A oto rozdział czwarty: „Joga wiedzy”
śrī-bhagavān uvāca
imaṃ vivasvate yogaṃ proktavān aham avyayam
vivasvān manave prāha manur ikṣvākave ‘bravīt
śrī-bhagavān (chwalebny Pan) uvāca (powiedział):
aham (ja) imam (tę) avyayam (niezmienną) yogam (jogę) vivasvate (Wiwaswantowi) proktavān (ten, który powiedział),
vivasvān (Wiwaswant) manave (Manu) prāha (powiedział),
manuḥ (Manu) ikṣvākave (Ikszwaku) abravīt (oznajmił).
śrī-bhagavān | – | śrī-bhagavant 1i.1 m. ; TP : śriyā yukto bhagavān iti – Pan połączony z majestatem (od: śrī – blask, majestat, fortuna; √ bhaj – dzielić, miłować, radować się, oddawać cześć, bhaga – dział, udział, pomyślność, majątek; -mant / -vant – sufiks oznaczający posiadacza, bhagavant – posiadacz fortuny); |
uvāca | – | √ vac (mówić) Perf. P 1c.1 – powiedział; |
imam | – | idam sn. 2i.1 m. – tę; |
vivasvate | – | vi-vasvant 4i.1 m. – jaśniejącemu, mającemu promienie, Słońcu (od: vi- √ vas – rozjaśniać; -mant / -vant – sufiks oznaczający posiadacza); |
yogam | – | yoga 2i.1 m. – przyłączanie, zysk, zaprzęgnięcie, zastosowanie, metoda, środki, jedna ze szkół filozofii indyjskiej (od: √ yuj – zaprzęgać, łączyć); |
proktavān | – | proktavant (pra- √ vac – mówić) PP 1i.1 m. – ten, który powiedział; |
aham | – | asmat sn. 1i.1 – ja; |
avyayam | – | a-vyaya 2i.1 n. – niezmienny, niewyczerpalny (od: vi- √ i – odchodzić, znikać, vyaya – odejście, rozchód, zniszczenie); |
vivasvān | – | vi-vasvant 1i.1 m. – jaśniejący, mający promienie, Słońce (od: vi- √ vas – rozjaśniać; -mant / -vant – sufiks oznaczający posiadacza); |
manave | – | manu 4i.1 m. – Manu, myślącemu, człowiekowi (od: √ man – myśleć); |
prāha | – | pra- √ ah (mówić) Perf. P 1c.1 – powiedział (odmieniane jedynie w Perf. , pozostałe formy od: √ brū); |
manuḥ | – | manu 1i.1 m. – Manu, myślący, człowiek (od: √ man – myśleć); |
ikṣvākave | – | ikṣvāku 4i.1 m. – Ikszwaku, pierwszy władca dynastii słonecznej, potomkowie Ikszwaku władający w Ajodhji (od: ikṣu – trzcina cukrowa); |
abravīt | – | √ brū (mówić) Imperf. P 1c.1 – powiedział; |
imam adhyāya-dvayenoktaṃ yogaṃ vivasvate ādityāya sargādau proktavān aham | jagat-paripālayitṝṇāṃ kṣatriyāṇāṃ balādhānāya | tena yoga-balena yuktāḥ samarthā bhavanti brahma parirakṣituṃ, brahma-kṣatre paripālite jagat paripālayitum alam | avyayam avyaya-phalatvāt | na hy asya samyag darśana-niṣṭhā-lakṣaṇasya mokṣākhyaṃ phalaṃ vyeti | sa ca vivasvān manave prāha | manur ikṣvākave sva-putrāyādirājāyābravīt
evaṃ tāvad adhyāya-dvayena karma-yogopāyaka-jñāna-yogo mokṣa-sādhanatvenoktaḥ | tad evaṃ brahmārpaṇādi-guṇa-vidhānena tattvaṃ padārtha-vivekādinā ca prapañciṣyan prathamaṃ tāvat parasparāprāptatvena stuvan bhagavān uvāca imam iti tribhiḥ | avyaya-phalatvād avyayam | imaṃ yogaṃ purāham vivasvata ādityāya kathitavān | sa ca sva-putrāya manave śrāddha-devāya | sa ca manuḥ sva-putrāyekṣvākave 'bravīt
imam adhyāya-dvayenoktaṃ yogaṃ jñāna-niṣṭhā-lakṣaṇaṃ karma-niṣṭhopāya-labhyaṃ vivasvate sarva-kṣatriya-vaṃśa-bīja-bhūtāyādityāya proktavān prakarṣeṇa sarva-sandehocchedādi-rūpeṇoktavān ahaṃ bhagavān vāsudevaḥ sarva-jagat-paripālakaḥ sargādi-kāle rājñāṃ balādhānena tad-adhīnaṃ sarvaṃ jagat pālayitum | katham anena balādhānam iti viśeṣeṇena darśayati — avyayam avyaya-veda-mūlatvād avyaya-phalatvāc ca na vyeti sva-phalād ity avyayam avyabhicāri-phalam | tathā caitādṛśena balādhānaṃ śakyam iti bhāvaḥ |
sa ca mama śiṣyo vivasvān manave vaivasvatāya sva-putrāya prāha | sa ca manur ikṣvākave sva-putrāyādi-rājāyābravīt | yadyapi prati manvantaraṃ svāyambhuvādi-sādhāraṇo 'yaṃ bhāgavad-updeśas tathāpi sāmpratika-vaivasvata-manvantarābhi-prāyeṇādityam ārabhya sampradāyo gaṇitaḥ
adhyāya-dvayenoktaṃ niṣkāma-karma-sādhyaṃ jñāna-yogaṃ stauti imam iti
pūrvādhyāyābhyām uktaṃ jñāna-yogaṃ karma-yogaṃ caika-phalatvād ekīkṛtya tad-vaṃśaṃ kīrtayan stauti imam iti | imaṃ tvāṃ sūryāyāhaṃ proktavān | avyayaṃ nityaṃ vedārtahtvān naveyeti sva-phalādityavyabhicāri-phalatvāc ca | sa ca mac-chiṣyo vivasvān sva-putrāya manave vaivasvatāya prāha | sa ca manur ikṣvākave sva-putrāyābravīt
Chwalebny Pan rzekł:
Ową jogę niezniszczalną
bogu Słońca przekazałem,
on znów Manu ją powtórzył,
Manu wyrzekł zaś Ikszwaku.
evaṃ paraṃ-parā-prāptam imaṃ rāja-rṣayo viduḥ
sa kāleneha mahatā yogo naṣṭaḥ paraṃtapa
he parantapa (o pogromco wrogów!),
evam (w ten sposób) rāja-rṣayaḥ (królewscy wieszczowie) imam (tę) paraṃ-parā-prāptam (osiąganą dzięki sukcesji) [yogam] (jogę) viduḥ (poznali).
iha (tutaj) saḥ yogaḥ (ta joga) mahatā kālena (za sprawą potężnego czasu) naṣṭaḥ (zniszczona) [asti] (jest).
evam | – | av. – w ten sposób; |
paraṃ-parā-prāptam | – | paraṃ-parā-prāpta 2i.1 m. ; TP : paraṃ-parayā prāptam iti – osiągniętą dzięki sukcesji (od: para – daleki, odległy, poza, wcześniejszy, inny; paraṃ-parā – jeden za drugim, sukcesja, seria, tradycja, rodowód; pra- √ āp – osiągać, zdobywać, prāpta PP – osiągnięty); |
imam | – | idam sn. 2i.1 m. – tę; |
rāja-rṣayaḥ | – | rāja-rṣi 1i.3 m. ; TP : rājñām ṛṣaya iti – wieszczowie wśród królów (od: √ raj – władać, rājan – władca; √ ṛṣ – płynąć poruszać się szybko, lub √ dṛś – widzieć; ṛṣi – święty, wieszcz); lub KD : rājānaś cāsav ṛṣayaś ca – są królami i są wieszczami; |
viduḥ | – | √ vid (wiedzieć) Perf. P 1c.3 – dowiedzieli się; |
saḥ | – | tat sn. 1i.1 m. – on; |
kālena | – | kāla 3i.1 m. – przez czas, za sprawą czasu; |
iha | – | av. – tutaj (często w znaczeniu: w tym świecie); |
mahatā | – | mahant 3i.1 m. – przez wielki (od: √ mah – powiększać); |
yogaḥ | – | yoga 1i.1 m. – przyłączanie, zysk, zaprzęgnięcie, zastosowanie, metoda, środki, jedna ze szkół filozofii indyjskiej (od: √ yuj – zaprzęgać, łączyć); |
naṣṭaḥ | – | naṣṭa ( √ naś – zanikać, być straconym) PP 1i.1 m. – zniszczony, stracony; |
paraṃtapa | – | param-tapa 8i.1 m. ; yaḥ parān tāpayati saḥ – ten, który sprawia cierpienie innym (od: para – drugi, inny, obcy; √ tap – topić, palić, tapas – gorąco, asceza); |
paraṃ-parā-prāptam → paraṃ-parākhyātam / paras-parā-prāptam (znaną dzięki tradycji / osiągniętą między sobą);
imaṃ → idaṃ (to);
kāleneha → kālenaiva / tu kālena (zaiste przez czas / ale przez czas);
sa evaṃ mahā-prayojano 'pi yogaḥ kālena mahatā dīrgheṇa dharma-hrāsa-kareṇehedānīm āvayor vyavahāra-kāle dvāparānte durbalān ajitendriyān anadhikāriṇaḥ prāpya kāma-krodhādibhir abhibhūyamāno naṣṭo vicchinna-sampradāyo jātaḥ | taṃ vinā puruṣārthāprāpter aho daurbhāgyaṃ lokasyeti śocati bhagavān | he parantapa ! paraṃ kāma-krodhādi-rūpaṃ śatru-gaṇaṃ śauryeṇa balavatā vivekena tapasā ca bhānur iva tāpayatīti parantapaḥ śatru-tāpano jitendriya ity arthaḥ | urvaśy-upekṣaṇādy-adbhuta-karma-darśanāt | tasmāt tvaṃ jitendriyatvād atrādhikārīti sūcayati
Tę w sukcesji uzyskaną
królewscy wieszczowie znali,
lecz z długiego czasu biegiem
joga znikła, o ciemiężco.
sa evāyaṃ mayā te ‘dya yogaḥ proktaḥ purātanaḥ
bhakto ‘si me sakhā ceti rahasyaṃ hy etad uttamam
[tvam] (ty) me (mój) bhaktaḥ (wiebliciel) sakhā ca (i przyjaciel) asi iti (jesteś).
ayam saḥ eva (ta owa zaiste) purātanaḥ (starodawna) yogaḥ (joga) adya (dzisiaj) mayā (przeze mnie) te (tobie) proktaḥ (powiedziana).
etat hi (to zaiste) uttamam (największy) rahasyam (sekret) [asti] (jest).
