḍha-śraddho yukti-nirapekṣaḥ san | he arjuna ! sa vartamānaṃ dehaṃ tyaktvā punaḥ prāpañcikaṃ janma naiti | kintu mām eva tat-tat-karma-manojñam eti mukto bhavatīty arthaḥ | yad vā mocakatva-liṅgena tat tvam asi iti śruteś ca me janma-karmaṇī tattvato brahmatvena yo vettīti vyākhyeyam | itarathā tam eva viditvātimṛtyum eti nānyaḥ panthā vidyate 'yanāya [ŚvetU 3.8] iti śrutir vyākupyet | samānam anyat | janmādi-nityatāyāṃ yuktayas tv anyatra vistṛtā draṣṭavyāḥ

Michalski

Kto zna dokładnie moje boskie pochodzenie i moją działalność, ten, gdy opuści ciało, już nie narodzi się więcej – on idzie do mnie, Ardżuno!

Olszewski

Kto zna istotnie moje narodzenie i moje boskie dzieło, ten, rozstając się ze swojem ciałem, nie wraca już do życia ziemskiego, ten idzie do mnie, Ardżuno.

Dynowska

Kto zna najgłębszą tajemnicę Mych boskich wcieleń i czynów ten, o Ardżuno, gdy opuszcza to ciało na ziemi już więcej nie wraca; do Mnie przychodzi.

Sachse

Ten, kto zna tę prawdę, Ardżuno,
o mych boskich narodzinach i uczynkach,
po śmierci ciała
nie ku powtórnym narodzinom zmierza,
lecz ku mnie.

Kudelska

Ten, Ardżuno, kto poznał prawdziwą rzeczywistość, boskość moich wcieleń i moich czynów,
Porzuciwszy swe ciało nie rodzi się więcej, lecz do mnie przychodzi.

Rucińska

Kto poznał prawdę, że czyn mój i narodziny są boskie,
Gdy umrze, już się nie rodzi, lecz do mnie idzie, Ardżuno!

Szuwalska

Kto zrozumie istotę mych wcieleń i czynów,
Nie narodzi się więcej, waleczny Ardżuno.

Babkiewicz

Kto me boskie narodziny
oraz czyny zna prawdziwie,
gdy, Ardźuno, zrzuci ciało,
się nie rodzi, do mnie idzie.

analiza syntaktyczna

vīta-rāga-bhaya-krodhāḥ (których namiętności, strach i złości odeszły) man-mayāḥ (pełni mnie) mām upāśritāḥ (do mnie przylegli) jñāna-tapasā (przez wiedzę i ascezę) pūtāḥ (oczyszczeni) bahavaḥ (liczni) mad-bhāvam (do mojego stanu) āgatāḥ (przybyli).

analiza gramatyczna

vīta-rāga-bhaya-krodhāḥ	–	vīta-rāga-bhaya-krodha 1i.3 m. ; DV / BV : yeṣāṃ rāgaś ca bhayaṃ ca krodhaś ca vitāḥ santi te – ci, których namiętności, strach i złość odeszły (od: vi- √ i – odchodzić, PP vīta – odeszły; √ rañj – być pokolorowanym, podnieconym, zachwyconym, rāga – kolor, namiętności, podniecenie, miłość, piękno; √ bhī – straszyć, bhaya – strach; √ krudh – gniewać się, krodha – złość, gniew);
man-mayāḥ	–	mat-maya 1i.3 m. – pełni mnie, uczynieni ze mnie (od: mat – forma podstawowa zaimka osobowego ’ja’ w l.poj. używana głównie na początku złożeń; –maya – w złożeniach: uczyniony z, składający się z);
mām	–	asmat sn. 2i.1 – we mnie;
upāśritāḥ	–	upāśrita (upa-ā- √ śri – przylegać, spoczywać na, wspierać się na, polegać na) PP 1i.3 m. – wsparci, schronieni; przybyli – do kogo? – łączy się z accusativusem);
bahavaḥ	–	bahu 1i.3 m. – liczni;
jñāna-tapasā	–	jñāna-tapas 3i.1 n. ; DV : jñānena ca tapasā ceti – przez wiedzę i ascezę (od: √ jñā – wiedzieć, rozumieć, jñāna – wiedza, mądrość, inteligencja; √ tap – topić, palić, tapas – gorąco, asceza);
pūtāḥ	–	pūta ( √ pū – oczyszczać) PP 1i.3 m. – oczyszczeni;
mad-bhāvam	–	mad-bhāva 2i.1 m. – do mojego stanu (od: mat – forma pierwszej osoby l. pojedynczej używana głównie na początku złożeń; √ bhū – być, bhāva – bycie, istnienie, stan, charakter, uczucie, miłość);
āgatāḥ	–	āgata (ā- √ gam – przychodzić) PP 1i.3 m. – przybyli;

warianty tekstu

mām upāśritāḥ → mad-vyapāśrayāḥ / mām apāśritāḥ (ci dla, których jestem schronienie / spoczywający na mnie);

Śāṃkara

naiṣa mokṣa-mārga idānīṃ pravṛttaḥ | kiṃ tarhi ? pūrvam api —

vīta-rāga-bhaya-krodhāḥ—rāgaś ca bhayaṃ ca krodhaś ca rāga-bhaya-krodhāḥ, vītā vigatā rāga-bhaya-krodhā yebhyas te vīta-rāga-bhaya-krodhāḥ | man-mayā brahma-vida īśvarābheda-darśinaḥ | mām eva parameśvaram upāśritāḥ | kevala-jñāna-niṣṭhā ity arthaḥ | bahavo’neke jñāna-tapasā jñānam eva ca paramātma-viṣayaṃ tapaḥ | tena jñāna-tapasā | pūtāḥ parāṃ śuddhiṃ gatāḥ santaḥ | mad-bhāvam īśvara-bhāvaṃ mokṣam āgatāḥ samanuprāptāḥ | itara-tapo-nirapekṣā jñāna-niṣṭhā ity asya liṅgaṃ jñāna-tapaseti viśeṣaṇam

Rāmānuja

tad āha

madīyajanmakarmatattvajñānākhyena tapasā pūtā bahava evaṃ saṃvṛttāḥ / tathā ca śrutiḥ, „tasya dhīrāḥ parijānanti yonim” iti / dhīrāḥ dhīmatām agresarā evaṃ tasya janmaprakāraṃ jānantītyarthaḥ

Śrīdhara

kathaṃ janma-karma-jñānena tvat-prāptiḥ syād iti ? ata āha vīta-rāgeti | ahaṃ śuddha-sattvāvatāraiḥ dharma-pālanaṃ karomīti madīyaṃ parama-kāruṇikatvaṃ jñātvā | mām evopāśritāḥ santaḥ | mat-prasāda-labdhaṃ yadātma-jñānaṃ ca tapaś ca | tat-paripāka-hetuḥ sva-dharmaḥ | tayor dvandvaikavad bhāvaḥ | tena jñāna-tapasā pūtāḥ śuddhā nirastājñāna-tat-kārya-malāḥ | mad-bhāvaṃ mat-sāyujyaṃ prāptā bahavaḥ | na tv adhunaiva pravṛtto 'yaṃ mad-bhakti-mārga ity arthaḥ | tad evaṃ tāny ahaṃ veda sarvāṇīty ādinā vidyāvidyopādhibhyāṃ tat-tvaṃ-padārthāv īśvara-jīvau pradarśyeśvarasya cāvidyābhāvena nitya-śuddhatvāj jīvasya ceśvara-prasāda-labdha-jñānenājñāna-nivṛtteḥ śuddhasya sataś cid-aṃśena tadaikyam uktam iti draṣṭavyam

Madhusūdana

mām eti so 'rjunety uktaṃ tatra svasya sarva-mukta-prāpyatayā puruṣārthatvam asya mokṣa-mārgasyānādi-parasparāgatatvaṃ ca darśayati vīta-rāgeti | rāgas tat-tat-phala-tṛṣṇā | sarvān viṣayān parityajya jñāna-mārge kathaṃ jīvitavyam iti trāso bhayam | sarva-viṣayocchedako 'yaṃ jñāna-mārgaḥ kathaṃ hitaḥ syād iti dveṣaḥ krodhaḥ | ta ete rāga-bhaya-krodhā vītā vivekena vigatā yebhyas te vīta-rāga-bhaya-krodhāḥ śuddha-sattvāḥ | man-mayā māṃ paramātmānaṃ tat-padārthatvaṃ gatāḥ | bahavo 'neke jñāna-tapasā jñānam eva tapaḥ sarva-karma-kṣaya-hetutvāt | na hi jñānena sadṛśaṃ pavitram iha vidyate iti hi vakṣyati | tena pūtāḥ kṣīṇa-sarva-pāpāḥ santo nirastājñāna-tat-kārya-malāḥ | mad-bhāvaṃ mad-rūpatvaṃ viśuddha-sac-cid-ānanda-ghanaṃ mokṣam āgatā ajñāna-mātrāpanayena mokṣaṃ prāptāḥ |

jñāna-tapasā pūtā jīvan-muktāḥ santo mad-bhāvaṃ mad-viṣayaṃ bhāvaṃ raty-ākhyaṃ premāṇam āgatā iti vā | teṣāṃ jñānī nitya-yuktā eka-bhaktir viśiṣyate iti hi vakṣyati

Viśvanātha

na kevalam eka evādhunika eva, maj-janma-karma-tattva-jñāna-mātreṇaiva māṃ prāpnoty api tu prāktanā api pūrva-pūrva-kalpāvatīrṇasya mama janma-karma-tattva-jñānavanto mām āpur evety āha vīteti | jñānam ukta-lakṣaṇaṃ maj-janma-karmaṇos tattvato 'nubhava-rūpam eva tapas tena pūtāḥ iti śrī-rāmānujācārya-caraṇāḥ |

yad vā, jñāne maj-janma-karmaṇor nityatva-niścayānubhave yan-nānā-kumata-kutarka-yukti-sarpī-viṣa-dāha-sahana-rūpaṃ tapas tena pūtāḥ | tathā ca śrī-rāmānuja-dhṛta-śrutiḥ – tasya dhīrāḥ parijānanti yoniṃ iti dhīrā dhīmanta eva tasya yoniṃ janma-prakāraṃ jānantīty arthaḥ | vītās tyaktāḥ kumata-prajalpiteṣu janeṣu rāgādyā yais te na teṣu rāgaḥ prītir nāpi tebhyo bhayaṃ nāpi teṣu krodho mad-bhaktānām ity arthaḥ | kuto man-mayā maj-janma-karmānudhyāna-manana-śravaṇa-kīrtanādi-pracurāḥ | mad-bhāvaṃ mayi premāṇam

Baladeva

idānīm iva purāpi maj-janmādi-nityatā-jñānena bahūnāṃ vimuktir abhūd iti tan-nityatāṃ draḍhayitum āha vīteti | bahavo janā jñāna-tapasā pūtāḥ santaḥ purā mad-bhāvam āgatā ity anuṣaṅgaḥ | maj-janmādi-nityatva-viṣayakaṃ yaj jñānaṃ tad eva duradhigama-śruti-yukti-sampādyatvāt tapas tasmin jñāne vā yad vividha-kumata-kutarkādi-nivāraṇa-rūpaṃ tapas tena pūtā nirdhūtāvidyā ity arthaḥ | mayi bhāvaṃ premāṇaṃ vidyamānatāṃ vā mat-sākṣāt-kṛtim | kīdṛśās te ity āha vīteti | vītāḥ parityaktās tan-nityatva-virodhiṣu rāgādayo yais te, na teṣu rāgaṃ na bhayaṃ na ca krodhaṃ prakāśayantīty arthaḥ | tatra hetuḥ – man-mayā mad-eka-niṣṭhā upāśritāḥ saṃsevamānāḥ

Michalski

Wielu już połączyło się ze mną, oswobodzonych od ukochań, obawy i gniewu, oddanych mi całkiem, we mnie szukających opieki, oczyszczonych płomieniem poznania.

Olszewski

Wyzwoliwszy się z żądz bojaźni i namiętności, stawszy się moimi pobożnymi czcicielami, wierzącymi we Mnie, wielu oczyszczonych surowością nauki, połączyło się z mojem jestestwem.

Dynowska

Wolni od namiętności, strachu i gniewu, Mnie całkowicie oddani i we Mnie znajdujący ostoję, a oczyszczeni mądrości płomieniem, wewnętrznym zdobytej wysiłkiem, liczni są ci, co się pogrążyli w Mą Istność.

Sachse

[Wielu] wolnych od pożądliwości, gniewu i bojaźni,
podobnych do mnie i u mnie szukających opieki,
wielu oczyszczonych bólem poznania
przybyło już do mego stanu bytu.

Kudelska

Wolni od wszelkich namiętności, od strachu i od gniewu,
Całkowicie mnie oddani, oczyszczeni wielkim ogniem mądrości, tacy właśnie ludzie mój stan osiągają.

Rucińska

Wolnych od żądz, strachu, gniewu, mnie pełnych i mnie oddanych,
Żarem poznania obmytych wielu mój stan osiągnęło!

Szuwalska

Wolnych od namiętności, strachu oraz złości,
Oddanych Mnie jednemu i Mojej opiece,
Wiedzą i wyrzeczeniem oczyszczonych – wielu
Poznało Mą naturę.