saḥ | – | tat sn. 1i.1 m. – ten; |
eva | – | av. – z pewnością, właśnie, dokładnie, jedynie; |
ayam | – | idam sn. 1i.1 m. – on; |
mayā | – | asmat sn. 3i.1 – przeze mnie; |
te | – | yuṣmat sn. 4i.1 – tobie (skrócona forma od: tubhyam); |
a-dya | – | av. – dzisiaj, teraz (od: √ div – jaśnieć, dyu – dzień, niebiosa); |
yogaḥ | – | yoga 1i.1 m. – przyłączanie, zysk, zaprzęgnięcie, zastosowanie, metoda, środki, jedna ze szkół filozofii indyjskiej (od: √ yuj – zaprzęgać, łączyć); |
proktaḥ | – | prokta (pra- √ vac – mówić) PP 1i.1 m. – powiedziany; |
purātanaḥ | – | purā-tana 1i.1 m. – należący do przeszłości, starodawny (od: √ pur – poprzedzać, av. purā – wcześniej) |
bhaktaḥ | – | bhakta ( √ bhaj – dzielić, czcić, kochać) PP 1i.1 m. – rozdany, rozdzielony, kochany; czciciel, wielbiciel, miłośnik, kochający, oddany; |
asi | – | √ as (być) Praes. P 2c.1 – jesteś; |
me | – | asmat sn. 6i.1 – mój (skrócona forma od: mama); |
sakhā | – | sakhi 1i.1 m. – przyjaciel, towarzysz (od: √ sac – być połączonym, zaprzyjaźnionym); |
ca | – | av. – i; |
iti | – | av. – tak (zaznacza koniec wypowiedzi); |
rahasyam | – | rahasya 1i.1 n. – tajemnica, sekret (od: √ rah – oddzielać, zostawiać, rahas – samotność, tajemnica); |
hi | – | av. – ponieważ, albowiem, właśnie, zaiste, z pewnością; |
etat | – | etat sn. 1i.1 n. – to; |
uttamam | – | uttama 1i.1 n. – najlepsze, najbardziej wyniesione, najwyższe (stopień najwyższy od: ud – do góry, ponad); |
sa evāyaṃ → sa eva ca (i on zaiste);
purātanaḥ → sanātanaḥ (odwieczny);
ceti → cāsi (i jesteś);
rahasyaṃ hy etad → rahasyaṃ caitad / rahasyam etad / rahasyaṃ hy etam (i ta tajemnica / ta tajemnica / zaiste tę tajemnicę);
sa evāyaṃ mayā te tubhyam adya idānīṃ yogaḥ proktaḥ purātanaḥ | bhakto’si me sakhā cāsīti | rahasyaṃ hi yasmād etad uttamaṃ yogo jñānam ity arthaḥ
yo 'yaṃ tavodito yogaḥ sa kevalaṃ yuddhaprotsāhanāyedānīm udita iti na mantavyam / manvantarādāv eva nikhilajagaduddharaṇāya paramapuruṣārthalakṣaṇamokṣasādhanatayā imaṃ yogam aham eva vivasvate proktavān, vivasvāṃś ca manave, manur ikṣvakave / ity evaṃ saṃpradāyaparamparayā prāptam imaṃ yogaṃ pūrve rājarṣayo 'viduḥ / sa mahatā kālena tattacchrotṛbuddhimāndyād vinaṣṭaprāyo 'bhūt / sa evāyam askhalitasvarūpaḥ purātano yogaḥ sakhyenātimātrabhaktyā ca mām eva prapannāya te mayā proktaḥ saparikaras savistaram ukta ityarthaḥ / madanyena kenāpi jñātuṃ vaktuṃ cāśakyam, yata idaṃ vedāntoditam uttamaṃ rahasyaṃ jñānam
Dzisiaj tobie przekazuję
jogi schedę starodawną,
boś mój czciciel i przyjaciel,
a to sekret jest największy.
arjuna uvāca
aparaṃ bhavato janma paraṃ janma vivasvataḥ
katham etad vijānīyāṃ tvam ādau proktavān iti
arjunaḥ (Ardźuna) uvāca (powiedział):
bhavataḥ (pańskie) janma (narodzenie) aparam (późniejsze) [asti] (jest),
vivasvataḥ (Wiwaswanta) janma (narodzenie) param (wcześniejsze) [asti] (jest).
[ataḥ eva] (zaprawdę dlatego) tvam (ty) ādau (na początku) [vivasvate] (Wiwaswantowi) proktavān iti (ten, który powiedział).
etat (to) [aham] (ja) katham (jak?) vijānīyām (mam rozumieć).
arjunaḥ | – | arjuna 1i.1 m. – biały, jasny; |
uvāca | – | √ vac (mówić) Perf. P 1c.1 – powiedział; |
aparam | – | a-para 1i.1 n. – daleki, inny, późniejszy; |
bhavataḥ | – | bhavant 6i.1 m. – pana, twoje (od: √ bhū – być, bha-vant – tytuł honoryfikatywny, wygląda tak samo jak PPr od: √ bhū, ale różni się odmianą w: nominativus liczby poj.; -mant / -vant – sufiks oznaczający posiadacza); |
janma | – | janman 1i.1 n. – narodziny (od: √ jan – rodzić); |
param | – | para 1i.1 n. – daleki, odległy, poza, wcześniejszy, starożytny; |
janma | – | janman 1i.1 n. – narodziny (od: √ jan – rodzić); |
vivasvataḥ | – | vi-vasvant 6i.1 m. – jaśniejącego, mającego promienie, Słońca (od: vi- √ vas – rozjaśniać; -mant / -vant – sufiks oznaczający posiadacza); |
katham | – | av. – jak? |
etat | – | etat sn. 1i.1 n. – to; |
vijānīyām | – | vi- √ jñā (rozróżniać, wiedzieć, rozumieć) Imperat. P 3c.1 – niech rozumiem; |
tvam | – | yuṣmat sn. 1i.1 – ty; |
ādau | – | ādi 7i.1 m. – na początku; |
proktavān | – | proktavant (pra- √ vac – mówić) PP pas. 1i.1 – ten, który powiedział; |
iti | – | av. – tak (zaznacza koniec wypowiedzi); |
aparaṃ → avaraṃ (niższe, późniejsze);
aparaṃ bhavato janma → ādyaṃ bhagavato janma (współczesne Pańskie narodziny);
etad → evam (w ten sposób);
iti → asi (jesteś);
aparam arvāg vasudeva-gṛhe bhavato janma paraṃ pūrvaṃ sargādau janma utpattiḥ vivasvata ādityasya | tat katham etad vijānīyām aviruddhārthatayā yas tvam evādau proktavān imaṃ yogam | sa eva tvam idānīṃ mahyaṃ proktavān asīti
kālasaṅkhyayā avaram asmajjanmasamakālaṃ hi bhavato janma / vivasvataś ca janma kālasaṅkhyayā param aṣṭāviṃśaticaturyugasaṅkhyāsaṅkhyātam / tvam evādau proktavān iti katham etad asaṃbhāvanīyaṃ yathārthaṃ jānīyām ? nanu janmāntareṇāpi vaktuṃ śakyam, janmāntarakṛtasya mahatāṃ smṛtiś ca yujyata iti nātra kaścid virodhaḥ / na cāsau vaktāram enaṃ vasudevatanayaṃ sarveśvaraṃ na jānāti, yata evaṃ vakṣyati, „paraṃ brahma paraṃ dhāma pavitraṃ paramaṃ bhavān / puruṣaṃ śāśvataṃ divyam ādidevam ajaṃ vibhum // āhus tvām ṛṣayas sarve devarṣir nāradas tathā / asito devalo vyāsaḥ svayaṃ caiva bravīṣi me” iti / yudhiṣṭhirarājasūyādiṣu bhīṣmādibhyaś cāsakṛcchrutam, „kṛṣṇa eva hi lokānām utpattir api cāpyayaḥ / kṛṣṇasya hi kṛte bhūtam idaṃ viśvaṃ carācaram” ityevamādiṣu / kṛṣṇasya hi kṛte iti, kṛṣṇasya śeṣabhūtam idaṃ kṛtsnaṃ jagad ityarthaḥ // atrocyate jānāty evāyaṃ bhagavantaṃ vasudevasūnaṃ pārthaḥ / jānato 'py ajānata iva pṛcchato 'yam āśayaḥ nikhilaheyapratyanīkakalyāṇaikatānasya sarveśvarasya sarvajñasya satyasaṅkalpasyāvāptasamastakāmasya karmaparavaśadevamanuṣyādisajātīyaṃ janma kim indrajālādivan mithyā, uta satyam? satyatve ca kathaṃ janmaprakāraḥ? kim ātmako 'yaṃ dehaḥ? kaś ca janmahetuḥ? kadā ca janma? kim arthaṃ ca janmeti / parihāraprakāreṇa praśnārtho vijñāyate
atrāyaṃ nirgalito 'rthaḥ | etad dehānavacchinnasya tava dehāntarāvacchedena vādityaṃ pratyupadeṣṭṛtvam etad-dehena vā | nādyaḥ | janmāntarānubhūtasyāsarvajñena smartum aśakyatvāt | anyathā mamāpi janmāntarānubhūta-smaraṇa-prasaṅgaḥ | tava mama ca manuṣyatvenāsarvajñatvāviśeṣāt | tad uktam abhiyuktaiḥ janmāntarānubhūtaṃ ca na smaryate iti | nāpi dvitīyaḥ sargādāv idānīṃtanasya dehasyāsad-bhāvāt | tad evaṃ dehāntareṇa sargādau sad-bhāvānupappattir ity asarvajñatvānityatvābhyāṃ dvāv arjunasya pūrva-pakṣau
Ardźuna rzekł:
Tyś niedawno się urodził,
Słońca bóg zrodzony dawniej.
Jak więc mogę to rozumieć,
żeś ją wyrzekł na początku?
śrī-bhagavān uvāca
bahūni me vyatītāni janmāni tava cārjuna
tāny ahaṃ veda sarvāṇi na tvaṃ vettha paraṃtapa
śrī-bhagavān (chwalebny Pan) uvāca (powiedział):
he arjuna (Ardźuno!), he parantapa (o pogromco wrogów!).
me (moje) tava ca (i twoje) bahūni (liczne) janmāni (narodziny) vyatītāni (przeszłe) [santi] (są).
aham (ja) tāni sarvāṇi [janmāni] (te wszystkie narodziny) veda (znam),
tvam (ty) [tāni janmāni] (tych narodzin) na vettha (nie znasz).
śrī-bhagavān | – | śrī-bhagavant 1i.1 m. ; TP : śriyā yukto bhagavān iti – Pan połączony z majestatem (od: śrī – blask, majestat, fortuna; √ bhaj – dzielić, miłować, radować się, oddawać cześć, bhaga – dział, udział, pomyślność, majątek; -mant / -vant – sufiks oznaczający posiadacza, bhagavant – posiadacz fortuny); |
uvāca | – | √ vac (mówić) Perf. P 1c.1 – powiedział; |
bahūni | – | bahu 1i.3 m. – wielorakie, liczne; |
me | – | asmat sn. 6i.1 – moje (skrócona forma od: mama); |
vyatītāni | – | vi-ati-ita (vi-ati- √ i – odchodzić) PP 1i.3 n. – odeszłe, przeszłe; |
janmāni | – | janman 1i.3 n. – narodziny (od: √ jan – rodzić); |
tava | – | yuṣmat sn. 6i.1 – twoje; |
ca | – | av. – i; |
arjuna | – | arjuna 8i.1 m. – biały, jasny; |
tāni | – | tat sn. 2i.3 n. – te; |
aham | – | asmat sn. 1i.1 – ja; |
veda | – | √ vid (wiedzieć) Perf. P 3c.1 (w znaczeniu Praes. ) – wiem, znam; |
sarvāṇi | – | sarva sn. 2i.3 n. – wszystkie; |
na | – | av. – nie; |
tvam | – | yuṣmat sn. 1i.1 – ty; |
vettha | – | √ vid (wiedzieć) Perf. P 2c.1 (w znaczeniu Praes. ) – wiesz, znasz; |
paraṃtapa | – | param-tapa 8i.1 m. ; yaḥ parān tāpayati saḥ – ten, który sprawia cierpienie innym (od: para – drugi, inny, obcy; √ tap – topić, palić, tapas – gorąco, asceza); |
bahūni me mama vyatītāni atikrāntāni janmāni tava ca he arjuna tāny ahaṃ veda jāne sarvāṇi na tvaṃ vettha jānīṣe | dharmādharmādi-pratibaddha-jñāna-śaktitvāt | ahaṃ punar nitya-śuddha-buddha-mukta-svabhāvatvād anāvaraṇa-jñāna-śaktir iti vedāham | he parantapa
Chwalebny Pan rzekł:
Liczne moje narodziny
przeminęły, również twoje,
ja je wszystkie znam, Ardźuno,
ty nie pomnisz ich, ciemiężco.
ajo ‘pi sann avyayātmā bhūtānām īśvaro ‘pi san
prakṛtiṃ svām adhiṣṭhāya saṃbhavāmy ātma-māyayā
[aham] (ja) ajaḥ (nienarodzony) avyayātmā (niezmienny) san api (choć będąc),
bhūtānām (istot) īśvaraḥ (władca) san api (choć będąc),
svām (swą) prakṛtim (naturą) adhiṣṭhāya (pokierowawszy)
ātma-māyayā (przez własną magię) sambhavāmi (powstaję).
ajaḥ | – | a-ja 1i.1 m. – nienarodzony (od: √ jan – rodzić się; –ja – na końcu złożeń: zrodzony); |
api | – | av. – jak również, także, co więcej, nawet; |
san | – | sant ( √ as – być) PPr 1i.1 m. – będący, prawdziwy, istniejący; |
avyayātmā | – | avyayātman 1i.1 m. ; BV : yasyātmāvyaya asti saḥ – ten, którego jaźń jest niezmienna (od: vi- √ i – odchodzić, znikać, vyaya – odejście, rozchód, zniszczenie, a-vyaya – niezmienny; ātman – jaźń); |
bhūtānām | – | bhūta (√ bhū – być) PP 6i.3 m. – istot, bytów; |
īśvaraḥ | – | īśvara 1i.1 m. – władca (od: √ īś – posiadać, władać, īśa – pan, władca); |
api | – | av. – jak również, także, co więcej, nawet; |
san | – | sant ( √ as – być) PPr 1i.1 m. – będący, prawdziwy, istniejący; |
prakṛtim | – | prakṛti 2i.1 f. – naturę, podstawę, praprzyczynę, przejawiony świat (od: pra- √ kṛ – stwarzać); |
svām | – | svā sn. 2i.1 f. – własną, swą; |
adhiṣṭhāya | – | adhi- √ sthā (stać na, nadzorować) absol. – pokierowawszy; |
saṃbhavāmi | – | sam- √ bhū (powstawać) Praes. P 3c.1 – powstaję; |
ātma-māyayā | – | ātma-māyā 3i.1 f. ; TP : ātmano māyayeti – przez własną magię (od: ātman – jaźń; māyā – mądrość, magia, iluzja, ułuda, nadnaturalna moc); |
ajo’pi janma-rahito’pi san, tathāvyayātmākṣīṇa-jñāna-śakti-svabhāvo’pi san, tathā bhūtānāṃ brahmādi-stamba-paryantānām īśvara īśana-śīlo’pi san | prakṛtiṃ svāṃ mama vaiṣṇavīṃ māyāṃ triguṇātmikāṃ yasyā vaśe sarvam idaṃ jagad vartate | yayā mohitaṃ jagat sat svam ātmānaṃ vāsudevaṃ na jānāti | tāṃ prakṛtiṃ svām adhiṣṭhāya vaśīkṛtya saṃbhavāmi dehavān iva bhavāmi jāta ivātma-māyayātmano māyayā, na paramārthato lokavat
ajatvāvyayatvasarveśvaratvādi sarvaṃ pārameśvaraṃ prakāram ajahad eva svāṃ prakṛtim adhiṣṭhāya ātmamāyayā saṃbhavāmi / prakṛtiḥ svabhāvaḥ svam eva svabhāvam adhiṣṭhāya svenaiva rūpeṇa svecchayā saṃbhavāmītyarthaḥ / svasvarūpaṃ hi, „ādityavarṇaṃ tamasaḥ parastāt”, „kṣayantam asya rajasaḥ parāke”, „ya eṣo 'ntarāditye hiraṇyamayaḥ puruṣaḥ”, „tasminn ayaṃ puruṣo manomayaḥ; amṛto hiraṇmayaḥ”, „sarve nimeṣā jajñire vidyutaḥ puruṣād adhi” , „bhārūpas satyasaṅkalpa ākāśātmā sarvakāmā sarvakāmas sarvagandhas sarvarasaḥ”, „māhārajanaṃ vāsaḥ” ityādiśrutisiddham / ātmamāyayā ātmīyayā māyayā / „māyā vayunaṃ jñānam” iti jñānaparyāyo 'tra māyāśabdaḥ / tathā cābhiyuktaprayogaḥ, „māyayā satataṃ vetti prāṇināṃ ca śubhāśubham” iti / ātmīyena jñānena ātmasaṅkalpenetyarthaḥ / ato 'pahatapāpmatvādisamastakalyāṇaguṇātmakatvaṃ sarvam aiśaṃ svabhāvam ajahat svam eva rūpaṃ devamanuṣyādisajātīyasaṃsthānaṃ kurvan ātmasaṅkalpena devādirūpaḥ saṃbhavāmi / tad idam āha, „ajāyamāno bahudhā vijāyate” iti śrutiḥ / itarapuruṣasādhāraṇaṃ janma akurvan devādirūpeṇa svasaṅkalpenoktaprakriyayā jāyata ityarthaḥ / „bahūni me vyatītāni janmāni tava cārjuna / tāny ahaṃ veda sarvāṇi”, „tadātmānaṃ sṛjāmy aham” „janma karma ca me divyam evaṃ yo vetti tattvataḥ” iti pūrvāparāvirodhāc ca
nanu tathāpi ṣoḍaśa-kalātamka-liṅga-deha-śūnyasya ca tava kuto janmeti ? ata uktaṃ svāṃ śuddha-sattvātmikāṃ prakṛtiṃ adhiṣṭhāya svīkṛtya | viśuddhorjita-sattva-mūrtyā svecchayāvatarāmīty arthaḥ
apūrva-dehendriyādi-grahaṇaṃ janma | pūrva-ghīta-dehendriyādi-viyogo vyayaḥ | yad ubhayaṃ tārkikaiḥ prety abhāva ity ucyate | tad uktaṃ jātasya hi dhruvo mṛtyur dhruvaṃ janma mṛtasya ca [Gītā 2.27] iti | tad ubhayaṃ ca dharmādharma-vaśād bhavati | dharmādharma-vaśatvaṃ cājñasya jīvasaya dehābhimāninaḥ karmādhikāritvād bhavati | tatra yad ucyate sarvajñasyeśvarasya sarva-kāraṇasyedṛg-deha-grahaṇaṃ nopapadyata iti tat tathaiva | katham ? yadi tasya śarīraṃ sthūla-bhūta-kāryaṃ syāt tadā vyaṣṭi-rūpatve jāgrad-avasthāsmad-ādi-tulyatvam | samaṣṭi-rūpatve ca virāḍ-jīvatvaṃ tasya tad-upādhitvāt | atha sūkṣma-bhūta-kāryaṃ tadā vyaṣṭi-rūpatve svapnāvasthāsmad-ādi-tulyatvam | samaṣṭi-rūpatve ca hiraṇya-garbha-jīvatvaṃ tasya tad-upādhitvāt | tathā ca bhautikaṃ śarīraṃ jīvānāviṣṭaṃ parameśvarasya na sambhavaty eveti siddham | na ca jīvāviṣṭa eva tādṛśe śarīre tasya bhūtāveśavat praveśa iti vācyam | tac-charīrāvacchedena taj-jīvasya bhogābhyupagame 'ntaryāmi-rūpeṇa sarva-śarīra-praveśasya vidyamānatvena śarīra-viśeṣābhyupagama-vaiyarthyāt | bhogābhāve ca jīva-śarīratvānupapatteḥ | ato na bhautikaṃ śarīram īśvarasyeti pūrvārdhenāṅgīkaroti — ajo 'pi sann avyayātmā bhūtānām īśvaro 'pi sann iti |
ajo 'pi sann ity apūrva-deha-grahaṇam avyayātmāpi sann iti pūrva-deha-vicchedaṃ bhūtānāṃ bhagava-dharmāṇāṃ sarveṣāṃ brahmādi-stamba-paryantānām īśvaro 'pi sann iti dharmādharma-vaśatvaṃ nivārayati | kathaṃ tarhi deha-grahaṇam ity uttarārdhenāha prakṛtiṃ svām adhiṣṭhāya sambhavāmi | prakṛtiṃ māyākhyāṃ vicitrāneka-śaktim aghaṭamāna-ghaṭanāpaṭīyasīṃ svāṃ svopādi-bhūtām adhiṣṭhāya cid-ābhāsena vaśīkṛtya sambhavāmi tat-pariṇāma-viśeṣair eva jagat-kāraṇatva-sampādikā mad-icchayaiva pravartamānā viśuddha-sattva-mayatvena mama mūrtis tad-viśiṣṭasya cājatvam avyayatvam īśvaratvaṃ copapannam | ato 'nena nityenaiva dehena vivasvantaṃ ca tvāṃ ca pratīmaṃ yogam upadiṣṭavān aham ity upapannam | tathā ca śrutiḥ – ākāśa-śarīraṃ brahma iti | ākāśo 'nnāvyākṛtam | ākāśa eva tad otaṃ ca protaṃ ca [BAU 3.8.7] ity ādau tathā darśanāt | ākāśas tal-liṅgāt [Vs. 1.1.22] iti nyāyāc ca |
tarhi bhautika-vigrahābhāvāt tad-dharma-manuṣyatvādi-pratītiḥ katham iti cet tatrāha ātma-māyayeti | man-māyayaiva mayi manuṣyatvādi-pratītir lokānugrahāya na tu vastu-vṛttyeti bhāvaḥ | tathā coktaṃ mokṣa-dharme –
māyā hy eṣā mayā sṛṣṭā yan māṃ paśyasi nārada |
sarva-bhūta-guṇair yuktaṃ na tu māṃ draṣṭum arhasi || [Mbh 12.326.43] iti |
sarva-bhūta-guṇair yuktaṃ kāraṇopādhiṃ māṃ carma-cakṣuṣā draṣṭuṃ nārhasīty arthaḥ | uktaṃ ca bhagavatā bhāṣyakāreṇa – sa ca bhagavān jñānaiśvarya-śakti-bala-vīrya-tejobhiḥ sadā sampannas triguṇātmikāṃ vaiṣṇavīṃ svāṃ māyāṃ prakṛtiṃ vaśīkṛtyājo 'vyayo bhūtānām īśvaro nitya-śuddha-buddha-mukta-svabhāvo 'pi san sva-māyayā dehavān iva jāta iva ca lokānugrahaṃ kurvan lakṣyate sva-prayojanābhāve 'pi bhūtānujighṛkṣayā iti | vyākhyātṛbhiś coktaṃ svecchā-vinirmitena māyāmayena divyena rūpeṇa sambabhūveti |
nityo yaḥ kāraṇopādhir māyākhyo 'neka-śaktimān |
sa eva bhagavad-deha iti bhāṣya-kṛtāṃ matam ||
anye tu parameśvare deha-dehi-bhāvaṃ na manyante | kiṃ yaś ca nityo vibhuḥ sac-cid-ānanda-ghano bhagavān vāsudevaḥ paripūrṇo nirguṇaḥ paramātmā sa eva tad-vigraho nānyaḥ kaścid bhautiko māyiko veti | asmin pakṣe yojanā – ākāśavat sarva-gataś ca nityaḥ, avināśī vā are 'yam ātmānucchitti-dharmā ity ādi śruteḥ, asaṃbhavas tu sato 'nupaptteḥ [Vs. 2.3.8], nātmāśruter nityatvāc ca tābhyaḥ [Vs. 2.3.16] ity ādi nyāyāc ca vastu-gatyā janma-vināśa-rahitaḥ sarva-bhāsakaḥ sarva-kāraṇa-māyādhiṣṭhānatvena sarva-bhūteśvaro 'pi sann ahaṃ prakṛtiṃ svabhāvaṃ sac-cid-ānanda-ghanaika-rasam |
māyāṃ vyāvartayati svām iti | nija-svarūpam ity arthaḥ | sa bhagavaḥ kasmin pratiṣṭhitaḥ sve mahimni [ChāU 7.24.1] iti śruteḥ | sva-svarūpam adhiṣṭhāya svarūpāvasthita eva san sambhavāmi deha-dehi-bhāvam antareṇaiva dehivad vyavaharāmi | kathaṃ tarhy adehe sac-cid-ānanda-ghane dehatva-pratītir ata āha ātma-māyayeti | nirguṇe śuddhe sac-cid-ānanda-ghane mayi bhagavati vāsudeve deha-dehi-bhāva-śūnye tad-rūpeṇa pratītir māyā-mātram ity arthaḥ | tad uktam –