Babkiewicz

Żądzy, strachu, złości zbyci,
pełni mnie, we mnie schronieni,
żarem wiedzy oczyszczeni,
liczni byt mój osiągnęli.

analiza syntaktyczna

ye (którzy) yathā (jak) mām (we mnie) prapadyante (przyjmują schronienie),
aham (ja) tān (tych) tathā eva (właśnie tak samo) bhajāmi (wielbię).
he pārtha (Prythowicu!),
manuṣyāḥ (ludzie) sarvaśaḥ (pod każdym względem) mama (moją) vartma (drogą) anuvartante (podążają).

analiza gramatyczna

ye	–	yat sn. 1i.3 m. – którzy;
yathā	–	av. – tak jak (korelatyw do: tathā);
mām	–	asmat sn. 2i.1 – mnie;
prapadyante	–	pra- √ pad (przypadać) Praes. Ā 1c.3 – przyjmują schronienie, uciekają się do;
tān	–	tat sn. 2i.3 m. – tych;
tathā	–	av. – tak, w ten sposób, podobnie;
eva	–	av. – z pewnością, właśnie, dokładnie, jedynie;
bhajāmi	–	√ bhaj (dzielić, czcić, kochać, radować się) Praes. P 3c.1 – wielbię, czczę;
aham	–	asmat sn. 1i.1 – ja;
mama	–	asmat sn. 6i.1 – mój;
vartman	–	vartman 2i.1 n. – ścieżką, drogą, koleiną, przebiegiem (od: √ vṛt – toczyć się, poruszać, pozostawać);
ānuvartante	–	anu- √ vṛt (iść za, podążać) Praes. Ā 1c.3 – naśladują, podążają, przestrzegają;
manuṣyāḥ	–	manuṣya 1i.3 m. – ludzie (od: √ man – myśleć, manu – człowiek);
pārtha	–	pārtha 8i.1 m. – o synu Prythy (od: √ pṛth – rozszerzać, pṛthā – Kunti, matka Pandowiców);
sarvaśaḥ	–	av. – całkowicie, gruntownie, wspólnie, ze wszystkich stron (od: sarva – wszystko);

warianty tekstu

Trzecia i czwarta pada 4.11 identyczna z trzecią i czwartą padą BhG 3.23;

Śāṃkara

tava tarhi rāga-dveṣau staḥ | yena kebhyaścit evātma-bhāvaṃ prayacchasi, na sarvebhyaḥ | ity ucyate —

ye yathā yena prakāreṇa yena prayojanena yat-phalārthitayā māṃ prapadyante tāṃs tathaiva tat-phala-dānena bhajāmy anugṛhṇāmy aham ity etat | teṣāṃ mokṣaṃ pratyanarthitvāt | na hy ekasya mumukṣutvaṃ phalārthitvaṃ ca yugapat sambhavati | ato ye yat-phalārthinas tāṃs tat-phala-pradānena, ye yathokta-kāriṇas tv aphalārthino mumukṣavaś ca tān jñāna-pradānena | ye jñāninaḥ sannyāsino mumukṣavaś ca tān mokṣa-pradānena, tathārtānārti-haraṇena ity evaṃ yathā prapadyante ye tāṃs tathaiva bhajāmīty arthaḥ | na punār rāga-dveṣa-nimittaṃ moha-nimittaṃ vā kaṃcid bhajāmi | sarvathāpi sarvāvasthasya mameśvarasya vartma mārgam anuvartante manuṣyāḥ | yat-phalārthitayā yasmin karmaṇy adhikṛtā ye prayatante te manuṣyā atra ucyante he pārtha sarvaśaḥ sarva-prakāraiḥ

Rāmānuja

na kevalaṃ devamanuṣyādirūpeṇāvatīrya matsamāśrayaṇāpekṣāṇāṃ paritrāṇaṃ karomi, api tu ye matsamāśrayaṇāpekṣā yathā yena prakāreṇa svāpekṣānurūpaṃ māṃ saṃkalpya prapadyante samāśrayante; tān prati tathaiva tanmanīṣitaprakāreṇa bhajāmi māṃ darśayāmi / kim atra bahunā, sarve manuṣyāḥ madanuvartanaikamanorathā mama vartma matsvabhāvaṃ sarvaṃ yogināṃ vāṅmanasāgocaram api svakīyāiś cakṣurādikaraṇaiḥ sarvaśaḥ svāpekṣitaiḥ sarvaprakārair anubhūyānuvartnte

Śrīdhara

nanu tarhi kiṃ tvayy api vaiṣamyam asti ? yad evaṃ tvad-eka-śaraṇānām evātmābhāvaṃ dadāsi nānyeṣāṃ sakāmānām iti | ata āha ya iti | yathā yena prakāreṇa sakāmatayā niṣkāmatayā vā ye māṃ bhajante tān ahaṃ tathaiva tad-apekṣita-phala-dānena bhajāmi anugṛhṇāmi, na tu sakāmā māṃ vihāyendrādīn eva ye bhajante tān aham upekṣa iti mantavyam | yataḥ sarvaśaḥ sarva-prakārair indrādi-sevakā api mamaiva vartma bhajana-mārgam anuvartante | indrādi-rūpeṇāpi mamaiva sevyatvāt

Madhusūdana

nanu ye jñāna-tapasā pūtā niṣkāmās te tvad-bhāvaṃ gacchanti, ye tv apūtāḥ sakāmās te na gacchantīti phala-dātus tava vaiṣamya-nairghṛṇye syātām iti nety āha ye yatheti | ya ārtā arthārthino jijñāsavo jñāninaś ca yathā yena prakāreṇa sakāmatayā niṣkāmatayā ca mām īśvaraṃ sarva-phala-dātāraṃ prapadyante bhajanti tāṃs tathaiva tad-apekṣita-phala-dānenaiva bhajāmy anugṛhṇāmy ahaṃ na viparyayeṇa | tatrāmumukṣūn ārtān arthārthinaś cārti-haraṇenārtha-dānena cānugṛhṇāmi | jiijñāsūn vividiṣanti yajñenety ādi-śruti-vihita-niṣkāma-karmānuṣṭhātṝn jñāna-dānena jñāninaś ca mumukṣūn mokṣa-dānena na tv anya-kāmāyānyad dadāmīty arthaḥ |

nanu tathāpi sva-bhaktānām eva phalaṃ dadāsi na tv anya-deva-bhaktānām iti vaiṣamyaṃ sthitam eveti nety āha mama sarvātmano vāsudevasya vartma bhajana-mārgaṃ karma-jñāna-lakṣaṇam anuvartante he pārtha sarvajñaḥ sarva-prakārair indrādīn apy anuvartamānā manuṣyā iti karmādhikāriṇaḥ | indraṃ mitraṃ varuṇam agnim āhuḥ ity ādi-mantra-varṇāt phalam ata upapatteḥ [Vs. 3.2.38] iti nyāyāc ca sarva-rūpeṇāpi phala-dātā bhagavān eka evety arthaḥ | tathā ca vakṣyati ye 'py anya-devatā-bhaktā [Gītā 9.23] ity ādi

Viśvanātha

nanu tvad-ekānta-bhaktāḥ kilataj-janma-karmaṇor nityatvaṃ manyanta eva | kecit tu jñānādi-siddhy-arthaṃ tvāṃ prapannā jñāni-prabhṛtayas tvaj-janma-karmaṇor nityatvaṃ nāpi manyanta iti tatrāha ya iti | yathā yena prakāreṇa māṃ prapadyante bhajante aham api tāṃs tenaiva prakāreṇa bhajāmi | bhajana-phalaṃ dadāmi |

ayam arthaḥ – ye mat-prabhor janma-karmaṇī nitye eveti manasi kurvāṇās tat-tal-līlāyām eva kṛta-manoratha-viśeṣā māṃ bhajantaḥ sukhayanty aham apīśvaratvāt kartum akartum anyathā kartum api samarthas teṣām api janma-karmaṇor nityatvaṃ kartuṃ tān sva-pārṣadīkṛtya taiḥ sārdham eva yathā-samayam avatarann antar dadhānaś ca tān pratikṣaṇam anugṛhṇann eva tad-bhajana-phalaṃ premāṇam eva dadāmi | ye jñāni-prabhṛtayo maj-janma-karmaṇor naśvaratvaṃ mad-vigrahasya māyā-mayatvaṃ ca manyamānā māṃ prapadyante aham api tān punaḥ punar naśvara-janma-karmavato māyā-pāśa-patitān eva kurvāṇas tat-pratiphalaṃ janma-mṛtyu-duḥkham eva dadāmi | ye tu maj-janma-karmaṇor nityatvaṃ mad-vigrahasya ca sac-cid-ānandatvaṃ manyamānā jñāninaḥ sva-jñāna-siddhy-arthaṃ māṃ prapadyante, teṣāṃ sva-deha-dvaya-bhaṅgam evecchatāṃ mumukṣūṇām anaśvaraṃ brahmānandam eva sampādayan bhajana-phalam āvidyaka-janma-mṛtyu-dhvaṃsam eva dadāmi | tasmān na kevalaṃ mad-bhaktā eva māṃ prapadyante, api tu sarvaśaḥ sarve 'pi manuṣyā jñāninaḥ karmiṇo yoginaś ca devatāntaropāsakāś ca mama vartmānuvartante mama sarva-svarūpatvāt jñāna-karmādikaṃ sarvaṃ māmakam eva vartmeti bhāvaḥ

Baladeva

nanu nitya-janmādi-manojñaḥ sarveśvaras tvaṃ mayāvagata-kvacittvaṅguṣṭha-mātrādir apīśvaro janmādi-śūnyaḥ śrūyate | tat kiṃ tava tvad-upāsanasya ca vaividhyaṃ bhaved iti ced om ity āha ye yatheti | ye bhaktā mām ekaṃ vaidūryam iva bahu-rūpaṃ sarveśvaraṃ yathā yena prakāreṇa bhāveneti yāvat prapadyante bhajanti, tān ahaṃ tādṛśas tathaiva tad-bhāvānusāriṇā rūpeṇa bhāvena ca bhajāmi sākṣāt bhavann anugṛhṇāmi | nūnatām eva-kāro nivartayati | ato mamaikasyaiva bahu-rūpasya vartma-bahu-vidham upāsana-mārgam anādi-pravṛtta-tad-upāsaka-paramparānukampitā manuṣyāḥ sarve 'nuvartante anusaranti

Michalski

Bo tym, którzy do mnie przychodzą, ja łaski im swojej udzielam! Ludzie ciągną wszędzie za moim śladem, o Partho!

Olszewski

Albowiem wedle tego, jak ludzie Mnie cześć składają, ja im łask swoich udzielam. Wszyscy ludzie Kroczą mojemi drogami, synu Prithy.

Dynowska

Na każdej drodze, którą człowiek zbliża się ku Mnie, Ja Sam wychodzę mu naprzeciw; bowiem każda droga jest Moją, o Parto.

Sachse

Jeśli tylko ktoś zwraca się do mnie o pomoc,
biorę go w opiekę.
Ze wszech stron ludzie idą ścieżką,
która wiedzie ku mnie, o synu Prithy.

Kudelska

Obdarzam mą miłością tych, którzy mnie są oddani;
I tak to ludzie ze wszystkich stron, synu Prithy, podążają moją drogą.

Rucińska

Jak oni do mnie przychodzą, tak samo ja ich przyjmuję,
Mą drogą zdążają ludzie, Partho, na wszelkie sposoby!

Szuwalska

Ktokolwiek przyjmuje
We Mnie samym schronienie, będzie nagrodzony.

Babkiewicz

Kto i jak do mnie przypada,
w ten sam sposób jemu służę,
moją ścieżką, synu Prythy,
podążają wszędy ludzie.

analiza syntaktyczna

karmaṇām (czynów) siddhim (doskonałości) kāṅkṣantaḥ (pragnący)
iha (tutaj) devatāḥ (bóstwom) yajante (składają ofiary).
mānuṣe loke (w świecie ludzkim) karma-jā (zrodzona z czynu) siddhiḥ (doskonałość) kṣipram hi (zaiste szybko) bhavati (jest).

analiza gramatyczna

kāṅkṣantaḥ	–	kāṅkṣant  ( √ kāṅkṣ – pragnąć, tęsknić) PPr 1i.3 m. – pragnący;
karmaṇām	–	karman 6i.3 n. – czynów, działań (od: √ kṛ – robić);
siddhim	–	siddhi 2i.1 f. – osiągnięcie, spełnienie, doskonałość, sukces (od: √ sidh – odnosić sukces, osiągać doskonałość);
yajante	–	√ yaj (poświęcać, składać w ofierze, czcić) Praes. Ā 1c.3 – czczą, składają ofiary;
iha	–	av. – tutaj (często w znaczeniu: w tym świecie);
devatāḥ	–	devatā 2i.3 f. – bóstwa, ubóstwione (od: √ div – jaśnieć, bawić się, deva – bóg, niebianin);
kṣipram	–	av. – szybko, natychmiast (od: kṣipra – szybki);
hi	–	av. – ponieważ, albowiem, właśnie, zaiste, z pewnością;
mānuṣe	–	mānuṣa 7i.1 m. – w ludzkim (od: √ man – myśleć, manu – człowiek);
loke	–	loka 7i.1 m. – w świecie;
siddhiḥ	–	siddhi 1i.1 f. – osiągnięcie, spełnienie, doskonałość, sukces (od: √ sidh – odnosić sukces, osiągać doskonałość);
bhavati	–	√ bhū (być) Praes. P 1c.1 – staje się, jest;
karma-jā	–	karma-ja 1i.1 f. – zrodzona z czynu (od: √ kṛ – robić,  karman  – czyn, działanie i jego skutki; √ jan – rodzić się, ja – na końcu wyrazów: zrodzony);

warianty tekstu

karmaṇāṃ → karmaṇaḥ / paramāṃ (czynu / najwyższej);

iha → iti (tak);

Śāṃkara

yadi taveśvarasya rāgādi-doṣābhāvāt sarva-prāṇiṣv anujighṛkṣāyāṃ tulyāyāṃ sarva-phala-pradāna-samarthe ca tvayi sati vāsudevaḥ sarvaṃ [gītā 7.19] iti jñānenaiva mumukṣavaḥ santaḥ kasmāt tvām eva sarve na pratipadyante ? iti śṛṇu tatra kāraṇaṃ—

kāṅkṣanto’bhīpsantaḥ karmaṇāṃ siddhiṃ phala-niṣpattiṃ prārthayanto yajanta ihāsmin loke devatā indrādgny-ādyāḥ | atha yo’nyāṃ devatām upāste’nyo’sāv anyo’ham asmīti na sa veda, yathā paśuḥ | evaṃ sa devānāṃ [bhāvātmauttaṃ 1.4.10] iti śruteḥ | teṣāṃ hi bhinna-devatāyājināṃ phalākāṅkṣiṇāṃ kṣipraṃ śīghraṃ hi yasmān mānuṣe loke | manuṣya-loke hi śāstrādhikāraḥ | kṣipraṃ hi mānuṣe loke iti viśeṣaṇāt | anyeṣv api karma-phala-siddhiṃ darśayati bhagavān | mānuṣe loke varṇāśramādi-karmādhikāra iti viśeṣaḥ | teṣāṃ ca varṇāśramādhikāriṇāṃ karmiṇāṃ phala-siddhiḥ kṣipraṃ bhavati karmajā karmaṇo jātā

Rāmānuja

idānīṃ prāsaṅgikaṃ parisamāpya prakṛtasya karmayogasya jñānākāratāprakāraṃ vaktuṃ tathāvidhakarmayogādhikāriṇo durlabhatvam āha

sarva eva puruṣāḥ karmaṇāṃ phalaṃ kāṅkṣamāṇāḥ indrādidevatāmātraṃ yajante ārādhayanti, na tu kaścid anabhisaṃhitaphalaḥ indrādidevatātmabhūtaṃ sarvayajñānāṃ bhoktāraṃ māṃ yajate / kuta etat? yataḥ kṣiprasminn eva mānuṣe loke karmajā putrapaśvannādysiddhir bhavati / manuṣyalokaśabdaḥ svargādīnām api pradarśanārthaḥ / sarvaṃ eva laukikāḥ puruṣā akṣīṇānādikālapravṛttānantapāpasaṃcayatayā avivekinaḥ kṣipraphalākāṅkṣiṇaḥ putrapaśvannādyasvargādyarthatayā sarvāṇi karmāṇīndrādidevatārādhanamātrāṇi kurvate; na tu kaścit saṃsārodvignahṛdayo mumukṣuḥ uktalakṣaṇaṃ karmayogaṃ madārādhanabhūtam ārabhata ityarthaḥ