kṛṣṇam enam avehi tvam ātmānam akhilātmanām |
jagad-dhitāya so 'py atra dehīvābhāti māyayā || iti [BhP 10.14.55]
aho bhāgyam aho bhāgyaṃ nanda-gopa-vrajaukasām
yan-mitraṃ paramānandaṃ pūrṇaṃ brahma sanātanam || [BhP 11.14.32] iti ca |
kecit tu nityasya niravayavasya nirvikārasyāpi paramānandasyāvayavāya-vibhāvaṃ vāstavam evecchanti te niryuktikaṃ bruvāṇas tu nāsmābhir vinivāryate iti nyāyena nāpavādyāḥ | yadi sambhavet tathaivāstu kim atipallavitenety uparamyate
nanu jīvo hi liṅga-śarīreṇa sva-bandhakena karma-prāpyān devādi-dehān prāpnoti | tvaṃ parameśvaro liṅga-rahitaḥ sarva-vyāpakaḥ karma-kālādi-niyantā | bahu syām iti śruteḥ sarva-jagad-rūpo bhavaty eva | tad api yad viśeṣata evambhūto 'py ahaṃ sambhavāmīti brūṣe, tan manye sarva-jagad-vilakṣaṇān deha-viśeṣān nityān eva loke prakāśayituṃ tvaj-janmety avagamyate | tat khalu katham ity ata āha prakṛtiṃ svām adhiṣṭhāyeti | atra prakṛti-śabdena yadi bahiraṅgā māyā-śaktir ucyate, tadā tad-adhiṣṭhātā parameśvaras tad-dvārā jagad-rūpo bhavaty eveti na viśeṣopalabdhiḥ | tasmāt saṃsiddhi-prakṛtī tv ime svarūpaṃ ca svabhāvaś ca ity abhidhānād atra prakṛti-śabdena svarūpam evocyate | na tat svarūpa-bhūtā māyā-śaktiḥ | svarūpaṃ ca tasya sac-cid-ānanda eva | ataveva tvāṃ śuddha-sattvātmikāṃ prakṛtim iti śrī-svāmi-caraṇāḥ | prakṛtiṃ svabhāvaṃ svam eva svabhāvam adhiṣṭhāya svarūpeṇa svecchayā sambhavāmīty arthaḥ iti śrī-rāmānujācārya-caraṇāḥ | prakṛtiṃ svabhāvaṃ sac-cid-ānanda-ghanaika-rasam | māyāṃ vyāvartayati svām iti nija-svarūpam ity arthaḥ | sa bhagavaṃ kasmin pratiṣṭhitaḥ sva-mahimni iti śruteḥ | sva-svarūpam adhiṣṭhāya svarūpāvasthita eva sambhavāmi deha-dehi-bhāvam antareṇaiva dehivad vyavaharāmi iti śrī-madhusūdana-sarasvatī-pādāḥ |
nanu yady avyayātmā anaśvara-matsya-kūrmādi-svarūpa eva bhavasi, tarhi tava prādurbhavat-svarūpaṃ pūrva-prādurbhūta-svarūpāṇi ca yugapad eva kiṃ nopalabhyanta ? tatrāha ātma-bhūtā yā māyā tayā sva-svarūpāvaraṇa-prakāśana-karma ca yayā cic-chakti-vṛttyāyoga-māyayety arthaḥ | tayā hi pūrva-kālāvatīrṇa-svarūpāṇi pūrvam evāvṛtya vartamāna-svarūpaṃ prakāśya sambhavāmi | ātma-māyayā samyag apracyuta-jñāna-bala-vīryādi-śaktyaiva bhavāmi iti śrī-svāmi-caraṇāḥ | ātma-māyayātma-jñānena māyā vayunaṃ jñānam iti jñāna-paryāyo 'tra māyā-śabdaḥ | tathā cābhiyukta-prayogaḥ māyayā satataṃ vetti prācīnānāṃ śubhāśubham iti śrī-rāmānujācārya-caraṇāḥ | mayi bhagavati vāsudeve deha-dehi-bhāva-śūnye tad-rūpeṇa pratītiḥ māyā-mātram iti śrī-madhusūdana-sarasvatī-pādāḥ
Choć jam panem wszystkich istot,
choć niezmiennym, niezrodzonym,
nad Naturą mą panując,
stwarzam siebie swoją złudą.
yadā yadā hi dharmasya glānir bhavati bhārata
abhyutthānam adharmasya tadātmānaṃ sṛjāmy aham
he bhārata (o potomku Bharaty!),
yadā yadā hi (zaiste zawsze kiedy) dharmasya (dharmy) glāniḥ (zmniejszenie) bhavati (jest),
adharmasya [ca] (i antydharmy) abhyutthānam (wzrost) [bhavati] (jest),
tadā (wtedy) aham (ja) ātmānam (siebie) sṛjāmi (emanuję).
yadā yadā | – | av. – kiedy, kiedy, kiedykolwiek (korelatyw do: tadā – wtedy, wówczas; użycie dystrybutywne); |
hi | – | av. – ponieważ, albowiem, właśnie, zaiste, z pewnością; |
dharmasya | – | dharma 6i.1 m. – dharmy (od: √ dhṛ – dzierżyć, posiadać); |
glāniḥ | – | glāni 1i.1 f. – wyczerpanie, osłabienie, zmniejszenie, choroba (od: √ glai – nie lubić, być wyczerpanym, omdlewać); |
bhavati | – | √ bhū (być) Praes. P 1c.1 – staje się, jest; |
bhārata | – | bhārata 8i.1 m. – potomku Bharaty; |
abhyutthānam | – | abhi-utthāna 1i.1 n. – powstanie, podniesienie się, wzrost (od: abhi-ut- √ sthā – powstać); |
adharmasya | – | a-dharma 6i.1 m. – antydharmy (od: √ dhṛ – dzierżyć, posiadać); |
tadā | – | av. – wtedy, wówczas; |
ātmānam | – | ātman 2i.1 m. – jaźń, siebie; |
sṛjāmi | – | √ sṛj (uwalniać, emitować) Praes. P 3c.1 – uwalniam, wypuszczam, stwarzam, emanuję; |
aham | – | asmat sn. 1i.1 – ja; |
yadā yadā hi dharmasya glānir hānir varṇāśramādi-lakṣaṇasya prāṇinām abhyudaya-niḥśreyasa-sādhanasya bhavati | bhārata ! abhyutthānam udbhavo’dharmasya tadātmānaṃ sṛjāmy ahaṃ māyayā
na kālaniyamo 'smatsaṃbhavasya / yadā yadā hi dharmasya vedoditasya cāturvarṇyacāturāśramyavyavasthayāvasthitasya kartavyayasya glānir bhavati, yadā yadā ca tadviparyayasyādharmasyābhyutthānam tadāham eva svasaṅkalpenoktaprakāreṇātmānaṃ sṛjāmi
Kiedy tylko prawo słabnie,
a nieprawość w moc urasta,
potomku Bharaty, wówczas
ja sam siebie zaraz stwarzam.
paritrāṇāya sādhūnāṃ vināśāya ca duṣkṛtām
dharma-saṃsthāpanārthāya saṃbhavāmi yuge yuge
sādhūnām (tego co dobre) paritrāṇāya (dla uratowania),
duṣkṛtām (tego co źle uczynione) vināśāya (dla zniszczenia),
dharma-saṃsthāpanārthāya ca (i w celu ustanowienia dharmy),
yuge yuge (w każdym eonie) [aham] (ja) sambhavāmi (pojawiam się).
paritrāṇāya | – | paritrāṇa 4i.1 n. – dla ocalenia (od: pari- √ trai – chronić, ocalać, ratować); |
sādhūnām | – | sādhu 6i.3 m. – właściwego, dobrego, pobożnych, szlachetnych, świętych (od: √ sādh – osiągać sukces); |
vināśāya | – | vināśa 4i.1 m. – dla zniszczenia, dla zaniku (od: vi- √ naś – niszczeć, zanikać); |
ca | – | av. – i; |
duṣkṛtām | – | duṣ-kṛta 2i.2 n. – źle uczyniony, przewina, grzech (od: dur / dus – prefiks: trudny, zły, twardy; √ kṛ – robić, PP kṛta – uczyniony); |
dharma-saṃsthāpanārthāya | – | dharma-saṃsthāpana-artha 4i.1 n. ; TP : dharmasya saṃsthāpanasyārthāyeti – w celu ustanowienia dharmy (od: √ dhṛ – dzierżyć, posiadać, dharma – dharma; sam- √ sthā – powstawać, saṃ-sthāpana – powstanie, ustanowienie; √ arth – pragnąć, prosić, artha – korzyść, zdobycz, cel, zamiar, sprawa, kwestia, rzecz, użycie; w znaczeniu dla korzyści, wymaga genetivusu – czyjej?); |
saṃbhavāmi | – | sam- √ bhū (powstawać) Praes. P 3c.1 – staję się, powstaję; |
yuge yuge | – | yuga 7i.1 n. – eon, wiek, cykl trwania świata (od: √ yuj – zaprzęgać, łączyć; użycie dystrybutywne); |
paritrāṇāya parirakṣaṇāya sādhūnāṃ san-mārga-sthānām | vināśāya ca duṣkṛtāṃ pāpa-kāriṇām | kiṃ ca dharma-saṃsthāpanārthāya dharmasya samyak-sthāpanaṃ tad-arthaṃ sambhavāmi | yuge yuge pratiyugam
sādhavaḥ uktalakṣaṇadharmaśīlāḥ vaiṣṇavāgresarā matsamāśrayaṇe pravṛttā mannāmakarmasvarūpāṇāṃ vāṅmanasāgocaratayā maddarśanena vinā svātmadhāraṇapoṣaṇādikm alabhamānāḥ kṣaṇamātrakālaṃ kalpasahasraṃ manvānāḥ pratiśithilasarvagātrā bhaveyur iti matsvarūpaceṣṭitāvalokanālāpādidānena teṣāṃ paritrāṇāya tadviparītānāṃ vināśāya ca kṣīṇasya vaidikasya dharmasya madārādhanarūpasyārādhyasvarūpapradarśanena sthāpanāya ca devamanuṣyādirūpeṇa yuge yuge saṃbhavāmi / kṛtatretādiyugaviśeṣaniyamo 'pi nāstītyarthaḥ
Aby dobrych móc ochronić
i złoczyńców powytracać,
aby prawo ustanowić,
w każdej z epok się pojawiam.
janma karma ca me divyam evaṃ yo vetti tattvataḥ
tyaktvā dehaṃ punar-janma naiti mām eti so ‘rjuna
he arjuna (o Ardźuno!),
evam (w ten sposób) yaḥ (kto) me (moje) divyam (boskie) janma (narodziny) karma ca (i czyny) tattvataḥ (prawdziwie) vetti (zna),
saḥ (on) deham (ciało) tyaktvā (porzuciwszy)
punar-janma (do następnych narodzin) na eti (nie idzie),
[kiṃtu] (ale) mām eva (jedynie do mnie) eti (idzie).
janma | – | janman 2i.1 n. – narodziny (od: √ jan – rodzić); |
karma | – | karman 2i.1 n. – czyn, działanie (od: √ kṛ – robić); |
ca | – | av. – i; |
me | – | asmat sn. 6i.1 – mój (skrócona forma od: mama); |
divyam | – | divya 2i.1 n. – boski (od: √ div – jaśnieć, diva – niebiosa); |
evam | – | av. – w ten sposób; |
yaḥ | – | yat sn. 1i.1 m. – kto; |
vetti | – | √ vid (wiedzieć) Praes. P 1c.1 – zna; |
tattvataḥ | – | av. – prawdziwie (od: tat – to, abst. tat-tva – tość, prawda, realność; nieodmienny ablativus zakończony na: –tas); |
tyaktvā | – | √ tyaj (porzucać) absol. – porzuciwszy; |
deham | – | deha 2i.1 m. – ciało (od: √ dih – namaszczać, kleić, deha – forma, kształt, ciało); |
punar-janma | – | punar-janman 2i.1 n. – ponowne narodziny (od: √ jan – rodzić, janman – narodziny; av. punaḥ – ponownie, jeszcze raz, z powrotem); |
na | – | av. – nie; |
eti | – | √ i (iść) Praes. P 1c.1 – idzie; |
mām | – | asmat sn. 2i.1 – do mnie; |
eti | – | √ i (iść) Praes. P 1c.1 – idzie; |
saḥ | – | tat sn. 1i.1 m. – on; |
arjuna | – | arjuna 8i.1 m. – biały, jasny; |
Kto me boskie narodziny
oraz czyny zna prawdziwie,
gdy, Ardźuno, zrzuci ciało,
się nie rodzi, do mnie idzie.
vīta-rāga-bhaya-krodhā man-mayā mām upāśritāḥ
bahavo jñāna-tapasā pūtā mad-bhāvam āgatāḥ
vīta-rāga-bhaya-krodhāḥ (których namiętności, strach i złości odeszły) man-mayāḥ (pełni mnie) mām upāśritāḥ (do mnie przylegli) jñāna-tapasā (przez wiedzę i ascezę) pūtāḥ (oczyszczeni) bahavaḥ (liczni) mad-bhāvam (do mojego stanu) āgatāḥ (przybyli).
vīta-rāga-bhaya-krodhāḥ | – | vīta-rāga-bhaya-krodha 1i.3 m. ; DV / BV : yeṣāṃ rāgaś ca bhayaṃ ca krodhaś ca vitāḥ santi te – ci, których namiętności, strach i złość odeszły (od: vi- √ i – odchodzić, PP vīta – odeszły; √ rañj – być pokolorowanym, podnieconym, zachwyconym, rāga – kolor, namiętności, podniecenie, miłość, piękno; √ bhī – straszyć, bhaya – strach; √ krudh – gniewać się, krodha – złość, gniew); |
man-mayāḥ | – | mat-maya 1i.3 m. – pełni mnie, uczynieni ze mnie (od: mat – forma podstawowa zaimka osobowego ’ja’ w l.poj. używana głównie na początku złożeń; –maya – w złożeniach: uczyniony z, składający się z); |
mām | – | asmat sn. 2i.1 – we mnie; |
upāśritāḥ | – | upāśrita (upa-ā- √ śri – przylegać, spoczywać na, wspierać się na, polegać na) PP 1i.3 m. – wsparci, schronieni; przybyli – do kogo? – łączy się z accusativusem); |
bahavaḥ | – | bahu 1i.3 m. – liczni; |
jñāna-tapasā | – | jñāna-tapas 3i.1 n. ; DV : jñānena ca tapasā ceti – przez wiedzę i ascezę (od: √ jñā – wiedzieć, rozumieć, jñāna – wiedza, mądrość, inteligencja; √ tap – topić, palić, tapas – gorąco, asceza); |
pūtāḥ | – | pūta ( √ pū – oczyszczać) PP 1i.3 m. – oczyszczeni; |
mad-bhāvam | – | mad-bhāva 2i.1 m. – do mojego stanu (od: mat – forma pierwszej osoby l. pojedynczej używana głównie na początku złożeń; √ bhū – być, bhāva – bycie, istnienie, stan, charakter, uczucie, miłość); |
āgatāḥ | – | āgata (ā- √ gam – przychodzić) PP 1i.3 m. – przybyli; |
mām upāśritāḥ → mad-vyapāśrayāḥ / mām apāśritāḥ (ci dla, których jestem schronienie / spoczywający na mnie);
vīta-rāga-bhaya-krodhāḥ—rāgaś ca bhayaṃ ca krodhaś ca rāga-bhaya-krodhāḥ, vītā vigatā rāga-bhaya-krodhā yebhyas te vīta-rāga-bhaya-krodhāḥ | man-mayā brahma-vida īśvarābheda-darśinaḥ | mām eva parameśvaram upāśritāḥ | kevala-jñāna-niṣṭhā ity arthaḥ | bahavo’neke jñāna-tapasā jñānam eva ca paramātma-viṣayaṃ tapaḥ | tena jñāna-tapasā | pūtāḥ parāṃ śuddhiṃ gatāḥ santaḥ | mad-bhāvam īśvara-bhāvaṃ mokṣam āgatāḥ samanuprāptāḥ | itara-tapo-nirapekṣā jñāna-niṣṭhā ity asya liṅgaṃ jñāna-tapaseti viśeṣaṇam
madīyajanmakarmatattvajñānākhyena tapasā pūtā bahava evaṃ saṃvṛttāḥ / tathā ca śrutiḥ, „tasya dhīrāḥ parijānanti yonim” iti / dhīrāḥ dhīmatām agresarā evaṃ tasya janmaprakāraṃ jānantītyarthaḥ
jñāna-tapasā pūtā jīvan-muktāḥ santo mad-bhāvaṃ mad-viṣayaṃ bhāvaṃ raty-ākhyaṃ premāṇam āgatā iti vā | teṣāṃ jñānī nitya-yuktā eka-bhaktir viśiṣyate iti hi vakṣyati
yad vā, jñāne maj-janma-karmaṇor nityatva-niścayānubhave yan-nānā-kumata-kutarka-yukti-sarpī-viṣa-dāha-sahana-rūpaṃ tapas tena pūtāḥ | tathā ca śrī-rāmānuja-dhṛta-śrutiḥ – tasya dhīrāḥ parijānanti yoniṃ iti dhīrā dhīmanta eva tasya yoniṃ janma-prakāraṃ jānantīty arthaḥ | vītās tyaktāḥ kumata-prajalpiteṣu janeṣu rāgādyā yais te na teṣu rāgaḥ prītir nāpi tebhyo bhayaṃ nāpi teṣu krodho mad-bhaktānām ity arthaḥ | kuto man-mayā maj-janma-karmānudhyāna-manana-śravaṇa-kīrtanādi-pracurāḥ | mad-bhāvaṃ mayi premāṇam
Żądzy, strachu, złości zbyci,
pełni mnie, we mnie schronieni,
żarem wiedzy oczyszczeni,
liczni byt mój osiągnęli.
ye yathā māṃ prapadyante tāṃs tathaiva bhajāmy aham
mama vartmānuvartante manuṣyāḥ pārtha sarvaśaḥ
ye (którzy) yathā (jak) mām (we mnie) prapadyante (przyjmują schronienie),
aham (ja) tān (tych) tathā eva (właśnie tak samo) bhajāmi (wielbię).
he pārtha (Prythowicu!),
manuṣyāḥ (ludzie) sarvaśaḥ (pod każdym względem) mama (moją) vartma (drogą) anuvartante (podążają).
ye | – | yat sn. 1i.3 m. – którzy; |
yathā | – | av. – tak jak (korelatyw do: tathā); |
mām | – | asmat sn. 2i.1 – mnie; |
prapadyante | – | pra- √ pad (przypadać) Praes. Ā 1c.3 – przyjmują schronienie, uciekają się do; |
tān | – | tat sn. 2i.3 m. – tych; |
tathā | – | av. – tak, w ten sposób, podobnie; |
eva | – | av. – z pewnością, właśnie, dokładnie, jedynie; |
bhajāmi | – | √ bhaj (dzielić, czcić, kochać, radować się) Praes. P 3c.1 – wielbię, czczę; |
aham | – | asmat sn. 1i.1 – ja; |
mama | – | asmat sn. 6i.1 – mój; |
vartman | – | vartman 2i.1 n. – ścieżką, drogą, koleiną, przebiegiem (od: √ vṛt – toczyć się, poruszać, pozostawać); |
ānuvartante | – | anu- √ vṛt (iść za, podążać) Praes. Ā 1c.3 – naśladują, podążają, przestrzegają; |
manuṣyāḥ | – | manuṣya 1i.3 m. – ludzie (od: √ man – myśleć, manu – człowiek); |
pārtha | – | pārtha 8i.1 m. – o synu Prythy (od: √ pṛth – rozszerzać, pṛthā – Kunti, matka Pandowiców); |
sarvaśaḥ | – | av. – całkowicie, gruntownie, wspólnie, ze wszystkich stron (od: sarva – wszystko); |
ye yathā yena prakāreṇa yena prayojanena yat-phalārthitayā māṃ prapadyante tāṃs tathaiva tat-phala-dānena bhajāmy anugṛhṇāmy aham ity etat | teṣāṃ mokṣaṃ pratyanarthitvāt | na hy ekasya mumukṣutvaṃ phalārthitvaṃ ca yugapat sambhavati | ato ye yat-phalārthinas tāṃs tat-phala-pradānena, ye yathokta-kāriṇas tv aphalārthino mumukṣavaś ca tān jñāna-pradānena | ye jñāninaḥ sannyāsino mumukṣavaś ca tān mokṣa-pradānena, tathārtānārti-haraṇena ity evaṃ yathā prapadyante ye tāṃs tathaiva bhajāmīty arthaḥ | na punār rāga-dveṣa-nimittaṃ moha-nimittaṃ vā kaṃcid bhajāmi | sarvathāpi sarvāvasthasya mameśvarasya vartma mārgam anuvartante manuṣyāḥ | yat-phalārthitayā yasmin karmaṇy adhikṛtā ye prayatante te manuṣyā atra ucyante he pārtha sarvaśaḥ sarva-prakāraiḥ
nanu tathāpi sva-bhaktānām eva phalaṃ dadāsi na tv anya-deva-bhaktānām iti vaiṣamyaṃ sthitam eveti nety āha mama sarvātmano vāsudevasya vartma bhajana-mārgaṃ karma-jñāna-lakṣaṇam anuvartante he pārtha sarvajñaḥ sarva-prakārair indrādīn apy anuvartamānā manuṣyā iti karmādhikāriṇaḥ | indraṃ mitraṃ varuṇam agnim āhuḥ ity ādi-mantra-varṇāt phalam ata upapatteḥ [Vs. 3.2.38] iti nyāyāc ca sarva-rūpeṇāpi phala-dātā bhagavān eka evety arthaḥ | tathā ca vakṣyati ye 'py anya-devatā-bhaktā [Gītā 9.23] ity ādi
ayam arthaḥ – ye mat-prabhor janma-karmaṇī nitye eveti manasi kurvāṇās tat-tal-līlāyām eva kṛta-manoratha-viśeṣā māṃ bhajantaḥ sukhayanty aham apīśvaratvāt kartum akartum anyathā kartum api samarthas teṣām api janma-karmaṇor nityatvaṃ kartuṃ tān sva-pārṣadīkṛtya taiḥ sārdham eva yathā-samayam avatarann antar dadhānaś ca tān pratikṣaṇam anugṛhṇann eva tad-bhajana-phalaṃ premāṇam eva dadāmi | ye jñāni-prabhṛtayo maj-janma-karmaṇor naśvaratvaṃ mad-vigrahasya māyā-mayatvaṃ ca manyamānā māṃ prapadyante aham api tān punaḥ punar naśvara-janma-karmavato māyā-pāśa-patitān eva kurvāṇas tat-pratiphalaṃ janma-mṛtyu-duḥkham eva dadāmi | ye tu maj-janma-karmaṇor nityatvaṃ mad-vigrahasya ca sac-cid-ānandatvaṃ manyamānā jñāninaḥ sva-jñāna-siddhy-arthaṃ māṃ prapadyante, teṣāṃ sva-deha-dvaya-bhaṅgam evecchatāṃ mumukṣūṇām anaśvaraṃ brahmānandam eva sampādayan bhajana-phalam āvidyaka-janma-mṛtyu-dhvaṃsam eva dadāmi | tasmān na kevalaṃ mad-bhaktā eva māṃ prapadyante, api tu sarvaśaḥ sarve 'pi manuṣyā jñāninaḥ karmiṇo yoginaś ca devatāntaropāsakāś ca mama vartmānuvartante mama sarva-svarūpatvāt jñāna-karmādikaṃ sarvaṃ māmakam eva vartmeti bhāvaḥ
Kto i jak do mnie przypada,
w ten sam sposób jemu służę,
moją ścieżką, synu Prythy,
podążają wszędy ludzie.