Śrīdhara

tarhi mokṣārtham eva kim iti sarve tvāṃ na bhajantīti | ata āha kāṅkṣanta iti | karmaṇāṃ siddhiṃ karma-phalaṃ kāṅkṣantaḥ prāyeneha mānuṣya-loke indrādi-devatā eva yajante | na tu sākṣān mām eva | hi yasmāt karmajā siddhiḥ karmajaṃ phalaṃ śīghraṃ bhavati | na tu jñāna-phalaṃ kaivalyaṃ, duṣprāpyatvāj jñānasya

Madhusūdana

nanu tvām eva bhagavantaṃ vāsudevaṃ kim iti sarve na prapadyanta iti tatrāha kāṅkṣanta iti | karmaṇāṃ siddhiṃ phala-niṣpattiṃ kāṅkṣanta iha loke devatā devān indrāgny-ādyān yajante pūjayanti ajñāna-pratihatatvān na tu niṣkāmāḥ santo māṃ bhagavantaṃ vāsudevam iti śeṣaḥ | kasmāt ? hi yasmād indrādi-devatā-yājināṃ tat-phala-kāṅkṣiṇāṃ karmajā siddhiḥ karma-janyaṃ phalaṃ kṣipraṃ śīghram eva bhavati mānuṣe loke | jñāna-phalaṃ tv antaḥkaraṇa-śuddhi-sāpekṣatvān na kṣipraṃ bhavati |

mānuṣe loke karma-phalaṃ śīghraṃ bhavatīti viśeṣaṇād anya-loke 'pi varṇāśrama-dharma-vyatirikta-karma-phala-siddhir bhagavatā sūcitā | yatas tat tat kṣudra-phala-siddhy-arthaṃ sa-kāmā mokṣa-vimukhā anyā devatā yajante 'to na mumukṣava iva māṃ vāsudevaṃ sākṣāt te prapadyanta ity arthaḥ

Viśvanātha

tatrāpi manuṣyeṣu madhye kāminas tu mama sākṣād-bhūtam api bhakti-mārgaṃ parihāya śīghra-phala-sādhakaṃ karma-vartmaivānuvartanta ity āha kāṅkṣanta iti | karmajā siddhiḥ svargādimayī

Baladeva

evaṃ prāsaṅgikaṃ procya prakṛtasya niṣkāma-karmaṇo jñānākāratvaṃ vadiṣyaṃs tad anuṣṭhātuṃ viralatvam āha kāṅkṣanta iti | iha loke 'nādi-bhoga-vāsanā-niyantritāḥ prāṇinaḥ karmaṇāṃ siddhiṃ paśuputrādi-phala-niṣpattiṃ kāṅkṣanto 'nityālpa-dān apīndrādi-devān yajante sakāmaiḥ karmabhir na tu sarva-deveśvaraṃ nityānanda-phala-pradam api māṃ niṣkāmais tair yajante | hi yasmād asmin mānuṣe loke karmajā siddhiḥ kṣipraṃ bhavati | niṣkāma-karmārādhitān matto jñānato mokṣa-lakṣaṇā siddhis tu cireṇaiva bhavatīti | sarve lokā bhoga-vāsanā-grasta-sad-asad-vivekāḥ śīghra-bhogecchavas tad-arthaṃ mad-bhṛtyān devān bhajanti | na tu kaścit sad-asad-vivekī saṃsāra-duḥkha-vitrasta-duḥkha-nivṛttaye niṣkāma-karmabhiḥ sarva-deveśaṃ māṃ bhajatīti viralas tad-adhikārīti bhāvaḥ

Michalski

Ci, którzy pragną owoców swych czynów, składają tu na ziemi bóstwom ofiary; na tym ludzkim świecie szybko owoc wyłania się z, czynu.

Olszewski

Lecz ci, którzy pragną nagrody za swoje czyny, składają ofiary bóstwom; rychło też na tym świecie śmiertelnym nagroda za czyny przypada im w udziale.

Dynowska

Kto w ziemskiej pracy pragnie powodzenia, ten Świetlistym składa ofiary; gdyż w tym świecie człowieka bezpośrednie powodzenie jest czynów następstwem.

Sachse

Spragnieni powodzenia swych czynów
składają ofiary bóstwom [czczonym] tu na ziemi.
Albowiem w tym ludzkim świecie
szybko przychodzi powodzenie zrodzone z czynu.

Kudelska

Ci, którzy pożądają owoców swojego działania, składają ofiary bóstwom;
Gdyż na tym ziemskim świecie szybkie powodzenie ma swe źródło w czynie.

Rucińska

Spragnieni owocu czynów; tutaj, na ziemi, czczą bogów,
Albowiem w tym ludzkim świecie czyn szybko przynosi owoc.

Szuwalska

Pragnąc doskonałości w działaniu dla zysku,
Ludzie poprzez ofiary oddają cześć bogom
I natychmiast nagrodę otrzymują w zamian.

Babkiewicz

Ci, co pragną plonów czynu,
bóstwom tutaj cześć oddają.
W ludzkim świecie bardzo rychło
z czynu sukces się zyskuje.

analiza syntaktyczna

mayā (przeze mnie) guṇa-karma-vibhāgaśaḥ (zgodnie z podziałem na guny i czyny) cātur-varṇyam (czterowarnowość) sṛṣṭam (wyemanowana) [asti] (jest).
[tvam] (ty) mām (mnie) tasya (jej) kartāram api (choć sprawcę)
avyayam (niezmiennego) akartāram (niesprawcę) viddhi (znaj).

analiza gramatyczna

 

cātur-varṇyam	–	cātur-varṇya 1i.1 n. – czworaka warnowość (od: catur – cztery; √ varṇ – barwić, rozpościerać, opowiadać, varṇa – kolor, stan społeczny, varṇya – związane z barwą, ze stanami);
mayā	–	asmat sn. 3i.1 – przeze mnie;
sṛṣṭam	–	sṛṣṭa ( √ sṛj – uwalniać, emitować) PP 1i.1 n. – uwolnione, wypuszczone, stworzone;
guṇa-karma-vibhāgaśaḥ	–	av. guṇānāṃ ca karmaṇāṃ ca vibhāgaśa iti – odpowiednio do sfery gun i czynu (od: √ grah – chwytać, guṇa – cecha, zaleta, sznur; √ kṛ – robić, karman – czyn, działanie i jego skutki; vi- √ bhāj – dzielić, rozszczepiać; vi-bhāga – sekcja, porcja, dział, podział; -śas – na końcu wyrazu: odpowiednio do, po kolei, zgodnie z; vibhāga-śas – odpowiednio do części, oddzielnie, proporcjonalnie);
tasya	–	tat sn. 6i.1 m. – tego;
kartāram	–	kartṛ 2i.1 m. – sprawcę (od: √ kṛ – robić);
api	–	av. – jak również, także, co więcej, nawet, chociaż;
mām	–	asmat sn. 2i.1 – mnie;
viddhi	–	√ vid (wiedzieć) Imperat. P 2c.1 – wiedz, znaj;
akartāram	–	a-kartṛ 2i.1 m. – nie sprawcę (od: √ kṛ – robić);
avyayam	–	a-vyaya 2i.1 n. – niezmiennego (od: vi- √ i – odchodzić, znikać, vyaya – odejście, rozchód, zniszczenie);

warianty tekstu

cātur-varṇyaṃ → catur-varṇyaṃ (czterowarnowość);
cātur-varṇyaṃ mayā sṛṣṭaṃ → cātur-varṇā mayā sṛṣṭāḥ (cztery warny przeze mnie stworzone);
guṇa-karma-vibhāgaśaḥ → guṇa-karma-vibhāgataḥ (z podziału na guny i czyny);
viddhy akartāram → viddhi kartāram (znaj jako twórcę);

Śāṃkara

mānuṣa eva loke varṇāśramādi-karmādhikāraḥ | nānyeṣu lokeṣv iti niyamaḥ kiṃ-nimittaḥ ? iti | athavā varṇāśramādi-pravibhāgopetā manuṣyā mama vartmānuvartante sarvaśa [gītā 4.11] ity uktaṃ kasmāt punaḥ kāraṇān niyamena tavaiva vartmānuvartante, nānyasya kiṃ ? ucyate —

cāturvarṇyaṃ catvāra eva varṇāś cāturvarṇyaṃ mayeśvareṇa sṛṣṭam utpāditaṃ brāhmaṇo’sya mukham āsīt [rādhāk 8.4.19.2, ayatiajuḥ 32.11] ity ādi śruteḥ | guṇa-karma-vibhāgaśo guṇa-vibhāgaśaḥ karma-vibhāgaśaś ca | guṇāḥ sattva-rajas-tamāṃsi | tatra sāttvikasya sattva-pradhānasya brāhmaṇasya śamo damas tapaḥ [gītā 18.42] ity ādīni karmāṇi | sattvopa-sarjana-rajaḥ-pradhānasya kṣatriyasya śaurya-tejaḥ-prabhṛtīni karmāṇi | tama-upasarjana-rajaḥ-pradhānasya vaiśyasya kṛṣy-ādīni karmāṇi | raja-upasarjana-tamaḥ-pradhānasya śūdrasya śuśrūṣaiva karma | ity evaṃ guṇa-karma-vibhāgaśaś cāturguṇyaṃ mayā sṛṣṭam ity arthaḥ | tac cedaṃ cāturvarṇyaṃ nānyeṣu lokeṣu | ato mānuṣe loke iti viśeṣaṇam | hanta tarhi cāturvarṇya-sargādeḥ karmaṇaḥ kartṛtvāt tat-phalena yujyase’to na tvaṃ nitya-mukto nityeśvaraś ceti | ucyate—yadyapi māyā-saṃvyavahāreṇa tasya karmaṇaḥ kartāram api santaṃ māṃ paramārthato viddhy akartāraṃ, ataevāvyayam asaṃsāriṇaṃ ca māṃ viddhi

Rāmānuja

yathoktakarmayogārambhavirodhipāpakṣayahetum āha

cāturvarṇyapramukhaṃ brahmādistambaparyantaṃ kṛtsnaṃ jagat sattvādiguṇavibhāgena tadanuguṇaśamādikarmavibhāgena ca vibhaktaṃ mayā sṛṣṭam / sṛṣṭigrahaṇaṃ pradarśanārtham / mayaiva rakṣyante, mayaiva copasaṃhriyate / tasya vicitrasṛṣtyādeḥ kartāram apy akartāraṃ māṃ viddhi

Śrīdhara

nanu kecit sakāmatayā pravartante, kecit niṣkāmatayā iti karma-vaicitryam | tat-kartṛṇā ca brāhmaṇādīnām uttama-madhyamādi-vaicitryaṃ kurvatas tava kathaṃ vaiṣamyaṃ nāsti ? ity āśaṅkyāha cāturvarṇyam iti | catvāro varṇā eveti cāturvarṇyaṃ svārthe ṣyañ-pratyayaḥ | ayam arthaḥ — sattva-pradhānā brāhmaṇās teṣāṃ śama-damādīni karmāṇi | sattva- rajaḥ-pradhānāḥ kṣatriyās teṣāṃ śaurya-yuddhādīni karmāṇi | rajas- tamaḥ-pradhānā vaiśyās teṣāṃ kṛṣi-vāṇijyādīni karmāṇi | tamaḥ-pradhānāḥ śūdrās teṣāṃ traivarṇika-śuśrūṣādīni karmāṇi | ity evaṃ guṇānāṃ karmaṇāṃ ca vibhāgaiś cāturvarṇyaṃ mayaiva sṛṣṭam iti satyam, tathāpy evaṃ tasya kartāram api phalato 'kartāram eva māṃ viddhi | tatra hetuḥ — avyayam āsakti-rāhityena śrama-rahitaṃ nāśādi-rahitaṃ vā

Madhusūdana

śarīrārambhaka-guṇa-vaiṣamyād api na sarve samāna-svabhāvā ity āha cāturvarṇyam iti | catvāro varṇā eva cāturvarṇyaṃ svārthe ṣyañ | mayeśvareṇa sṛṣṭam utpāditaṃ guṇa-karma-vibhāgaśo guṇa-vibhāgaśaḥ karma-vibhāgaśaś ca | tathā hi sattva-pradhānā brāhmaṇās teṣāṃ ca sāttvikāni śama-damādīni karmāṇi | sattvopasarjana-rajaḥ-pradhānāḥ kṣatriyās teṣāṃ ca tādṛśāni śaurya-tejaḥ-prabhṛtīni karmāṇi | tama-upasarjana-rajaḥ-pradhānā vaiśyās teṣāṃ ca kṛṣy-ādīni tādṛśāni karmāṇi | tamaḥ-pradhānāḥ śūdrās teṣāṃ ca tāmasāni traivarṇika-śuśrūṣādīni karmāṇīti mānuṣe loke vyavasthitāni |

evaṃ tarhi viṣama-svabhāva-cāturvarṇya-sraṣṭṛtena tava vaiṣamyaṃ durvāram ity āśaṅkya nety āha tasya viṣama-svabhāvasya cāturvarṇyasya vyavahāra-dṛṣṭyā kartāram api māṃ paramārtha-dṛṣṭyā viddhy akartāram avyayaṃ nirahaṅkāratvenākṣīṇa-mahimānam

Viśvanātha

nanu bhakti-jñāna-mārgau mocakau, karma-mārgas tu bandhaka iti sarva-mārga-sraṣṭari tvayi parameśvare vaiṣamyaṃ prasaktam | tatra nahi nahīty āha cāturvarṇyam iti | catvāro varṇā eva cāturvarṇyam | svārthe ṣyañ | atra sattva-pradhānā brāhmaṇās teṣāṃ śama-damādīni karmāṇi | rajaḥ-sattva-pradhānāḥ kṣatriyās teṣāṃ śaurya-yuddhādīni karmāṇi | tamo-rajaḥ-pradhānā vaiśyās teṣāṃ kṛṣi-go-rakṣādīni karmāṇi | tamaḥ-pradhānāḥ śūdrās teṣāṃ paricaryātmakaṃ karmety evaṃ guṇa-karma-vibhāgaśo guṇānāṃ karmaṇāṃ ca vibhāgaiś catvāro varṇā mayā dharma-mārgāśritatvena sṛṣṭāḥ | kintu teṣāṃ kartāraṃ sraṣṭāram api mām akartāram asraṣṭāram eva viddhi | teṣāṃ prakṛti-guṇa-sṛṣṭatvāt prakṛteś ca mac-chaktitvāt | sraṣṭāram api māṃ vastutas tv asraṣṭāram | mama prakṛti-guṇātīta-svarūpatvād iti bhāvaḥ | ataevāvyayam | sraṣṭṛtve 'pi na sāmyaṃ kiṃcid evety arthaḥ

Baladeva

atha niṣkāma-karmānuṣṭhāna-virodhi-bhoga-vāsanā-vināśa-hetum āha cāturvarṇyam iti dvābhyām | catvāro varṇāś cāturvarṇyaṃ svārthikaḥ ṣyañ | sattva-pradhānāḥ viprās teṣāṃ śamādīni karmāṇi | rajaḥ-sattva-pradhānāḥ kṣatriyās teṣāṃ yuddhādīni | tamo-rajaḥ-pradhānā vaiśyās teṣāṃ kṛṣy-ādīni | tamaḥ-pradhānāḥ śūdrās teṣāṃ viprādi-trika-paricaryādīnīti guṇa-vibhāgaiḥ karma-vibhāgaiś ca vibhaktāś catvāro varṇāḥ sarveśvareṇa mayā sṛṣṭāḥ sthiti-saṃhṛtyor upalakṣaṇam etat | brahmādi-stambāntasya prapañcasyāham eva sargādi-karteti | yad āha sūtrakāraḥ – janmādy asya yataḥ [Vs 1.1.2] iti | tasya sargādeḥ kartāram api māṃ tat tat karmāntaritatvād akartāraṃ viddhīti svasmin vaiṣamyādikaṃ parihṛtam | etat prāhāvyayaym iti sraṣṭṛtve 'pi sāmyān na vyemīty arthaḥ

Michalski

Ja to stworzyłem cztery kasty, każdą z jej własnościami i czynami; lecz chociaż jestem ich twórcą, wiedz, iż ja nie działam, że jestem, niezmienny.