kāṅkṣantaḥ karmaṇāṃ siddhiṃ yajanta iha devatāḥ
kṣipraṃ hi mānuṣe loke siddhir bhavati karma-jā
karmaṇām (czynów) siddhim (doskonałości) kāṅkṣantaḥ (pragnący)
iha (tutaj) devatāḥ (bóstwom) yajante (składają ofiary).
mānuṣe loke (w świecie ludzkim) karma-jā (zrodzona z czynu) siddhiḥ (doskonałość) kṣipram hi (zaiste szybko) bhavati (jest).
kāṅkṣantaḥ | – | kāṅkṣant ( √ kāṅkṣ – pragnąć, tęsknić) PPr 1i.3 m. – pragnący; |
karmaṇām | – | karman 6i.3 n. – czynów, działań (od: √ kṛ – robić); |
siddhim | – | siddhi 2i.1 f. – osiągnięcie, spełnienie, doskonałość, sukces (od: √ sidh – odnosić sukces, osiągać doskonałość); |
yajante | – | √ yaj (poświęcać, składać w ofierze, czcić) Praes. Ā 1c.3 – czczą, składają ofiary; |
iha | – | av. – tutaj (często w znaczeniu: w tym świecie); |
devatāḥ | – | devatā 2i.3 f. – bóstwa, ubóstwione (od: √ div – jaśnieć, bawić się, deva – bóg, niebianin); |
kṣipram | – | av. – szybko, natychmiast (od: kṣipra – szybki); |
hi | – | av. – ponieważ, albowiem, właśnie, zaiste, z pewnością; |
mānuṣe | – | mānuṣa 7i.1 m. – w ludzkim (od: √ man – myśleć, manu – człowiek); |
loke | – | loka 7i.1 m. – w świecie; |
siddhiḥ | – | siddhi 1i.1 f. – osiągnięcie, spełnienie, doskonałość, sukces (od: √ sidh – odnosić sukces, osiągać doskonałość); |
bhavati | – | √ bhū (być) Praes. P 1c.1 – staje się, jest; |
karma-jā | – | karma-ja 1i.1 f. – zrodzona z czynu (od: √ kṛ – robić, karman – czyn, działanie i jego skutki; √ jan – rodzić się, ja – na końcu wyrazów: zrodzony); |
kāṅkṣanto’bhīpsantaḥ karmaṇāṃ siddhiṃ phala-niṣpattiṃ prārthayanto yajanta ihāsmin loke devatā indrādgny-ādyāḥ | atha yo’nyāṃ devatām upāste’nyo’sāv anyo’ham asmīti na sa veda, yathā paśuḥ | evaṃ sa devānāṃ [bhāvātmauttaṃ 1.4.10] iti śruteḥ | teṣāṃ hi bhinna-devatāyājināṃ phalākāṅkṣiṇāṃ kṣipraṃ śīghraṃ hi yasmān mānuṣe loke | manuṣya-loke hi śāstrādhikāraḥ | kṣipraṃ hi mānuṣe loke iti viśeṣaṇāt | anyeṣv api karma-phala-siddhiṃ darśayati bhagavān | mānuṣe loke varṇāśramādi-karmādhikāra iti viśeṣaḥ | teṣāṃ ca varṇāśramādhikāriṇāṃ karmiṇāṃ phala-siddhiḥ kṣipraṃ bhavati karmajā karmaṇo jātā
sarva eva puruṣāḥ karmaṇāṃ phalaṃ kāṅkṣamāṇāḥ indrādidevatāmātraṃ yajante ārādhayanti, na tu kaścid anabhisaṃhitaphalaḥ indrādidevatātmabhūtaṃ sarvayajñānāṃ bhoktāraṃ māṃ yajate / kuta etat? yataḥ kṣiprasminn eva mānuṣe loke karmajā putrapaśvannādysiddhir bhavati / manuṣyalokaśabdaḥ svargādīnām api pradarśanārthaḥ / sarvaṃ eva laukikāḥ puruṣā akṣīṇānādikālapravṛttānantapāpasaṃcayatayā avivekinaḥ kṣipraphalākāṅkṣiṇaḥ putrapaśvannādyasvargādyarthatayā sarvāṇi karmāṇīndrādidevatārādhanamātrāṇi kurvate; na tu kaścit saṃsārodvignahṛdayo mumukṣuḥ uktalakṣaṇaṃ karmayogaṃ madārādhanabhūtam ārabhata ityarthaḥ
mānuṣe loke karma-phalaṃ śīghraṃ bhavatīti viśeṣaṇād anya-loke 'pi varṇāśrama-dharma-vyatirikta-karma-phala-siddhir bhagavatā sūcitā | yatas tat tat kṣudra-phala-siddhy-arthaṃ sa-kāmā mokṣa-vimukhā anyā devatā yajante 'to na mumukṣava iva māṃ vāsudevaṃ sākṣāt te prapadyanta ity arthaḥ
Ci, co pragną plonów czynu,
bóstwom tutaj cześć oddają.
W ludzkim świecie bardzo rychło
z czynu sukces się zyskuje.
cātur-varṇyaṃ mayā sṛṣṭaṃ guṇa-karma-vibhāgaśaḥ
tasya kartāram api māṃ viddhy akartāram avyayam
mayā (przeze mnie) guṇa-karma-vibhāgaśaḥ (zgodnie z podziałem na guny i czyny) cātur-varṇyam (czterowarnowość) sṛṣṭam (wyemanowana) [asti] (jest).
[tvam] (ty) mām (mnie) tasya (jej) kartāram api (choć sprawcę)
avyayam (niezmiennego) akartāram (niesprawcę) viddhi (znaj).
cātur-varṇyam | – | cātur-varṇya 1i.1 n. – czworaka warnowość (od: catur – cztery; √ varṇ – barwić, rozpościerać, opowiadać, varṇa – kolor, stan społeczny, varṇya – związane z barwą, ze stanami); |
mayā | – | asmat sn. 3i.1 – przeze mnie; |
sṛṣṭam | – | sṛṣṭa ( √ sṛj – uwalniać, emitować) PP 1i.1 n. – uwolnione, wypuszczone, stworzone; |
guṇa-karma-vibhāgaśaḥ | – | av. guṇānāṃ ca karmaṇāṃ ca vibhāgaśa iti – odpowiednio do sfery gun i czynu (od: √ grah – chwytać, guṇa – cecha, zaleta, sznur; √ kṛ – robić, karman – czyn, działanie i jego skutki; vi- √ bhāj – dzielić, rozszczepiać; vi-bhāga – sekcja, porcja, dział, podział; -śas – na końcu wyrazu: odpowiednio do, po kolei, zgodnie z; vibhāga-śas – odpowiednio do części, oddzielnie, proporcjonalnie); |
tasya | – | tat sn. 6i.1 m. – tego; |
kartāram | – | kartṛ 2i.1 m. – sprawcę (od: √ kṛ – robić); |
api | – | av. – jak również, także, co więcej, nawet, chociaż; |
mām | – | asmat sn. 2i.1 – mnie; |
viddhi | – | √ vid (wiedzieć) Imperat. P 2c.1 – wiedz, znaj; |
akartāram | – | a-kartṛ 2i.1 m. – nie sprawcę (od: √ kṛ – robić); |
avyayam | – | a-vyaya 2i.1 n. – niezmiennego (od: vi- √ i – odchodzić, znikać, vyaya – odejście, rozchód, zniszczenie); |
cātur-varṇyaṃ → catur-varṇyaṃ (czterowarnowość);
cātur-varṇyaṃ mayā sṛṣṭaṃ → cātur-varṇā mayā sṛṣṭāḥ (cztery warny przeze mnie stworzone);
guṇa-karma-vibhāgaśaḥ → guṇa-karma-vibhāgataḥ (z podziału na guny i czyny);
viddhy akartāram → viddhi kartāram (znaj jako twórcę);
cāturvarṇyaṃ catvāra eva varṇāś cāturvarṇyaṃ mayeśvareṇa sṛṣṭam utpāditaṃ brāhmaṇo’sya mukham āsīt [rādhāk 8.4.19.2, ayatiajuḥ 32.11] ity ādi śruteḥ | guṇa-karma-vibhāgaśo guṇa-vibhāgaśaḥ karma-vibhāgaśaś ca | guṇāḥ sattva-rajas-tamāṃsi | tatra sāttvikasya sattva-pradhānasya brāhmaṇasya śamo damas tapaḥ [gītā 18.42] ity ādīni karmāṇi | sattvopa-sarjana-rajaḥ-pradhānasya kṣatriyasya śaurya-tejaḥ-prabhṛtīni karmāṇi | tama-upasarjana-rajaḥ-pradhānasya vaiśyasya kṛṣy-ādīni karmāṇi | raja-upasarjana-tamaḥ-pradhānasya śūdrasya śuśrūṣaiva karma | ity evaṃ guṇa-karma-vibhāgaśaś cāturguṇyaṃ mayā sṛṣṭam ity arthaḥ | tac cedaṃ cāturvarṇyaṃ nānyeṣu lokeṣu | ato mānuṣe loke iti viśeṣaṇam | hanta tarhi cāturvarṇya-sargādeḥ karmaṇaḥ kartṛtvāt tat-phalena yujyase’to na tvaṃ nitya-mukto nityeśvaraś ceti | ucyate—yadyapi māyā-saṃvyavahāreṇa tasya karmaṇaḥ kartāram api santaṃ māṃ paramārthato viddhy akartāraṃ, ataevāvyayam asaṃsāriṇaṃ ca māṃ viddhi
cāturvarṇyapramukhaṃ brahmādistambaparyantaṃ kṛtsnaṃ jagat sattvādiguṇavibhāgena tadanuguṇaśamādikarmavibhāgena ca vibhaktaṃ mayā sṛṣṭam / sṛṣṭigrahaṇaṃ pradarśanārtham / mayaiva rakṣyante, mayaiva copasaṃhriyate / tasya vicitrasṛṣtyādeḥ kartāram apy akartāraṃ māṃ viddhi
evaṃ tarhi viṣama-svabhāva-cāturvarṇya-sraṣṭṛtena tava vaiṣamyaṃ durvāram ity āśaṅkya nety āha tasya viṣama-svabhāvasya cāturvarṇyasya vyavahāra-dṛṣṭyā kartāram api māṃ paramārtha-dṛṣṭyā viddhy akartāram avyayaṃ nirahaṅkāratvenākṣīṇa-mahimānam
Cztery stany ja stworzyłem
z podziału na czyn i cechy
choć ich stwórcą przecież jestem,
jam niezmiennym jest nie-sprawcą.
na māṃ karmāṇi limpanti na me karma-phale spṛhā
iti māṃ yo ‘bhijānāti karmabhir na sa badhyate
karmāṇi (czyny) mām (mnie) na limpanti (nie plamią),
karma-phale (w owocu czynów) me (moja) spṛhā (tęsknota) na [asti] iti (nie jest).
yaḥ (kto) mām (mnie) abhijānāti (rozpoznaje),
sa (on) karmabhiḥ (przez czyny) na badhyate (nie jest wiązany).
na | – | av. – nie; |
mām | – | asmat sn. 2i.1 – mnie; |
karmāṇi | – | karman 1i.3 n. – czyny, działania (od: √ kṛ – robić); |
limpanti | – | √ lip (namaszczać, smarować, plamić, kleić, pokrywać) Praes. P 1c.3 – obsmarowują, plamią; |
na | – | av. – nie; |
me | – | asmat sn. 6i.1 – mój (skrócona forma od: mama); |
karma-phale | – | karma-phala 7i.1 m. ; TP : karmaṇāṃ phala iti – w owocu czynów (od: √ kṛ – robić, karman – czyn, działanie i jego skutki; √ phal – dojrzewać; phala – owoc, rezultat); |
spṛhā | – | spṛhā 1i.1 f. – tęsknota, pragnienie, zazdrość (od: √ spṛh – tęsknić, pragnąć); |
iti | – | av. – tak (zaznacza koniec wypowiedzi); |
mām | – | asmat sn. 2i.1 – mnie; |
yaḥ | – | yat sn. 1i.1 m. – kto; |
abhijānāti | – | abhi- √ jñā (rozpoznawać) Praes. P 1c.1 – rozpoznaje, rozumie; |
karmabhiḥ | – | karman 3i.3 n. – przez czyny, przez działania i ich skutki (od: √ kṛ – robić); |
na | – | av. – nie; |
saḥ | – | tat sn. 1i.1 m. – on; |
badhyate | – | √ bandh (wiązać, pętać) Praes. pass. 1c.1 – jest pętany; |
limpanti → lipaṃti (plamią);
karma-phale spṛhā → karma-phala-spṛhā / kāmaḥ phaleṣv api (tęsknota za owocem czynów / nawet żądza w owocach);
yo 'bhijānāti → yo vijānāti (kto rozumie);
badhyate → padyate (jest przewracany);
na māṃ tāni karmāṇi limpanti dehādy-ārambhakatvenāhaṅkārābhāvāt | na ca teṣāṃ karmaṇāṃ phale me mama spṛhā tṛṣṇā | yeṣāṃ tu saṃsāriṇām ahaṃ kartety ābhimānaḥ karmasu spṛhā tat-phaleṣu ca tān karmāṇi limpantīti yuktam | tad-abhāvān na māṃ karmāṇi limpantīti | evaṃ yo’nye’pi mām ātmatvenābhijānāti nāhaṃ kartā na me karma-phale spṛheti na karmabhir na badhyate | tasyāpi na dehādy-ārambhakāni karmāṇi bhavantīty arthaḥ
yata imāni vicitrasṛṣṭyādīni karmāṇi māṃ na limpanti na māṃ saṃbadhnanti / na matprayuktāni tāni devamanuṣyādivaicitryāṇi / sṛjyānāṃ puṇyapāparūpakarmaviśeṣaprayuktānītyarthaḥ / ataḥ prāptāprāptavivekena vicitrasṛṣṭyāder nāhaṃ kartā; yataś ca sṛṣṭāḥ kṣetrajñāḥ sṛṣṭilabdhakaraṇakalebarāḥ sṛṣṭilabdhaṃ bhogyajātaṃ phalasaṅgādihetusvakarmānuguṇaṃ bhuṅjate; sṛṣṭyādkarmaphale ca teṣām eva spṛheti ne me spṛhā / tathāha sūtrakāraḥ vaiṣamyanairghṛṇye na sāpekṣatvād iti / tathā ca bhagavān parāśaraḥ „nimittamātram evāsau sṛjyānāṃ sargakarmaṇi / pradhānakāraṇībhūtā yato vai sṛjyaśaktayaḥ // nimittamātraṃ muktvedaṃ nānyat kiṃcid apekṣate / nīyate tapatāṃ śreṣṭha svaśaktyā vastu vastutām // BhGR_4.” iti / sṛjyānāṃ devādīnāṃ kṣetrajñānāṃ sṛṣṭeḥ kāraṇamātram evāyaṃ paramapuruṣaḥ; devādivaicitrye tu pradhānakāraṇaṃ sṛjyabhūtakṣetrajñānāṃ prācīnakarmaśaktaya eva / ato nimittamātraṃ muktvā sṛṣṭeḥ kartāraṃ paramapuruṣaṃ muktvā idaṃ kṣetrajñavastu devādivicitrabhāve nānyad apekṣate; svagataprācīnakarmaśaktyā eva hi devādivastubhāvaṃ nīyata ityarthaḥ / evam uktena prakāreṇa sṛṣtyādeḥ kartāram apy akartāraṃ sṛṣṭyādikarmaphalasaṅgarahitaṃ ca yo mām abhijānāti, sa karmayogārambhavirodhibhiḥ phalasaṅgādihetubhiḥ prācīnakarmabhir na saṃbadhyate / mucyata ityarthaḥ
nimitta-mātram evāsau sṛjyānāṃ sarga-karmaṇi |
pradhāna-kāraṇībhūtā yato vai sṛjya-śaktayaḥ || ity ādyā |
sṛjyānāṃ deva-mānavādi-bhāva-bhājāṃ kṣetrajñānāṃ sarga-kriyāyām asau pareśo nimitta-mātram eva devādi-bhāva-vaicitryāṃ kāraṇībhūtās tu sṛjyānāṃ teṣāṃ prācīna-karma-śaktaya eva bhavantīti tad-arthaḥ | evam āha sūtrakṛt – vaiṣamya-nairghṛṇyena [Vs. 2.1.35] ity ādinā | evaṃ jñānasya phalam āha iti mām iti | itthambhūtaṃ māṃ yo 'bhijānāti, sa tad-virodhibhis tad-dhetubhiḥ prācīna-karmabhir na badhyate | tair vimucyata ity arthaḥ
Żadnym czynem się nie plamię
ni nie tęsknię za owocem –
kto tę prawdę o mnie pozna,
tego żaden czyn nie pęta.
evaṃ jñātvā kṛtaṃ karma pūrvair api mumukṣubhiḥ
kuru karmaiva tasmāt tvaṃ pūrvaiḥ pūrvataraṃ kṛtam
evam (w ten sposób) jñātvā (wiedząc),
pūrvaiḥ (przez pierwszych) mumukṣubhiḥ api (nawet przez pragnących wyzwolenia) karma (czyn) kṛtam (czyniony) [āsit] (był).
tasmāt (dlatego) tvam (ty) pūrvaiḥ (przez wcześniejszych) pūrvataram (wcześniejszy) kṛtam (czyniony) karma eva (właśnie czyn) kuru (czyń).
evam | – | av. – w ten sposób; |
jñātvā | – | √ jñā (wiedzieć, rozumieć) absol. – rozumiawszy; |
kṛtam | – | kṛta ( √ kṛ – robić) PP 2i.1 n. – zrobiony, uczyniony; |
karma | – | karman 2i.1 n. – czyn, działanie (od: √ kṛ – robić); |
pūrvaiḥ | – | pūrva sn. 3i.3 m. – przez wcześniejszych, przez starożytnych; |
api | – | av. – jak również, także, co więcej, nawet; |
mumukṣubhiḥ | – | mumukṣu ( √ muc – wyzwalać) des. 3i.3 m. ; mokṣam icchadbhir iti – przez pragnących wyzwolenia; |
kuru | – | √ kṛ (robić) Imperat. P 2c.1 – uczyń; |
karma | – | karman 2i.1 n. – czyn, działanie (od: √ kṛ – robić); |
eva | – | av. – z pewnością, właśnie, dokładnie, jedynie; |
tasmāt | – | av. – dlatego (od: tat sn. 5i.1 m. – z tego); |
tvam | – | yuṣmat sn. 1i.1 – ty; |
pūrvaiḥ | – | pūrva sn. 3i.3 m. – przez wcześniejszych, przez starożytnych; |
pūrvataram | – | pūrva-tara 2i.1 n. – wcześniejszy (stopień wyższy od: pūrva – pūrva-tara, pūrva-tama); lub av. – wcześniej; |
kṛtam | – | kṛta ( √ kṛ – robić) PP 2i.1 n. – zrobiony, uczyniony; |
pūrvair → sarvair (przez wszystkich);
karmaiva → karmeva (jakby czyn);
pūrvaiḥ pūrvataraṃ → pūrvaiḥ pūrvataraiḥ / pūrvaṃ pūrvataraṃ (przez wcześniejszych i jeszcze wcześniejszych / wcześniej przez wcześniejszych);
evaṃ jñātvā kṛtaṃ karma pūrvair apy atikrāntair mumukṣubhiḥ | kuru tena karmaiva tvam | na tuṣṇīm āsanaṃ nāpi saṃnyāsaḥ kartavyaḥ | tasmāt tvat-pūrvair apy anuṣṭhitatvād yady anātmajñas tvaṃ tad ātma-śuddhy-artham | tattvavic cet loka-saṃgrahārtham | pūrve janakādibhiḥ pūrvataraṃ kṛtam | nādhunātana-kṛtaṃ nivartitam
Z wiedzą tą czyny spełniali
dawni, łaknąc wyzwolenia,
więc i ty wykonuj czyny,
przez nich pierwej wypełniane.
kiṃ karma kim akarmeti kavayo ‘py atra mohitāḥ
tat te karma pravakṣyāmi yaj jñātvā mokṣyase ‘śubhāt
kim (czym?) karma (czyn) [asti] (jest),
kim (czym?) akarma (bezczyn) [asti] iti (jest)
atra (co do tego) kavayaḥ api (nawet wieszczowie) mohitāḥ (wprawieni w omroczenie) [santi] (są).
yat (które) jñātvā (poznawszy)
aśubhāt (od niepomyślności) mokṣyase (zostaniesz uwolniony),
tat (ten) karma (czyn) te (tobie) pravakṣyāmi (oznajmię).
kim | – | kim sn. 1i.1 n. – co? |
karma | – | karman 1i.1 n. – czyn, działanie i jego skutki (od: √ kṛ – robić); |
kim | – | kim sn. 1i.1 n. – co? |
akarma | – | a-karman 1i.1 n. – bezczyn (od: √ kṛ – robić); |
iti | – | av. – tak (zaznacza koniec wypowiedzi); |
kavayaḥ | – | kavi 1i.3 m. – poeci, śpiewacy, wieszczowie (od: √ kav – opisywać, kolorować); |
api | – | av. – jak również, także, co więcej, nawet; |
atra | – | av. – tutaj, co do tego; |
mohitāḥ | – | mohita ( √ muh – mylić się, być skonfundowanym, omroczonym, ogłupiałym) PP caus. 1i.3 m. – wprawieni w omroczenie; |
tat | – | tat sn. 2i.1 n. – ten; |
te | – | yuṣmat sn. 4i.1 – tobie (skrócona forma od: tubhyam); |
karma | – | karman 2i.1 n. – czyn, działanie i jego skutki (od: √ kṛ – robić); |
pravakṣyāmi | – | pra- √ vac (oznajmiać) Fut. P 3c.1 – oznajmię; |
yat | – | yat sn. 2i.1 n. – który (korelatyw do: tat); |
jñātvā | – | √ jñā (wiedzieć, rozumieć) absol. – zrozumiawszy; |
mokṣyase | – | √ muc (wyzwalać) Fut. pass. 2c.1 – będziesz wyzwolony; |
aśubhāt | – | aśubha 5i.1 n. – od niedobrego (od: √ śubh – jaśnieć, śubha – piękne, przyjemne, pomyślne, dobre); |
pravakṣyāmi → pravakṣāmi;
mokṣyase → mokṣase;
aśubhāt → śramāt (od zmęczenia);
Czwarta pada 4.16 taka sama jak czwarta pada: BhG 9.1;
kiṃ karma kiṃ cākarmeti kavayo medhāvino’py atrāsmin karmādi-viṣaye mohitā mohaṃ gatāḥ | atas te tubhyam ahaṃ karmākarma ca pravakṣyāmi yaj jñātvā viditvā karmādi mokṣyase’śubhāt saṃsārāt
mumukṣuṇānuṣṭheyaṃ karma kiṃrūpam, akarma ca kim / akarmeti kartur ātmano yāthātmyajñānam ucyate; anuṣṭheyaṃ karma tadantargataṃ jñānaṃ ca kiṃrūpam ity ubhayatra kavayaḥ vidvāṃso 'pi mohitāḥ yathāvan na jānanti / evam antargatajñānaṃ yat karma, tat te pravakṣyāmi, yaj jñātvānuṣṭhāya aśubhāt saṃsārabandhān mokṣyase / kartavyakarmajñānaṃ hy anuṣṭhānaphalam
I wieszczowie tutaj błądzą:
„co jest czynem, co bezczynem?”.