Olszewski

Ja utworzyłem cztery kasty i rozdzieliłem pomiędzy nie prawa i powinności. Wiedz, że one są dziełem mojem; ja nie mam żadnych szczególnych czynności i nie zmieniam się nigdy.

Dynowska

Cztery Warny, wedle przewagi wrodzonych cech, a stąd różnych zadań, Ja Sam ustanowiłem; wiedz, iż Jam jest twórcą czworakiego ładu, choć Sam niezmienny, ponad działaniem trwam

Sachse

To ja stworzyłem system czterech stanów,
stosownie do [ich] właściwości i obowiązków.
Wiedz, że chociaż jestem jego stwórcą,
pozostaję niezmiennie bezczynny.

Kudelska

To Ja stworzyłem początek czterech warn zgodnie z zasadą cech im przynależnych i zadań,
Wiedz że tego wszystkiego Ja jestem stwórcą, choć jestem ponad działaniem i czasem.

Rucińska

Ja cztery stany stworzyłem przez podział gun i czynności –
Choć jestem twórcą, wiedz, że ja nie tworzę i nie przemijam!

Szuwalska

Cztery stworzyłem kasty – porządki społeczne,
Żywiołami natury i rodzajem pracy,
Kierując się. Choć jestem tym, kto je ustalił,
Nie podlegam im wcale i tak pozostanie.

Babkiewicz

Cztery stany ja stworzyłem
z podziału na czyn i cechy
choć ich stwórcą przecież jestem,
jam niezmiennym jest nie-sprawcą.

analiza syntaktyczna

karmāṇi (czyny) mām (mnie) na limpanti (nie plamią),
karma-phale (w owocu czynów) me (moja) spṛhā (tęsknota) na [asti] iti (nie jest).
yaḥ (kto) mām (mnie) abhijānāti (rozpoznaje),
sa (on) karmabhiḥ (przez czyny) na badhyate (nie jest wiązany).

analiza gramatyczna

na	–	av. – nie;
mām	–	asmat sn. 2i.1 – mnie;
karmāṇi	–	karman 1i.3 n. – czyny, działania (od: √ kṛ – robić);
limpanti	–	√ lip (namaszczać, smarować, plamić, kleić, pokrywać) Praes. P 1c.3 – obsmarowują, plamią;
na	–	av. – nie;
me	–	asmat sn. 6i.1 – mój (skrócona forma od: mama);
karma-phale	–	karma-phala 7i.1 m. ; TP : karmaṇāṃ phala iti – w owocu czynów (od: √ kṛ – robić, karman – czyn, działanie i jego skutki; √ phal – dojrzewać; phala – owoc, rezultat);
spṛhā	–	spṛhā 1i.1 f. – tęsknota, pragnienie, zazdrość (od: √ spṛh – tęsknić, pragnąć);
iti	–	av. – tak (zaznacza koniec wypowiedzi);
mām	–	asmat sn. 2i.1 – mnie;
yaḥ	–	yat sn. 1i.1 m. – kto;
abhijānāti	–	abhi- √ jñā (rozpoznawać) Praes. P 1c.1 – rozpoznaje, rozumie;
karmabhiḥ	–	karman 3i.3 n. – przez czyny, przez działania i ich skutki (od: √ kṛ – robić);
na	–	av. – nie;
saḥ	–	tat sn. 1i.1 m. – on;
badhyate	–	√ bandh (wiązać, pętać) Praes. pass. 1c.1 – jest pętany;

warianty tekstu

limpanti → lipaṃti (plamią);
karma-phale spṛhā → karma-phala-spṛhā / kāmaḥ phaleṣv api (tęsknota za owocem czynów / nawet żądza w owocach);
yo 'bhijānāti → yo vijānāti  (kto rozumie);
badhyate → padyate (jest przewracany);

Śāṃkara

yeṣāṃ tu karmaṇāṃ kartāraṃ māṃ manyase paramārthatas teṣām akartaivāham | yato—

na māṃ tāni karmāṇi limpanti dehādy-ārambhakatvenāhaṅkārābhāvāt | na ca teṣāṃ karmaṇāṃ phale me mama spṛhā tṛṣṇā | yeṣāṃ tu saṃsāriṇām ahaṃ kartety ābhimānaḥ karmasu spṛhā tat-phaleṣu ca tān karmāṇi limpantīti yuktam | tad-abhāvān na māṃ karmāṇi limpantīti | evaṃ yo’nye’pi mām ātmatvenābhijānāti nāhaṃ kartā na me karma-phale spṛheti na karmabhir na badhyate | tasyāpi na dehādy-ārambhakāni karmāṇi bhavantīty arthaḥ

Rāmānuja

katham ity atrāha

yata imāni vicitrasṛṣṭyādīni karmāṇi māṃ na limpanti na māṃ saṃbadhnanti / na matprayuktāni tāni devamanuṣyādivaicitryāṇi / sṛjyānāṃ puṇyapāparūpakarmaviśeṣaprayuktānītyarthaḥ / ataḥ prāptāprāptavivekena vicitrasṛṣṭyāder nāhaṃ kartā; yataś ca sṛṣṭāḥ kṣetrajñāḥ sṛṣṭilabdhakaraṇakalebarāḥ sṛṣṭilabdhaṃ bhogyajātaṃ phalasaṅgādihetusvakarmānuguṇaṃ bhuṅjate; sṛṣṭyādkarmaphale ca teṣām eva spṛheti ne me spṛhā / tathāha sūtrakāraḥ vaiṣamyanairghṛṇye na sāpekṣatvād iti / tathā ca bhagavān parāśaraḥ „nimittamātram evāsau sṛjyānāṃ sargakarmaṇi / pradhānakāraṇībhūtā yato vai sṛjyaśaktayaḥ // nimittamātraṃ muktvedaṃ nānyat kiṃcid apekṣate / nīyate tapatāṃ śreṣṭha svaśaktyā vastu vastutām // BhGR_4.” iti / sṛjyānāṃ devādīnāṃ kṣetrajñānāṃ sṛṣṭeḥ kāraṇamātram evāyaṃ paramapuruṣaḥ; devādivaicitrye tu pradhānakāraṇaṃ sṛjyabhūtakṣetrajñānāṃ prācīnakarmaśaktaya eva / ato nimittamātraṃ muktvā sṛṣṭeḥ kartāraṃ paramapuruṣaṃ muktvā idaṃ kṣetrajñavastu devādivicitrabhāve nānyad apekṣate; svagataprācīnakarmaśaktyā eva hi devādivastubhāvaṃ nīyata ityarthaḥ / evam uktena prakāreṇa sṛṣtyādeḥ kartāram apy akartāraṃ sṛṣṭyādikarmaphalasaṅgarahitaṃ ca yo mām abhijānāti, sa karmayogārambhavirodhibhiḥ phalasaṅgādihetubhiḥ prācīnakarmabhir na saṃbadhyate / mucyata ityarthaḥ

Śrīdhara

tad eva darśayann āha na mām iti | karmāṇi viśva-sṛṣṭy-ādīny api māṃ na limpanty āsaktaṃ na kurvanti | nirahaṅkāratvān mama karma-phale spṛhābhāvāc ca | māṃ limpantīti kiṃ kartavyam ? yataḥ karma-lepa-rahitatvena māṃ yo 'bhijānāti so 'pi karmabhir na badhyate | mama nirlepatve kāraṇaṃ nirahaṅkāratva-niḥspṛhatvādikaṃ jānatas tasyāpy ahaṅkārādi-śaithilyāt

Madhusūdana

karmāṇi viśva-sargādīni māṃ nirahaṅkāratvena kartṛtvena kartṛtvābhimāna-hīnaṃ bhagavantaṃ na limpanti dehārambhakatvena na badhnanti | evaṃ kartṛtvaṃ nirākṛtya bhoktṛtvaṃ nirākaroti na me mamāpta-kāmasya karma-phale spṛhā tṛṣṇā āpta-kāmasya kā spṛhā iti śruteḥ | kartṛtvābhimāna-phala-spṛhābhyāṃ hi karmāṇi limpanti tad-abhāvān na māṃ karmāṇi limpantīti | evaṃ yo 'nyo 'pi mām akartāram abhoktāraṃ cātmatvenābhijānāti karmabhir na sa badhyate 'kartrātma-jñānena mucyata ity arthaḥ

Viśvanātha

nanv etat tāvad āstām, samprati tvaṃ kṣatriya-kule 'vatīrṇaḥ | kṣatriya-jāty-ucitāni karmāṇi pratyahaṃ karoṣy eva | tatra kā vārtā ity ata āha na mām iti | na limpanti jīvam iva na liptīkurvanti | nāpi jīvasyeva karma-phale svargādau spṛhā | parameśvaratvena svānanda-pūrṇatve 'pi loka-pravartanārtham eva me karmādi-karaṇam iti bhāvaḥ | iti mām iti | yas tu na jānāti sa karmabhir badhyata iti bhāvaḥ

Baladeva

etad viśadayati na mām iti | karmāṇi viśva-sargādīni māṃ na limpanti vaiṣamyādi-doṣeṇa jīvam iva liptaṃ na kurvanti, yat tāni sṛjya-jīva-karma-prayuktāni na ca mat-prayuktāni na ca sargādi-karma-phale mama spṛhāsty ato na limpantīti | phala-spṛhayā yaḥ karmāṇi karoti sa tat-phalair lipyate | ahaṃ tu svarūpānanda-pūrṇaḥ prakṛti-vilīna-kṣetrajña-bubhukṣābhyudita-dayaḥ | parjanyavan nimitta-mātraḥ san tat-karmāṇi pravartayāmīti | smṛtiś ca –

nimitta-mātram evāsau sṛjyānāṃ sarga-karmaṇi |
pradhāna-kāraṇībhūtā yato vai sṛjya-śaktayaḥ || ity ādyā |

sṛjyānāṃ deva-mānavādi-bhāva-bhājāṃ kṣetrajñānāṃ sarga-kriyāyām asau pareśo nimitta-mātram eva devādi-bhāva-vaicitryāṃ kāraṇībhūtās tu sṛjyānāṃ teṣāṃ prācīna-karma-śaktaya eva bhavantīti tad-arthaḥ | evam āha sūtrakṛt – vaiṣamya-nairghṛṇyena [Vs. 2.1.35] ity ādinā | evaṃ jñānasya phalam āha iti mām iti | itthambhūtaṃ māṃ yo 'bhijānāti, sa tad-virodhibhis tad-dhetubhiḥ prācīna-karmabhir na badhyate | tair vimucyata ity arthaḥ

Michalski

Mnie żaden czyn nie plami, owoców czynu żadnego nie pragnę! Kto mnie jako takiego pozna, ten nie wiąże się swemi czynami.

Olszewski

Czyny mię nie kalają, bo mi nie przynoszą żadnych owoców, i ten, kto zna tę moją naturę, nie jest skrępowany więzami czynów.

Dynowska

i żaden nie dotyka Mnie czyn, żaden nie nęci Mnie plon. Kto takim Mnie zna, tego własne jego czyny nie wiążą.

Sachse

Uczynki nie pozostawiają we mnie śladu.
Nie pragnę owocu czynu.
Kto poznał mnie takim właśnie,
temu czyny nie narzucają więzów.

Kudelska

Żaden czyn mnie nie dotyczy, ani nie pragnę żadnych jego skutków,
Ten, kto poznał mnie takim, tego żaden czyn nie zwiąże.

Rucińska

Ani mnie czyny nie plamią, ni owoc czynu nie nęci –
Kto takim mnie rozpoznaje, ten się nie wiąże czynami.

Szuwalska

Żaden czyn Mnie nie skala, gdyż nie pragnę zysku.
Nie uwikła się pracą ten, kto to zrozumiał.

Babkiewicz

Żadnym czynem się nie plamię
ni nie tęsknię za owocem –
kto tę prawdę o mnie pozna,
tego żaden czyn nie pęta.

analiza syntaktyczna

evam (w ten sposób) jñātvā (wiedząc),
pūrvaiḥ (przez pierwszych) mumukṣubhiḥ api (nawet przez pragnących wyzwolenia) karma (czyn) kṛtam (czyniony) [āsit] (był).
tasmāt (dlatego) tvam (ty) pūrvaiḥ (przez wcześniejszych) pūrvataram (wcześniejszy) kṛtam (czyniony) karma eva (właśnie czyn) kuru (czyń).

analiza gramatyczna

 

evam	–	av. – w ten sposób;
jñātvā	–	√ jñā (wiedzieć, rozumieć) absol. – rozumiawszy;
kṛtam	–	kṛta ( √ kṛ – robić) PP 2i.1 n. – zrobiony, uczyniony;
karma	–	karman 2i.1 n. – czyn, działanie (od: √ kṛ – robić);
pūrvaiḥ	–	pūrva sn. 3i.3 m. – przez wcześniejszych, przez starożytnych;
api	–	av. – jak również, także, co więcej, nawet;
mumukṣubhiḥ	–	mumukṣu ( √ muc – wyzwalać) des. 3i.3 m. ; mokṣam icchadbhir iti – przez pragnących wyzwolenia;
kuru	–	√ kṛ (robić) Imperat. P 2c.1 – uczyń;
karma	–	karman 2i.1 n. – czyn, działanie (od: √ kṛ – robić);
eva	–	av. – z pewnością, właśnie, dokładnie, jedynie;
tasmāt	–	av. – dlatego (od: tat sn. 5i.1 m. – z tego);
tvam	–	yuṣmat sn. 1i.1 – ty;
pūrvaiḥ	–	pūrva sn. 3i.3 m. – przez wcześniejszych, przez starożytnych;
pūrvataram	–	pūrva-tara 2i.1 n. – wcześniejszy (stopień wyższy od: pūrva – pūrva-tara, pūrva-tama); lub av. – wcześniej;
kṛtam	–	kṛta ( √ kṛ – robić) PP 2i.1 n. – zrobiony, uczyniony;

warianty tekstu

pūrvair → sarvair (przez wszystkich);
karmaiva → karmeva (jakby czyn);
pūrvaiḥ pūrvataraṃ → pūrvaiḥ pūrvataraiḥ / pūrvaṃ pūrvataraṃ (przez wcześniejszych i jeszcze wcześniejszych / wcześniej przez wcześniejszych);

Śāṃkara

nāhaṃ kartā, na me karma-phale spṛheti—

evaṃ jñātvā kṛtaṃ karma pūrvair apy atikrāntair mumukṣubhiḥ | kuru tena karmaiva tvam | na tuṣṇīm āsanaṃ nāpi saṃnyāsaḥ kartavyaḥ | tasmāt tvat-pūrvair apy anuṣṭhitatvād yady anātmajñas tvaṃ tad ātma-śuddhy-artham | tattvavic cet loka-saṃgrahārtham | pūrve janakādibhiḥ pūrvataraṃ kṛtam | nādhunātana-kṛtaṃ nivartitam

Rāmānuja

evaṃ māṃ jñātvā vimuktapāpaiḥ pūrvair api mumukṣubhir uktalakṣaṇaṃ karma kṛtam / tasmāt tvam uktaprakāramadviṣayajñānavidhūtapāpaḥ pūrvair vivasvanmanvādibhiḥ kṛtaṃ pūrvataraṃ purātanaṃ tadānīm eva mayoktaṃ vakṣyamāṇākāraṃ karvaiva kuru

Śrīdhara

ye yathā mām ity ādi caturbhiḥ ślokaiḥ prāsaṅgikam īśvarasya vaiṣamyaṃ parihṛtya pūrvoktam eva karma-yogaṃ prapañcayitum anusmārayati evam iti | ahaṅkārādi-rāhityena kṛtaṃ karma bandhakaṃ na bhavati | ity evaṃ jñātvā pūrvair janakādibhir api mumukṣubhiḥ sattva-śuddhy-arthaṃ pūrvataraṃ yugāntareṣv api kṛtam | tasmāt tvam api prathamaṃ karmaiva kuru

Madhusūdana

yato nāhaṃ kartā na me karma-phala-spṛheti jñānāt karmabhir na badhyate 'ta āha evam iti | evam ātmano 'kartuḥ karmālepaṃ jñātvā kṛtaṃ karma pūrvair atikrāntair api asmin yuge yayāti-yadu-prabhṛtibhir mumukṣubhiḥ | tasmāt tvam api karmaiva kuru na tūṣṇīm āsanaṃ nāpi saṃnyāsam | yady atattvavit tadātma-śuddhy-arthaṃ tattva-vic cel loka-saṅgrahārtham | pūrvair janakādibhiḥ pūrvataram atipūrvaṃ yugāntare kṛtam | etenāsmin yuge 'nya-yuge ca pūrva-pūrvataraiḥ kṛtatvād avaśyaṃ tvayā kartavyaṃ karmeti darśayati

Viśvanātha

evambhūtam eva māṃ jñātvā pūrvair janakādibhir api loka-pravartanārtham eva karma kṛtam

Baladeva

evam iti | mām eva jñātvā tad-anusāribhir mac-chiṣyaiḥ pūrvair vivasvad-ādibhir mumukṣubhir niṣkāmaṃ karma kṛtam | tasmāt tvam api karmaiva tat kuru | na karma-saṃnyāsam | aśuddha-cittaś cej jñāna-garbhāyai citta-śuddhyai śuddha-cittaś cel loka-saṅgrahāyety arthaḥ | kīdṛśaṃ pūrvais taiḥ kṛtaṃ ? pūrvataraṃ atiprācīnam

Michalski

W takim poznaniu czynili swe dzieło dawni mędrcowie, co pragnęli się wyzwolić, spełniaj więc i ty swe dzieło, jak je spełniali twoi ojcowie w dawnej przeszłości.

Olszewski

Mędrcy starożytni, żądni wyzwolenia, spełniali dzieło swoje, przeto i ty spełniaj dzieło, którego ci mędrcy niegdyś dokonali.

Dynowska

Znając tę prawdę praojcowie nasi, w swym nieustannym do wyzwolenia dążeniu, nie przestawali działać; więc i ty, Ardżuno, czyń jako ojcowie w wiekach dawnych zwykli byli czynić.

Sachse

Wiedząc o tym, także i twoi przodkowie
spełnili czyn, dążąc do wyzwolenia.
Dlatego i ty spełnij czyn
przedtem spełniony już przez przodków.

Kudelska

A gdy nasi przodkowie, wyzwolenia wciąż pragnący, prawdę tę poznali, nadal działali;
Więc i ty pełń swą powinność, tak jak to czynili przodkowie w starożytnych czasach.

Rucińska

Z tą wiedzą czyn swój spełniali przodkowie dla wyzwolenia,
Dlatego i ty czyn spełniaj, od dawien dawna spełniany!

Szuwalska

Dawniej przez tę świadomość wielu osiągnęło
Wyzwolenie. Dlatego i ty powinieneś
Spełniać swe obowiązki, żyjąc ich przykładem.

Babkiewicz

Z wiedzą tą czyny spełniali
dawni, łaknąc wyzwolenia,
więc i ty wykonuj czyny,
przez nich pierwej wypełniane.

analiza syntaktyczna

kim (czym?) karma (czyn) [asti] (jest),
kim (czym?) akarma (bezczyn) [asti] iti (jest)
atra (co do tego) kavayaḥ api (nawet wieszczowie) mohitāḥ (wprawieni w omroczenie) [santi] (są).
yat (które) jñātvā (poznawszy)
aśubhāt (od niepomyślności) mokṣyase (zostaniesz uwolniony),
tat (ten) karma (czyn) te (tobie) pravakṣyāmi (oznajmię).

analiza gramatyczna

kim	–	kim  sn. 1i.1 n. – co?
karma	–	karman 1i.1 n. – czyn, działanie i jego skutki (od: √ kṛ – robić);
kim	–	kim  sn. 1i.1 n. – co?
akarma	–	a-karman 1i.1 n. – bezczyn (od: √ kṛ – robić);
iti	–	av. – tak (zaznacza koniec wypowiedzi);
kavayaḥ	–	kavi 1i.3 m. – poeci, śpiewacy, wieszczowie (od: √ kav – opisywać, kolorować);
api	–	av. – jak również, także, co więcej, nawet;
atra	–	av. – tutaj, co do tego;
mohitāḥ	–	mohita ( √ muh – mylić się, być skonfundowanym, omroczonym, ogłupiałym) PP caus. 1i.3 m. – wprawieni w omroczenie;
tat	–	tat sn. 2i.1 n. – ten;
te	–	yuṣmat sn. 4i.1 – tobie (skrócona forma od: tubhyam);
karma	–	karman 2i.1 n. – czyn, działanie i jego skutki (od: √ kṛ – robić);
pravakṣyāmi	–	pra- √ vac (oznajmiać) Fut. P 3c.1 – oznajmię;
yat	–	yat sn. 2i.1 n. – który (korelatyw do: tat);
jñātvā	–	√ jñā (wiedzieć, rozumieć) absol. – zrozumiawszy;
mokṣyase	–	√ muc (wyzwalać) Fut. pass. 2c.1 – będziesz wyzwolony;
aśubhāt	–	aśubha 5i.1 n. – od niedobrego (od: √ śubh – jaśnieć, śubha – piękne, przyjemne, pomyślne, dobre);

warianty tekstu

pravakṣyāmi → pravakṣāmi;
mokṣyase → mokṣase;
aśubhāt → śramāt (od zmęczenia);
Czwarta pada 4.16 taka sama jak czwarta pada: BhG 9.1;

Śāṃkara

tatra karma cet kartavyaṃ tvad-vacanād eva karomy aham | kiṃ viśeṣitena ? pūrvaiḥ pūrvataraṃ kṛtaṃ [gītā 4.15] iti | ucyate —yasmān mahad vaiṣamyaṃ karmaṇi | kathaṃ ?

kiṃ karma kiṃ cākarmeti kavayo medhāvino’py atrāsmin karmādi-viṣaye mohitā mohaṃ gatāḥ | atas te tubhyam ahaṃ karmākarma ca pravakṣyāmi yaj jñātvā viditvā karmādi mokṣyase’śubhāt saṃsārāt

Rāmānuja

vakṣyamāṇasya karmaṇo durjñānatām āha

mumukṣuṇānuṣṭheyaṃ karma kiṃrūpam, akarma ca kim / akarmeti kartur ātmano yāthātmyajñānam ucyate; anuṣṭheyaṃ karma tadantargataṃ jñānaṃ ca kiṃrūpam ity ubhayatra kavayaḥ vidvāṃso 'pi mohitāḥ yathāvan na jānanti / evam antargatajñānaṃ yat karma, tat te pravakṣyāmi, yaj jñātvānuṣṭhāya aśubhāt saṃsārabandhān mokṣyase / kartavyakarmajñānaṃ hy anuṣṭhānaphalam

Śrīdhara

tac ca tattvavidbhiḥ saha vicārya kartavyam | na loka-paramparā-mātreṇety āha kiṃ karmeti | kiṃ karma ? kīdṛśaṃ karma-karaṇam | kim akarma ? kīdṛśaṃ karmākaraṇam | ity asminn arthe vivekino 'pi mohitāḥ | ato yaj jñātā yad-anuṣṭhāyāśubhāt saṃsārān mokṣyase mukto bhaviṣyasi tat karmākarma ca tubhyam ahaṃ pravakṣyāmi tac chṛṇu

Madhusūdana

nanu karma-viṣaye kiṃ kaścit saṃśayo 'py asti yena pūrvaiḥ pūrvataraṃ kṛtam ity atinirbadhnāsi ? asty evety āha kiṃ karmeti | nau-sthasya niṣkriyeṣv api taṭastha-vṛkṣeṣu gamana-bhrama-darśanāt tathā dūrāc cakṣuḥ-saṃnikṛṣṭeṣu gacchatsv api puruṣeṣv agamana-bhrama-darśanāt paramārthataḥ kiṃ karma kiṃ vā paramārthato 'karmeti kavayo medhāvino 'py atrāsmin viṣaye mohitā mohaṃ nirṇayāsāmarthyaṃ prāptā atyanta-durnirūpatvād ity arthaḥ | tat tasmāt te tubhyam ahaṃ karma, a-kāra-praśleṣeṇa cchedād akarma ca pravakṣyāmi prakarṣeṇa sandehocchedena vakṣyāmi | yat karmākarma-svarūpaṃ jñātvā mokṣyase mukto bhaviṣyasy aśubhāt saṃsārāt

Viśvanātha

kiṃ ca karmāpi na gatānugatika-nyāyenaiva kevalaṃ vivekinā kartavyam | kintu tasya prakāra-viśeṣaṃ jñātvaivety atas tasya prathamaṃ durjñeyatvam āha

Baladeva

nanu kiṃ karma-viṣayakaḥ kaścit sandeho 'py asti yataḥ pūrvaiḥ pūrvataraṃ kṛtam ity atinirbandhād bravīṣīti ced asty evety āha kiṃ karmeti | mumukṣubhir anuṣṭheyaṃ karma kiṃ rūpaṃ syād akarma ca karmānyat tad-antargataṃ jñānaṃ ca kiṃ rūpam ity arthaḥ | tad-anyatve enaṃ ca | atrārthe kavayo dhīmanto 'pi mohitās tad-yāthātmya-nirṇayāsāmarthyān mohaṃ prāpuḥ | ahaṃ sarveśaḥ sarvajñas te tubhyaṃ tat karma a-kāra-praśleṣād akarma ca pravakṣyāmi yaj jñātvānuṣṭhāya prāpya cāśubhāt saṃsārān mokṣyase

Michalski

Lecz co jest czyn i co bezczynność? – tu nawet mędrcy czują się niepewni. Ja ci wyjaśnię, czym jest czyn; gdy to rozpoznasz, wyrwiesz się z niedoli,

Olszewski

Lecz zapytasz, co to jest czyn? co to jest bezczynność? Wieszcze nawet w tem się wahali. Ja ci to więc wyjaśnię; a posiadłszy tę wiadomość, będziesz zbawiony od złego.

Dynowska

„Czym jest czyn, a czym bezczyn” – nawet wieszczowie nad tym pytaniem się biedzą. Tobie objawię jaki czyn – jeśli go poznasz – od grzechu cię wyzwoli.

Sachse

Nawet wieszczowie mylą się co do tego,
jak rozumieć czyn, a jak — bezczynność.
Wyłożę ci więc [prawdę] o czynie.
Gdy ją poznasz, uwolnisz się od zła.

Kudelska

Czym jest czyn, a czym bezczyn, nad tym się nawet mędrcy biedzili,
Teraz objaśnię ci ten czyn, gdy go poznasz, od słabości będziesz wolny.

Rucińska

Czym czyn jest, a czym bezczynność? W tym błądzą nawet uczeni!
O czynie tedy ci powiem, co wiedząc, od zła się zbawisz!

Szuwalska

Co można nazwać czynem, a co bezczynnością?
Tego nikt nie jest pewien, nawet najmądrzejsi.
Posłuchaj. Gdy zrozumiesz, wyrwiesz się z niewoli.

Babkiewicz

I wieszczowie tutaj błądzą:
„co jest czynem, co bezczynem?”.
Więc o czynie ci opowiem.
Gdy to pojmiesz, zło pokonasz.

analiza syntaktyczna

karmaṇaḥ hi api (zaiste nawet czynu) [gatim] (droga) bodhavyam (do zrozumienia)[asti] (jest),
vikarmaṇaḥ ca (złego czynu) [gatim](droga) bodhavyam (do zrozumienia) [asti] (jest),
akarmaṇaḥ api (bezczynu) [gatim] (droga) bodhavyam (do zrozumienia) [asti] (jest).
karmaṇaḥ (czynu) gatiḥ (droga) gahanā (nieprzenikniona) [asti] (jest).

analiza gramatyczna

 

karmaṇaḥ	–	karman 6i.1 n. – czynu, działania (od: √ kṛ – robić);
hi	–	av. – ponieważ, albowiem, właśnie, zaiste, z pewnością;
api	–	av. – jak również, także, co więcej, nawet;
boddhavyam	–	boddhavya ( √ budh – budzić, rozumieć, percepować) PF 1i.1 n. – to, co ma być poznane, zrozumiane;
boddhavyam	–	boddhavya ( √ budh – budzić, rozumieć, percepować) PF 1i.1 n. – to, co ma być poznane, zrozumiane;
ca	–	av. – i;
vikarmaṇaḥ	–	vi-karman 6i.1 n. – złego czynu, niewłaściwego działania (od: vi- √ kṛ – zmieniać, psuć);
akarmaṇaḥ	–	a-karman 6i.1 n. – bezczynu (od: √ kṛ – robić);
ca	–	av. – i;
boddhavyam	–	boddhavya ( √ budh – budzić, rozumieć, percepować) PF 1i.1 n. – to, co ma być poznane, zrozumiane;
gahanā	–	gahanā 1i.1 f. – głęboka, gęsta, nieprzenikniona;
karmaṇaḥ	–	karman 6i.1 n. – czynu, działania (od: √ kṛ – robić);
gatiḥ	–	gati 1i.1 f. – poruszanie się, droga, podróż, rezultat, schronienie, źródło (od: √ gam – iść);

warianty tekstu

karmaṇo hy api → karmaṇo ‘pi hi (a nawet zaiste czynu);
akarmaṇaś ca → akarmaṇo ‘pi / akarmaṇas tu (a nawet bezczynu / ale bezczynu);

Śāṃkara

na caitat tvayā mantavyaṃ, karma nāma dehādi-ceṣṭā loka-prasiddhaṃ, akarma nāma tad-akriyā tūṣṇīm āsanam | kiṃ tatra boddhavyaṃ ? iti | kasmāt ? ucyate—

karmaṇaḥ śāstra-vihitasya hi yasmād apy asti boddhavyam | boddhavyaṃ cāsty eva vikarmaṇaḥ pratiṣiddhasya | tathākarmaṇaś ca tūṣṇīmbhāvasya boddhavyam astīti triṣv apy adhyāhāraḥ kartavyaḥ | yasmād gahanā viṣamā durjñānā karmaṇa ity upalakṣaṇārthaṃ karmādīnāṃ karmākarma-vikarmaṇāṃ gatir yāthātmyaṃ tattvam ity arthaḥ

Rāmānuja

kuto 'sya durjñānatety āha

yasmān mokṣasādhanabhūte karmasvarūpe boddhavyam asti; vikarmaṇi ca / nityanaimittikakāmyarūpeṇa, tatsādhanadravyārjanādyākāreṇa ca vividhatāpannaṃ karma vikarma / akarmaṇi jñāne ca boddhavyam asti / gahanā durvijñānā mumukṣoḥ karmaṇo gatiḥ

Śrīdhara

nanu loka-prasiddham eva karma dehādi-vyāpārātmakam | akarma tad-avyāpārātmakam | ataḥ katham ucyate kavayo 'py atra mohaṃ prāptā iti ? tatrāha karmaṇa iti | karmaṇo vihita-vyāpārasyāpi tattvaṃ boddhavyam asti | na tu loka-prasiddha-mātram eva | akarmaṇo 'vihita-vyāpārasyāpi tattvaṃ boddhavyam asti | vikarmaṇo niṣiddha-vyāpārasyāpi tattvaṃ boddhavyam asti | yataḥ karmaṇo gatir gahanā | karmaṇa ity upalakṣaṇārtham | karmākarma-vikarmaṇāṃ tattvaṃ durvijñeyam ity arthaḥ

Madhusūdana

nanu sarva-loka-prasiddhatvād aham evaitaj jānāmi dehendriyādi-vyāpāraḥ karma tūṣṇīm āsanam akarmeti tatra kiṃ tvayā vaktavyam iti tatrāha karmaṇa iti | hi yasmāt karmaṇaḥ śāstra-vihitasyāpi tattvaṃ boddhavyam asti, vikarmaṇaś ca pratiṣiddhasya, akarmaṇaś ca tūṣṇīmbhāvasya | atra vākya-traye 'pi tattvam asīty adhyāhāraḥ | yasmād gahanā durjñānā | karmaṇa ity upalakṣaṇaṃ karmākarma-vikarmaṇām | gatis tattvam ity arthaḥ

Viśvanātha

niṣiddhācaraṇaṃ durgati-prāpakam iti tattvam | tathākarmaṇaḥ karmākaraṇasyāpi sannyāsinaḥ kīdṛśaṃ karmākaraṇaṃ śubhadam iti | anyathā niḥśreyasaṃ kathaṃ hasta-gataṃ syād iti bhāvaḥ | karmaṇa ity upalakṣaṇaṃ karmākarma-vikarmaṇām | gatis tattvam | gahanā durgamā

Baladeva

nanu kavayo 'pi mohaṃ prāpur iti cet tatrāha karmaṇo hīti | karmaṇo niṣkāmasya mumukṣubhir anuṣṭhātavyasya svarūpaṃ boddhavyam | vikarmaṇo jñāna-viruddhasya kāmya-karmaṇaḥ svarūpaṃ boddhavyam | akarmaṇaś ca karma-bhinnasya jñānasya ca svarūpaṃ boddhavyam | tat-tat-svarūpavidbhiḥ sārdhaṃ vicāryam ity arthaḥ | karmaṇo 'karmaṇaś ca gatir gahanā durgamā | ataḥ kavayo 'pi tatra mohitāḥ

Michalski

Poznać należy i dobry czyn i zły. Poznać należy, co jest bezczynność. Wiążąca nić czynu głęboko się kryje.

Olszewski

Musisz wiedzieć, co to jest czyn, zaniechanie, bezczynność. Abowiem treść czynu trudną jest bo ujęcia.

Dynowska

Zaprawdę zrozumieć trzeba co znaczy czyn, czym jest czyn zły, a czy bezczyn; trudną i tajemniczą jest droga czynu.

Sachse

Należy poznać [prawdę] o czynie [właściwym]
i o czynie niewłaściwym.
Należy też poznać [prawdę] o bezczynie.
Tajemnicze są ścieżki czynu.

Kudelska

Należy zrozumieć, czym jest czyn, należy zrozumieć, czym jest
Czyn zły, a czym jest bezczyn; droga czynu jest trudna do zrozumienia.

Rucińska

Albowiem zrozumieć trzeba ukryte znaczenie czynu,
Tak samo jak złego czynu, tak samo jak bezczynności.

Szuwalska

Co uczynkiem jest, pomyśl, a co jest występkiem?
Czym jest zwykła bezczynność? Trudno je odróżnić.

Babkiewicz

Trzeba pojąć, co jest czynem,
wyrozumieć czyn występny,
no i bezczyn też zmiarkować –
niezgłębiona droga czynu.

analiza syntaktyczna

yaḥ (kto) karmaṇi (w czynie) akarma (bezczyn) paśyet (widziałby),
yaḥ ca (i kto) akarmaṇi (w bezczynie) karma (czyn) [paśyet] (widziałby),
saḥ (on) manuṣyeṣu (wśród ludzi) buddhimān (mający roztropność) [asti] (jest),
saḥ (on) yuktaḥ (zaprzężony) kṛtsna-karma-kṛt (który dokonuje pełni czynu) [asti] (jest).

analiza gramatyczna

karmaṇi	–	karman 7i.1 n. – w czynie, w działaniu (od: √ kṛ – robić);
akarma	–	a-karman 2i.1 n. – bezczyn (od: √ kṛ – robić);
yaḥ	–	yat sn. 1i.1 m. – kto;
paśyet	–	√ dṛś (patrzeć) Pot. P 1c.1 – widziałby;
akarmaṇi	–	a-karman 7i.1 n. – w bezczynie (od: √ kṛ – robić);
ca	–	av. – i;
karma	–	karman 2i.1 n. – czyn, działanie (od: √ kṛ – robić);
yaḥ	–	yat sn. 1i.1 m. – kto;
saḥ	–	tat sn. 1i.1 m. – on;
buddhimān	–	buddhimant 1i.1 m. – mający roztropność (od: √ budh – budzić, rozumieć, percepować, buddhi – roztropność, rozum, myśl, rozsądek, intelekt, percepcja, poznanie, idea, pogląd; -mant / -vant – sufiks oznaczający posiadacza);
manuṣyeṣu	–	manuṣya 7i.3 m. – wśród ludzi (od: √ man – myśleć, manu – człowiek);
saḥ	–	tat sn. 1i.1 m. – on;
yuktaḥ	–	yukta ( √ yuj – zaprzęgać, łączyć) PP 1i.1 m. – połączony, zaprzęgnięty, zajęty, właściwy, odpowiedni;
kṛtsna-karma-kṛt	–	kṛtsna-karma-kṛt 1i.1 m. ; yaḥ kṛtsnaṃ karma karoti saḥ – ten, kto dokonuje pełni czynów (od: kṛtsna – cały, kompletny; √ kṛ – robić,  karman  – czyn, działanie i jego skutki; -kṛt – na końcu złożeń wskazuje na sprawcę, twórcę);

warianty tekstu

paśyed akarmaṇi → paśyaty akarmaṇi (widzi w bezczynie);
sa yuktaḥ → sa coktaḥ / saṃyuktaḥ (i o nim się mówi / dobrze zaprzężony);
kṛtsna-karma-kṛt → sarva-karma-kṛt / kṛtsna-karmasu (spełniający wszystkie czyny / we wszelkie czyny);

Śāṃkara

kiṃ punas tattvaṃ karmāder yad boddhavyaṃ vakṣyāmīti pratijñātaṃ ? ucyate —

karmaṇi | karma kriyata iti karma vyāpāra-mātraṃ, tasmin karmaṇy akarma karmābhāvaṃ yaḥ paśyet | akarmaṇi ca karmābhāve kartṛ-tantratvāt pravṛtti-nivṛttyor vastv aprāpyaiva hi sarva eva kriyākārakādi-vyavahāro’vidyābhūmāv eva karma yaḥ paśyet paśyati | sa buddhimān manuṣyeṣu, sa yukto yogī ca kṛtsna-karma-kṛt samasta-karma-kṛc ca sa iti stūyate karmākarmaṇor itaretara-darśī |

nanu kim idaṃ viruddham ucyate karmaṇy akarma yaḥ paśyed iti | akarmaṇi ca karma iti | na hi karmākarma syād akarma vā karma, tatra viruddhaṃ kathaṃ paśyed draṣṭā ? na | akarmaiva paramārthataḥ sat-karmavad avabhāsate mūḍha-dṛṣṭer lokasya, tathā karmaivākarmavat | tatra yathābhūta-darśanārtham āha bhagavān karmaṇy akarma yaḥ paśyed ity ādi | ato na viruddhaṃ buddhimattvādy-upapatteś ca | boddhavyam iti ca yathābhūta-darśanam ucyate | na ca viparīta-jñānād aśubhān mokṣaṇaṃ syāt yaj jñātvā mokṣyase’śubhāt [gītā 4.16] iti coktam | tasmāt karmākarmaṇī viparyayeṇa gṛhīte prāṇibhis tad-viparyaya-grahaṇa-nivṛtty-arthaṃ bhagavato vacanaṃ karmaṇy akarma yaḥ ity ādi |

na cātra karmādhikaraṇa-karmāsti, kuṇḍe badarāṇīva | nāpy akarmādhikaraṇaṃ karmāsti karmābhāvatvād akarmaṇaḥ | ato viparīta-gṛhīte eva karmākarmaṇī laukikaiḥ, yathā mṛgatṛṣṇikāyām udakaṃ śuktikāyāṃ vā rajatam |

nanu karma karmaiva sarveṣāṃ na kvacid vyabhicarati | tan na nau-sthasya nāvi gacchantyāṃ taṭasthesv agatiṣu nageṣu pratikūla-gati-darśanāt | dūreṣu cakṣuṣāsannikṛṣṭeṣu gacchatsu gaty-abhāva-darśanāt | evam ihāpy akarmaṇy ahaṃ karomīti karma-darśanaṃ karmaṇi cākarma-darśanaṃ viparīta-darśanaṃ yena, tan-nirākaraṇārtham ucyate karmaṇy akarma yaḥ paśyet ity ādi |

tad etad ukta-prativacanam apy asakṛd atyanta-viparīta-darśana-bhāvitatayā momuhyamāno lokaḥ śrutam apy asakṛt tattvaṃ vismṛtya vismṛtya mithyā-prasaṅgam avatāryāvatārya codayatīti punaḥ punar uttaram āha bhagavān | durvijñeyatvaṃ cālakṣya vastunaḥ | avyakto’yam acintyo’yaṃ [gītā 2.25], na jāyate mriyate [gītā 2.27] ity ādinātmani karmābhāvaḥ śruti-smṛti-nyāya-prasiddha ukto vakṣyamāṇaś ca | tasminn ātmani karmābhāve’karmaṇi karma-viparīta-darśanam atyanta-nirūḍham | yataḥ kiṃ karma kim akarmeti kavayo’py atra mohitāḥ [gītā 4.16] dehādy-āśrayaṃ karmātmany adhyāropya | ahaṃ kartā mamaitat karma, mayāsya karmaṇaḥ phalaṃ bhoktavyam iti ca | tathā ahaṃ tūṣṇīṃ bhavāmi, yenāhaṃ nirāyāso’karmā sukhī syām iti kārya-karaṇāśraya-vyāpāroparamaṃ tat-kṛtaṃ casukhitvam ātmany adhyāropya na karomi kiṃcit tūṣṇīṃ sukham āsam ity abhimanyate lokaḥ | tatredaṃ lokasya viparīta-darśanāpanayanāyāha bhagavān karmaṇy akarma yaḥ paśyed ity ādi |

atra ca karma karmaiva sat kārya-karaṇāśrayaṃ karma-rahito’vikriya ātmani sarvair adhyastam | yataḥ paṇḍito’py ahaṃ karomīti manyate | atha ātma-samavetatayā sarva-loka-prasiddhe karmaṇi nadī-kula-stheṣv iva gatiḥ pratilaumyena | ato’karma karmābhāvaṃ yathā-bhūtaṃ gaty-abhāvam iva vṛkṣeṣu yaḥ paśyet | akarmaṇi ca kārya-karaṇa-vyāpāroparame karmavad ātmany adhyāropite tūṣṇīm akurvan sukham āse ity ahaṅkārābhisandhi-hetutvāt tasminn akarmaṇi ca karma yaḥ paśyet | ya evaṃ karmākarma-vibhāgajñaḥ sa buddhimān paṇḍito manuṣyeṣu | sa yukto yogī kṛtsna-karma-kṛc ca | so’śubhān mokṣitaḥ kṛta-kṛtyo bhavatīty arthaḥ |

ayaṃ śloko’nyathā vyākhyātaḥ kaiścit | kathaṃ ? nityānāṃ kila karmaṇām īśvarārthe’nuṣṭhīyamānānāṃ tat-phalābhāvād akarmāṇi tāny ucyante gauṇyā vṛttyā | teṣāṃ cākaraṇam akarma | tac ca pratyavāya-phalatvāt karmocyate gauṇyaiva vṛttyā | tatra nitye karmaṇy akarma yaḥ paśyet phalābhāvāt | yathā dhenur api gaur agaur ucyate kṣīrākhyaṃ phalaṃ na prayacchatīti tadvat | tathā nityākaraṇe tv akarmaṇi karmaḥ âśyen narakādi-pratyavāya-phalaṃ prayacchatīti | naitad yuktaṃ vyākhyānam | evaṃ-jñānād aśubhān mokṣānupapatteḥ | yaj jñātvā mokṣyase’śubhāt [gītā 4.16] iti bhagavatoktaṃ vacanaṃ bodhyeta | kathaṃ ? nityānām anuṣṭhānād aśubhāt syān nāma mokṣaṇam | na tu teṣāṃ phalābhāva-jñānāt | na hi nityānāṃ phalābhāva-jñānam aśubha-mukti-phalatvena coditaṃ nitya-karma-jñānaṃ vā | na ca bhagavativehoktam |

etenākarmaṇi karma-darśanaṃ pratyuktam | na hy akarmaṇi karmeti darśanaṃ kartavyatayeha codyate, nityasya tu kartavyatā-mātram | na cākaraṇān nityasya pratyavāyo bhavatīti vijñānāt kiṃcit phalaṃ syāt | nāpi nityākaraṇaṃ jñeyatvena coditam | nāpi karmākarmeti mithā-darśanād aśubhān mokṣaṇam | buddhimattvaṃ, yuktatā, kṛtsna-karma-kṛttvādi ca phalam upapadyate stutir vā | mithyā-jñānam eva hi sākṣād aśubha-rūpaṃ kuto’nyasmād aśubhān mokṣaṇaṃ ? na hi tamas tamaso nivartakaṃ bhavati |

nanu karmaṇi yad akarma-darśanam akarmaṇi vā karma-darśanaṃ, na tan-mithyā-jñānam | kiṃ tarhi gauṇaṃ phala-bhāvābhāva-nimittaṃ ? na, karmākarma-vijñānād api gauṇāt phalasyāśravaṇāt | nāpi śruta-hānya-śruta-parikalpanayā kaścid viśeṣo labhyate | sva-śabdenāpi śakyaṃ vaktuṃ nitya-karmaṇāṃ phalaṃ nāsty akaraṇāc ca teṣāṃ naraka-pātaḥ syād iti | tatra vyājena para-vyāmoha-rūpeṇa karmaṇy akarma yaḥ paśyed ity ādinā kiṃ ? tatraiva vyācakṣāṇena bhagavatoktaṃ vākyaṃ loka-vyāmohārtham iti vyaktaṃ kalpitaṃ syāt | na caitac chadma-rūpeṇa vākyena rakṣaṇīyaṃ vastu, nāpi śabdāntareṇa punaḥ punar ucyamānaṃ subodhaṃ syād ity evaṃ vaktuṃ yuktam | karmaṇy evādhikāras te [gītā 2.47] ity atra hi sphuṭatara ukto’rtho na punar vaktavyo bhavati | sarvatra ca praśastaṃ boddhavyaṃ ca kartavyam eva, na niṣprayojanaṃ boddhavyam ity ucyate |

na ca mithyā-jñānaṃ boddhavyaṃ bhavati tat-pratyupasthāpitaṃ vā vastv-ābhāsam | nāpi nityānām akaraṇād abhāvāt prayavāya-bhāvotpattiḥ | nāsato vidyate bhāvo [gītā 2.16] iti vacanāt | tat-katham asataḥ saj jāyate [candrhāuttaṃ 6.2.2] iti ca darśitam | asataḥ saj-janma-pratiṣedhād asataḥ sad-utpattiṃ bruvatā’sad eva sad bhavet | sac cāsad bhaved ity uktaṃ syāt | tac cāyuktaṃ, sarva-pramāṇa-virodhāt | na ca niṣphalaṃ vidadhyāt karma śāstraṃ duḥkha-svarūpatvāt | duḥkhasya ca buddhi-pūrvakatayā kāryatvānupapatteḥ | tad-akaraṇe ca naraka-pātābhyupagame’narthāyaiva | ubhayathāpi karaṇe’karaṇe ca śāstraṃ niṣphalaṃ kalpitaṃ syāt | svābhyupagama-virodhaś ca nityaṃ niṣphalaṃ karmety abhyupagamya mokṣa-phalāyeti bruvataḥ | tasmād yathā-śruta evārthaḥ karmaṇy akarma ya ity ādeḥ | tathā ca vyākhyāto’smābhiḥ ślokaḥ

Rāmānuja

vikarmaṇi boddhavyaṃ nityanaimittikakāmyadravyārjanādau karmaṇi phalabhedakṛtaṃ vaividhyaṃ parityajya mokṣaikaphalatayaikaśāstrārthatvānusandhānam / tad etat „vyavasāyātmikā buddhir ekā” ity atraivoktam iti neha prapañcyate / karmākarmaṇor boddhavyam āha

akarmaśabdenātra karmetarāt prastutam ātmajñānam ucyate / karmaṇi kriyamāṇa evātmajñānaṃ yaḥ paśyet, akarmaṇi cātmajñāne vartamāna eva yaḥ karma paśyet / kim uktaṃ bhavati? kriyamāṇam eva karma ātmayāthātmyānusandhānena jñānākāraṃ yaḥ paśyet, tac ca jñānaṃ karmayogāntaragatatayā karmākāraṃ yaḥ paśyed ity uktaṃ bhavati / kriyamāṇe hi karmaṇi kartṛbhūtātmayāthātmyānusandhāne sati tadubhayaṃ saṃpannaṃ bhavati / evam ātmayāthātmyānusandhānāntargarbhaṃ karma yaḥ paśyet, sa buddhimān kṛtsnaśāstrārthavit,manuṣyeṣu sa yuktaḥ mokṣāyārhaḥ, sa eva kṛtsnakarmakṛt kṛtsnaśāstrārthakṛt

Śrīdhara

tad evaṃ karmādīnāṃ durvijñeyatvaṃ darśayann āha karmaṇīti | parameśvarārādhana-lakṣaṇe karmaṇi karma-viṣaye akarma karmedaṃ na bhavatīti yaḥ paśyet | tasya jñāna-hetutvena bandhakatvābhāvāt | akarmaṇi ca vihitākaraṇe karma yaḥ paśyet pratyavāyotpādakatvena bandha-hetutvāt | manuṣyeṣu karma kurvāṇeṣu sa buddhimān vyavasāyātmaka-buddhimattvāc chreṣṭhaḥ | taṃ stauti sa yukto yogī | tena karmaṇā jñāna-yogāvāpteḥ | sa eva kṛtsna-karma-kartā ca | sarvataḥ samplutodaka-sthānīye ca tasmin karmaṇi sarva-karma-phalānām antarbhāvāt tad evam ārurukṣoḥ karma-yogādhikārāvasthāyāṃ na karmaṇām anārambhād ity ādinokta eva karma-yogaḥ spaṣṭīkṛtaḥ | tat-prapañca-rūpatvāc cāsya prakaraṇasya na paunaruktya-doṣaḥ | anenaiva yogārūḍhāvasthāyāṃ yas tv ātma-ratir eva syād ity ādinā yaḥ karmānupayoga uktas tasyāpy arthāt prapañcaḥ kṛto veditavyaḥ | yad ārurukṣor api karma bandhakaṃ na bhavati tad-ārūḍhasya kuto bandhakaṃ syāt ity atrāpi śloko yujyate |

yad vā, karmaṇi dehendriyādi-vyāpāre vartamāne 'py ātmano dehādi-vyatirekānubhavena akarma svābhāvikaṃ niaṣkarmyam eva yaḥ paśyet tathā akarmaṇi ca jñāna-rahite duḥkha-buddhyā karmaṇāṃ tyāge karma yaḥ paśyet tasya prayatna-sādhyatvena mithyācāratvāt | tad uktaṃ karmendriyāṇi saṃyamyety ādinā | ya evambhūtaḥ sa tu sarveṣu manuṣyeṣu buddhimān paṇḍitaḥ | tatra hetuḥ – yataḥ kṛtsnāni sarvāṇi yadṛcchayā prāptāny āhārādīni karmāṇi kurvann api sa yukta eva akartrātma-jñānena samādhistha evety arthaḥ | anenanaiva jñāninaḥ svabhāvād āpannaṃ kalañja-bhakṣaṇādikaṃ na doṣāya | ajñasya tu rāgataḥ kṛtaṃ doṣāya iti vikarmaṇo 'pi tattvaṃ nirūpitaṃ draṣṭavyam

Madhusūdana

kīdṛśaṃ tarhi karmādīnāṃ tattvam iti tad āha karmaṇīti | karmaṇi dehendriyādi-vyāpāre vihite pratiṣiddhe cāhaṃ karomīti dharmy-adhyāsenātmany āropit## | nau-sthenācalatsu taṭastha-vṛkṣādiṣu samāropite calana ivākartātma-svarūpālocanena vastutaḥ karmābhāvaṃ taṭastha-vṛkṣādiṣv iva yaḥ paśyet paśyati | tathā dehendriyādiṣu triguṇa-māyā-pariṇāmatvena sarvadā savyāpāreṣu nirvyāpāras tūṣṇīṃ sukham āsa ity abhimānena samāropite 'karmaṇi vyāpāroparame dūrastha-cakṣuḥ-saṃnikṛṣṭa-puruṣeṣu gacchatsv apy agamana iva sarvadā sa-vyāpāra-dehendriyādi-svarūpa-paryālocanena vastu-gatyā karma nivṛttyākhya-prayatna-rūpaṃ vyāpāraṃ yaḥ paśyed udāhṛta-puruṣeṣu gamanam iva | audāsīnyāvasthāyām apy udāsīno 'ham āsa ity abhimāna eva karma | etādṛśaḥ paramārtha-darśī sa buddhimān ity ādinā buddhimattva-yoga-yuktatva-sarva-karma-kṛttvais tribhir dharmaiḥ stūyate |

atra prathama-pādena karma-vikarmaṇos tattvaṃ karma-śabdasya vihita-pratiṣiddha-paratvāt | dvitīya-pādena cākarmaṇas tattvaṃ darśitam iti draṣṭavyam | tatra yat tvaṃ manyase karmaṇo bandha-hetutvāt tūṣṇīm eva mayā sukhena sthātavyam iti tan mṛṣā | asati kartṛtvābhimāne vihitasya pratiṣiddhasya vā karmaṇo bandha-hetutvābhāvāt | tathā ca vyākhyātaṃ na māṃ karmāṇi limpanti [Gītā 4.14] ity ādinā | satica kartṛtvābhimāne tūṣṇīm aham āsa ity audāsīnyābhimānātmakaṃ yat karma tad api bandha-hetur eva vastu-tattvāparijñānāt | tasmāt karma-vikarmākarmaṇāṃ tattvam īdṛśaṃ jñātvā vikarmākarmaṇī parityajya kartṛtvābhimāna-phalābhisandhi-hānena vihitaṃ karmaiva kurv ity abhiprāyaḥ |

aparā vyākhyā karmaṇi jñāna-karmaṇi dṛśye jaḍe sad-rūpeṇa sphuraṇa-rūpeṇa cānusyūtaṃ sarva-bhramādhiṣṭhānam akarmāvedyaṃ sva-prakāśa-caitanyaṃ paramārtha-dṛṣṭyā yaḥ paśyet | tathākarmaṇi ca sva-prakāśe dṛg-vastuni kalpitaṃ karma dṛśyaṃ māyā-mayaṃ na paramārtha-sat | dṛg-dṛśyayoḥ sambandhānupapatteḥ –

yas tu sarvāṇi bhūtāni ātmany evānupaśyati |
sarva-bhūteṣu cātmānaṃ tato na vijugupsate || [ĪśaU 6] iti śruteḥ |

evaṃ parasparādhyāse 'pi śuddhaṃ vastu yaḥ paśyati manuṣyeṣu madhye sa eva buddhimān nānyaḥ | asya paramārtha-darśitvād anyasya cāparamārtha-darśitvāt | sa ca buddhi-sādhana-yogya-yukto 'ntaḥ-karaṇa-śuddhy-aikāgra-cittaḥ | ataḥ sa evāntaḥkaraṇa-śuddhi-sādhana-kṛtsna-karma-kṛd iti vāstava-dharmair eva stūyate | yasmād evaṃ tasmāt tvam api paramārtha-darśī bhava tāvataiva kṛtsna-karma-kāritvopapatter ity abhiprāyaḥ |

ato yad uktaṃ yaj jñātvā mokṣyase 'śubhād iti | yac coktaṃ karmādīnāṃ tattvaṃ boddhavyam astīti sa buddhimān ity ādi-stutiś ca | tat sarvaṃ paramārtha-darśane saṃgacchate | anya-jñānād aśubhāt saṃsārān mokṣānupapatteḥ | atattvaṃ cānyan na boddhavyaṃ na vā yaj-jñāne buddhimattvam iti yuktaiva paramārtha-darśināṃ vyākhyā |

yat tu vyākhyānaṃ karmaṇi nitye parameśvarārthe 'nuṣṭhīyamāne bandha-hetutvābhāvād akarmedam iti yaḥ paśyet | tathākarmaṇi ca nitya-karmākaraṇe pratyavāya-hetutvena karmedam iti yaḥ paśyet sa buddhimān ity ādi tad asaṅgatam eva | nitya-karmaṇy akarmedam iti jñānasyāśubha-mokṣa-hetutvābhāvāt, mithyājñānatvena tasyivāśubhatvāc ca | na caitādṛśaṃ mithyā-jñānaṃ boddhavyaṃ tattvaṃ nāpy etādṛśa-jñāne buddhimattvādi-stuty-upapattir bhrāntitvāt | nitya-karmānuṣṭhānaṃ hi svarūpato 'ntaḥkaraṇa-śuddhi-dvāropayujyate na tatrākarma-buddhiḥ kutrāpy upayujyate śāstreṇa nāmādiṣu brahma-dṛṣṭivad avihitatvāt | nāpīdam eva vākyaṃ tad-vidhāyakam upakramādi-virodhasyokteḥ | evaṃ nitya-karmākaraṇam api svarūpato nitya-karma-viruddha-karma-lakṣakatayopayujyate na tu tatra karma-dṛṣṭiḥ kvāpy upayujyate | nāpi nitya-karmākaraṇāt pratyavāyaḥ | abhāvād bhāvotpatty-ayogāt | anyathā tad-aviśeṣeṇa sarvadā kāryotpatti-prasaṅgāt | bhāvārthāḥ karma-śabdās tebhyaḥ kriyā pratīyetaiṣa hy artho vidhīyata iti nyāyena bhāvārthasyaivāpūrva-janakatvāt | atirātre ṣoḍaśinaṃ na gṛhṇāti ity ādāv api saṅkalpa-viśeṣasyaivāpūrva-janakatvābhyupagamāt | nekṣetodyantam ādityam ity ādi-prajāpati-vratavat | ato nitya-karmānuṣṭhānārhe kāle tad-viruddhatayā yad-upaveśanādi karma tad eva nitya-karmākaraṇopalakṣitaṃ pratyavāya-hetur iti vaidikānāṃ siddhāntaḥ | ataevākurvan vihitaṃ karmety atra lakṣaṇārthe śatā vyākhyātaḥ | lakṣaṇa-hetvoḥ kriyāyā ity aviśeṣa-smaraṇe 'py atra hetutvānupapatteḥ | tasmān mithyā-darśanāpanode prastute mithyā-darśana-vyākhyānaṃ na śobhatetarām | nāpi nityānuṣṭhāna-param evaitad vākyaṃ nityāni kuryād ity arthe karmaṇy akarma yaḥ paśyed ity ādi tad-abodhakaraṃ vākyaṃ prayuñjānasya bhagavataḥ pratārakatvāpatter ity ādi bhāṣya eva vistareṇa vyākhyātam ity uparamyate

Viśvanātha

tatra karmākarmaṇos tattva-bodham āha karmaṇīti | śuddhāntaḥ-karaṇasya jñānavattve 'pi janakāder ivākṛta-sannyāsasya karmaṇy anuṣṭhīyamāne niṣkāma-karma-yoge akarma | karmedaṃ na bhavatīti yaḥ paśyet tat-karmaṇo bandhakatvābhāvāt iti bhāvaḥ | tathāśuddhāntaḥkaraṇasya jñānābhāve 'pi śāstrajñatvāt jñāna-vāvadūkasya sannyāsino 'karmaṇi karmākaraṇe karma paśyet durgati-prāpakaṃ karma-bandham evopalabhate | sa eva buddhimān | sa tu kṛtsna-karmāṇy eva karoti, na tu tasya jñāna-vāvadūkasya jñāni-māninaḥ saṅgenāpi tad-vacasāpi sannyāsaṃ na karotīti bhāvaḥ | tathā ca bhagavad-vākyam –

yas tv asaṃyata-ṣaḍ-vargaḥ pracaṇḍendriya-sārathiḥ |
jñāna-vairāgya-rahitas tri-daṇḍam upajīvati ||
surān ātmānam ātma-sthaṃ nihnute māṃ ca dharma-hā |
avipakva-kaṣāyo 'smād amuṣmāc ca vihīyate || [BhP 11.18.40-1] iti

Baladeva

karmākarmaṇor boddhavyaṃ svarūpam āha karmaṇīti | anuṣṭhīyamāne niṣkāme karmaṇi yo 'karma prastutatvāt karmaṇy ātma-jñānaṃ paśyet, akarmaṇy ātma-jñāne yaḥ karma paśyet | etad uktaṃ bhavati – yo mumukṣur hṛd-viśuddhaye kriyamāṇaṃ karmātma-jñānānusandhi-garbhatvāj jñānākāraṃ, tac ca jñānaṃ karma-dvārakatvāt karmākāraṃ paśyet | ubhayor ekātmoddeśyatvād ubhayam ekaṃ vidyād ity arthaḥ | evam eva vakṣyate sāṅkhya-yogau pṛthag bālāḥ ity ādineti | evam anuṣṭhīyamāne karmaṇi ātma-yāthātmyaṃ yo 'nusandhatte sa manuṣyeṣu buddhimān paṇḍitaḥ | yukto mokṣa-yogyaḥ | kṛtsna-karma-kṛt sarveṣāṃ karma-phalānām ātma-jñāna-sukhāntarbhūtatvāt

Michalski

Kto widzi w działaniu bezczynność, w bezczynności zaś widzi działanie, ten jest mędrcem pomiędzy ludźmi, ten w oddaniu wszystkie czyny wypełnia.

Olszewski

Kto widzi bezczynność w działaniu a działanie w bezczynności, ten jest mędrcem między ludźmi; ten jest w stanie jedności, jakiekolwiekby dzieła pozatem czynił.

Dynowska

Kto bezczyn widzi w czynie, a czyn w bezczynie, ten jest mędrcem wśród ludzi największym i trwa w Jodze skupiony nawet wśród działania.

Sachse

Ten, kto w czynie dostrzeże brak czynu,
a w nieczynieniu — czyn,
ten spośród ludzi słucha głosu rozumu,
ten postępuje ścieżką jogi,
ten spełnił już całe dzieło.

Kudelska

Ten, kto bezczyn widzi w czynie, a w bezczynie czyn,
Ten jest wśród ludzi człowiekiem najmądrzejszym, on trwa, nawet gdy działa.

Rucińska

Kto w czynie widzi bezczynność, kto w bezczynności czyn widzi,
Ten mędrcem jest pośród ludzi, ten w jodze wszelki czyn spełnił!

Szuwalska

Kto w działaniu dostrzega bierność, a w bierności
Czynność, ten jest największym mędrcem spośród ludzi
I trwa na ścieżce wiedzy, choć pracą się trudzi.

Babkiewicz

W czynie kto bezczynność widzi,
a w bezczynie czyn postrzega,
ten jest mędrcem pośród ludzi,
zaprzężony, wszystko spełnił.

analiza syntaktyczna

yasya (kogo) sarve (wszystkie) samārambhāḥ (przedsięwzięcia) kāma-saṅkalpa-varjitāḥ (pozbawione pragnienia przyjemności) [santi] (są),
budhāḥ (roztropni) tam (tego) jñānāgni-dagdha-karmāṇam (kogo czyny spalone są przez ogień wiedzy) paṇḍitam (mędrcem) āhuḥ (nazwali).

analiza gramatyczna

yasya	–	yat sn. 6i.1 m. – kogo, którego;
sarve	–	sarva sn. 1i.3 m. – wszystkie;
samārambhāḥ	–	sam-ārambha 1i.3 m. – przedsięwzięcia (od: sam-ā– √ rabh –podejmować, rozpoczynać);
kāma-saṃkalpa-varjitāḥ	–	kāma-saṃkalpa-varjita 1i.3 m. ; TP : kāmasya saṅkalpena varjitāḥ – pozbawione pragnienia rozkoszy (od: √ kam –pragnąć, kochać, tęsknić, kāma – pragnienie, miłość, przyjemność, żądza; sam- √ kḷp – być gotowym do, pragnąć, saṃkalpa – idea, pragnienie; √ vṛj – wykluczać, omijać, caus. PP varjita – wyłączony, pozbawiony, poza);
jñānāgni-dagdha-karmāṇam	–	jñāna-agni-dagdha-karmāṇa 2i.1 m. ; BV : yasya jñānasyāgninā dagdhāni karmāṇi santi tam – tego, kogo czyny spalone są przez ogień wiedzy (od: √ jñā – wiedzieć, rozumieć, jñāna – wiedza, mądrość, inteligencja; √ ag – poruszać się pokrętnie, agni – ogień; √ dah – palić, PP dagdha – spalony; √ kṛ – robić, karman – czyn, działanie i jego skutki);
tam	–	tat sn. 2i.1 m. – tego;
āhuḥ	–	√ ah (mówić – odmiana jedynie w Perf. , reszta form od: √ brū) Perf. P 1c.3 – powiedzieli, nazwali;
paṇḍitaṃ	–	paṇḍita 2i.1 m. – uczonym, mądrym, inteligentnym (paṇḍā – mądrość, wiedza);
budhāḥ	–	budha 1i.3 m. – roztropni, rozumni, myślący, rozsądni (od: √ budh – budzić, rozumieć, percepować);

warianty tekstu

kāma-saṅkalpa-varjitāḥ → kāma-krodha-varjitāḥ (pozbawione żądzy i gniewu);

Śāṃkara

tad etat karmaṇy akarmādi-darśanaṃ stūyate —

yasya yathokta-darśinaḥ sarve yāvantaḥ samārambhāḥ karmāṇi samārabhyanta iti samārambhāḥ | kāma-saṃkalpa-varjitāḥ kāmaistat-kāraṇaiś ca saṅkalpa-varjitā mudhaiva ceṣṭā-mātrā anuṣṭhīyante | pravṛttena cel loka-saṅgrahārthaṃ, nivṛttena cej jīvana-mātrārthaṃ, taṃ jñānāgni-dagdha-karmāṇaṃ karmādāv akarmādi-darśanaṃ jñānaṃ, tad evāgnis tena jñānāgninā dagdhāni śubhāśubha-lakṣaṇāni karmāṇi yasya | tam āhuḥ paramārthataḥ paṇḍitaṃ budhāḥ brahma-vidaḥ

Rāmānuja

pratyakṣeṇa kriyamāṇasya karmaṇo jñanākāratā katham upapadyata ity atrāha

yasya mumukṣoḥ sarve dravyārjanādilaukikakarmapūrvakanityanaimittikakāmyarūpakarmasamārambhāḥ kāmārjitāḥ phalasaṅgarahitāḥ / saṅkalpavarjitāś ca / prakṛtyā tadguṇaiś cātmānam ekīkṛtyānusandhānaṃ saṅkalpaḥ; prakṛtiviyuktātmasvarūpānusandhānayuktatayā tadrahitāḥ / tam evaṃ karma kurvāṇaṃ paṇḍitaṃ karmāntargatātmayāthātmyajñānāgninā dagdhaprācīnakarmāṇam āhus tattvajñāḥ / ataḥ karmaṇo jñānākāratvam upapadyate

Śrīdhara

karmaṇy akarma yaḥ paśyed ity anena śruty-arthārthāpattibhyāṃ yad uktam artha-dvandvaṃ tad eva spaṣṭayati yasyeti pañcabhiḥ | samyag ārabhyanta iti samārambhāḥ karmāṇi | kāmyata iti kāmaḥ phalam | tat-saṅkalpena varjitā yasya bhavanti taṃ paṇḍitam āhuḥ | tatra hetur yatas taiḥ samārambhaiḥ śuddhe citte sati jātena jñānāgninā dagdhāny akarmatāṃ nītāni karmāṇi yasya tam | ārūḍhāvasthāyāṃ tu kāmaḥ phala-hetu-viṣayaḥ | tad-artham idaṃ kartavyam iti kartavya-viṣayaḥ saṅkalpaḥ | tābhyāṃ varjitāḥ | śeṣaṃ spaṣṭam

Madhusūdana

tad etat paramārtha-darśinaḥ kartṛtvābhimānābhāvena karmāliptatvaṃ prapañcyate yasya sarva ity ādi brahma-karma-samādhinety antena | yasya pūrvokta-paramārtha-darśinaḥ sarve yāvanto vaidikā laukikā vā samārambhāḥ samārabhyanta iti vyutpattyā karmāṇi kāma-saṅkalpa-varjitāḥ kāmaḥ phala-tṛṣṇā saṅkalpo 'haṃ karomīti kartṛtvābhimānas tābhyāṃ varjitāḥ | loka-saṅgrahāthaṃ vā jīvana-mātrārthaṃ vā prārabdha-karma-vegād vṛthā-ceṣṭā-rūpā bhavanti | taṃ karmādāv akarmādi-darśanaṃ jñānaṃ tad evāgnis tena dagdhāni śubhāśubha-lakṣaṇāni karmāṇi yasya tad-adhigama uttara-pūrvārdhayor aśleṣa-vināśau tad-vyapadeśāt [Vs 4.1.13] iti nyāyāt | jñānāgni-dagdha-karmāṇaṃ taṃ budhā brahma-vidaḥ paramārthataḥ paṇḍitam āhuḥ | samyag-darśī hi paṇḍita ucyate na tu bhrānta ity arthaḥ

Viśvanātha

uktam arthaṃ vivṛṇoti yasyeti pañcabhiḥ | samyag ārabhyanta iti samārambhāḥ karmāṇi | kāmaḥ phalaṃ, tat-saṅkalpena varjitāḥ | jñānam evāgnis tena dagdhāni karmāṇi kriyamāṇāni vihitāni niṣiddhāni ca yasya saḥ | etena vikarmaṇaś ca boddhavyam ity api vivṛtam | etādṛśādhikāriṇi karma yathā akarma paśyet, tathaiva vikarmāpy akarmaiva paśyed iti pūrva-ślokasyaiva saṅgatiḥ | yad agre vakṣyate –

api ced asi pāpebhyaḥ sarvebhyaḥ pāpa-kṛttamaḥ |
sarvaṃ jñāna-plavenaiva vṛjinaṃ santariṣyasi ||
yathaidhāṃsi samiddho 'gnir bhasmasāt kurute 'rjuna |
jñānāgniḥ sarva-karmāṇi bhasmasāt kurute tathā || [Gītā 4.36-37] iti

Baladeva

karmaṇo jñānākāram āha yasyeti pañcabhiḥ | samārambhāḥ karmāṇi kāmyanta iti kāmāḥ phalāni tat-saṅkalpena varjitāḥ śūnyā yasya karmabhir ātmoddeśino bhavanti | taṃ budhāḥ paṇḍitam ātmajñam āhuḥ | tatra hetuḥ – jñāneti | taiḥ samārambhair hṛd-viśuddhau satyām āvirbhūtenātma-jñānāgninā dagdhāni saṃcitāni karmāṇi yasya tam

Michalski

Czyje działanie jest wolne od żądzy i zachceń, czyje czyny są spalone w ogniu poznania, tego świadomi nazywają mędrcem.

Olszewski

Jeżeli wszystkie jego przedsięwzięcia są wolne od natchnień pożądliwości, jak gdyby czyny jego przetrawione zostały ogniem nauki, wtedy jest zwany mędrcem przez ludzi rozumnych.