Więc o czynie ci opowiem.
Gdy to pojmiesz, zło pokonasz.
karmaṇo hy api boddhavyaṃ boddhavyaṃ ca vikarmaṇaḥ
akarmaṇaś ca boddhavyaṃ gahanā karmaṇo gatiḥ
karmaṇaḥ hi api (zaiste nawet czynu) [gatim] (droga) bodhavyam (do zrozumienia)[asti] (jest),
vikarmaṇaḥ ca (złego czynu) [gatim](droga) bodhavyam (do zrozumienia) [asti] (jest),
akarmaṇaḥ api (bezczynu) [gatim] (droga) bodhavyam (do zrozumienia) [asti] (jest).
karmaṇaḥ (czynu) gatiḥ (droga) gahanā (nieprzenikniona) [asti] (jest).
karmaṇaḥ | – | karman 6i.1 n. – czynu, działania (od: √ kṛ – robić); |
hi | – | av. – ponieważ, albowiem, właśnie, zaiste, z pewnością; |
api | – | av. – jak również, także, co więcej, nawet; |
boddhavyam | – | boddhavya ( √ budh – budzić, rozumieć, percepować) PF 1i.1 n. – to, co ma być poznane, zrozumiane; |
boddhavyam | – | boddhavya ( √ budh – budzić, rozumieć, percepować) PF 1i.1 n. – to, co ma być poznane, zrozumiane; |
ca | – | av. – i; |
vikarmaṇaḥ | – | vi-karman 6i.1 n. – złego czynu, niewłaściwego działania (od: vi- √ kṛ – zmieniać, psuć); |
akarmaṇaḥ | – | a-karman 6i.1 n. – bezczynu (od: √ kṛ – robić); |
ca | – | av. – i; |
boddhavyam | – | boddhavya ( √ budh – budzić, rozumieć, percepować) PF 1i.1 n. – to, co ma być poznane, zrozumiane; |
gahanā | – | gahanā 1i.1 f. – głęboka, gęsta, nieprzenikniona; |
karmaṇaḥ | – | karman 6i.1 n. – czynu, działania (od: √ kṛ – robić); |
gatiḥ | – | gati 1i.1 f. – poruszanie się, droga, podróż, rezultat, schronienie, źródło (od: √ gam – iść); |
karmaṇo hy api → karmaṇo ‘pi hi (a nawet zaiste czynu);
akarmaṇaś ca → akarmaṇo ‘pi / akarmaṇas tu (a nawet bezczynu / ale bezczynu);
karmaṇaḥ śāstra-vihitasya hi yasmād apy asti boddhavyam | boddhavyaṃ cāsty eva vikarmaṇaḥ pratiṣiddhasya | tathākarmaṇaś ca tūṣṇīmbhāvasya boddhavyam astīti triṣv apy adhyāhāraḥ kartavyaḥ | yasmād gahanā viṣamā durjñānā karmaṇa ity upalakṣaṇārthaṃ karmādīnāṃ karmākarma-vikarmaṇāṃ gatir yāthātmyaṃ tattvam ity arthaḥ
yasmān mokṣasādhanabhūte karmasvarūpe boddhavyam asti; vikarmaṇi ca / nityanaimittikakāmyarūpeṇa, tatsādhanadravyārjanādyākāreṇa ca vividhatāpannaṃ karma vikarma / akarmaṇi jñāne ca boddhavyam asti / gahanā durvijñānā mumukṣoḥ karmaṇo gatiḥ
Trzeba pojąć, co jest czynem,
wyrozumieć czyn występny,
no i bezczyn też zmiarkować –
niezgłębiona droga czynu.
karmaṇy akarma yaḥ paśyed akarmaṇi ca karma yaḥ
sa buddhimān manuṣyeṣu sa yuktaḥ kṛtsna-karma-kṛt
yaḥ (kto) karmaṇi (w czynie) akarma (bezczyn) paśyet (widziałby),
yaḥ ca (i kto) akarmaṇi (w bezczynie) karma (czyn) [paśyet] (widziałby),
saḥ (on) manuṣyeṣu (wśród ludzi) buddhimān (mający roztropność) [asti] (jest),
saḥ (on) yuktaḥ (zaprzężony) kṛtsna-karma-kṛt (który dokonuje pełni czynu) [asti] (jest).
karmaṇi | – | karman 7i.1 n. – w czynie, w działaniu (od: √ kṛ – robić); |
akarma | – | a-karman 2i.1 n. – bezczyn (od: √ kṛ – robić); |
yaḥ | – | yat sn. 1i.1 m. – kto; |
paśyet | – | √ dṛś (patrzeć) Pot. P 1c.1 – widziałby; |
akarmaṇi | – | a-karman 7i.1 n. – w bezczynie (od: √ kṛ – robić); |
ca | – | av. – i; |
karma | – | karman 2i.1 n. – czyn, działanie (od: √ kṛ – robić); |
yaḥ | – | yat sn. 1i.1 m. – kto; |
saḥ | – | tat sn. 1i.1 m. – on; |
buddhimān | – | buddhimant 1i.1 m. – mający roztropność (od: √ budh – budzić, rozumieć, percepować, buddhi – roztropność, rozum, myśl, rozsądek, intelekt, percepcja, poznanie, idea, pogląd; -mant / -vant – sufiks oznaczający posiadacza); |
manuṣyeṣu | – | manuṣya 7i.3 m. – wśród ludzi (od: √ man – myśleć, manu – człowiek); |
saḥ | – | tat sn. 1i.1 m. – on; |
yuktaḥ | – | yukta ( √ yuj – zaprzęgać, łączyć) PP 1i.1 m. – połączony, zaprzęgnięty, zajęty, właściwy, odpowiedni; |
kṛtsna-karma-kṛt | – | kṛtsna-karma-kṛt 1i.1 m. ; yaḥ kṛtsnaṃ karma karoti saḥ – ten, kto dokonuje pełni czynów (od: kṛtsna – cały, kompletny; √ kṛ – robić, karman – czyn, działanie i jego skutki; -kṛt – na końcu złożeń wskazuje na sprawcę, twórcę); |
paśyed akarmaṇi → paśyaty akarmaṇi (widzi w bezczynie);
sa yuktaḥ → sa coktaḥ / saṃyuktaḥ (i o nim się mówi / dobrze zaprzężony);
kṛtsna-karma-kṛt → sarva-karma-kṛt / kṛtsna-karmasu (spełniający wszystkie czyny / we wszelkie czyny);
karmaṇi | karma kriyata iti karma vyāpāra-mātraṃ, tasmin karmaṇy akarma karmābhāvaṃ yaḥ paśyet | akarmaṇi ca karmābhāve kartṛ-tantratvāt pravṛtti-nivṛttyor vastv aprāpyaiva hi sarva eva kriyākārakādi-vyavahāro’vidyābhūmāv eva karma yaḥ paśyet paśyati | sa buddhimān manuṣyeṣu, sa yukto yogī ca kṛtsna-karma-kṛt samasta-karma-kṛc ca sa iti stūyate karmākarmaṇor itaretara-darśī |
nanu kim idaṃ viruddham ucyate karmaṇy akarma yaḥ paśyed iti | akarmaṇi ca karma iti | na hi karmākarma syād akarma vā karma, tatra viruddhaṃ kathaṃ paśyed draṣṭā ? na | akarmaiva paramārthataḥ sat-karmavad avabhāsate mūḍha-dṛṣṭer lokasya, tathā karmaivākarmavat | tatra yathābhūta-darśanārtham āha bhagavān karmaṇy akarma yaḥ paśyed ity ādi | ato na viruddhaṃ buddhimattvādy-upapatteś ca | boddhavyam iti ca yathābhūta-darśanam ucyate | na ca viparīta-jñānād aśubhān mokṣaṇaṃ syāt yaj jñātvā mokṣyase’śubhāt [gītā 4.16] iti coktam | tasmāt karmākarmaṇī viparyayeṇa gṛhīte prāṇibhis tad-viparyaya-grahaṇa-nivṛtty-arthaṃ bhagavato vacanaṃ karmaṇy akarma yaḥ ity ādi |
na cātra karmādhikaraṇa-karmāsti, kuṇḍe badarāṇīva | nāpy akarmādhikaraṇaṃ karmāsti karmābhāvatvād akarmaṇaḥ | ato viparīta-gṛhīte eva karmākarmaṇī laukikaiḥ, yathā mṛgatṛṣṇikāyām udakaṃ śuktikāyāṃ vā rajatam |
nanu karma karmaiva sarveṣāṃ na kvacid vyabhicarati | tan na nau-sthasya nāvi gacchantyāṃ taṭasthesv agatiṣu nageṣu pratikūla-gati-darśanāt | dūreṣu cakṣuṣāsannikṛṣṭeṣu gacchatsu gaty-abhāva-darśanāt | evam ihāpy akarmaṇy ahaṃ karomīti karma-darśanaṃ karmaṇi cākarma-darśanaṃ viparīta-darśanaṃ yena, tan-nirākaraṇārtham ucyate karmaṇy akarma yaḥ paśyet ity ādi |
tad etad ukta-prativacanam apy asakṛd atyanta-viparīta-darśana-bhāvitatayā momuhyamāno lokaḥ śrutam apy asakṛt tattvaṃ vismṛtya vismṛtya mithyā-prasaṅgam avatāryāvatārya codayatīti punaḥ punar uttaram āha bhagavān | durvijñeyatvaṃ cālakṣya vastunaḥ | avyakto’yam acintyo’yaṃ [gītā 2.25], na jāyate mriyate [gītā 2.27] ity ādinātmani karmābhāvaḥ śruti-smṛti-nyāya-prasiddha ukto vakṣyamāṇaś ca | tasminn ātmani karmābhāve’karmaṇi karma-viparīta-darśanam atyanta-nirūḍham | yataḥ kiṃ karma kim akarmeti kavayo’py atra mohitāḥ [gītā 4.16] dehādy-āśrayaṃ karmātmany adhyāropya | ahaṃ kartā mamaitat karma, mayāsya karmaṇaḥ phalaṃ bhoktavyam iti ca | tathā ahaṃ tūṣṇīṃ bhavāmi, yenāhaṃ nirāyāso’karmā sukhī syām iti kārya-karaṇāśraya-vyāpāroparamaṃ tat-kṛtaṃ casukhitvam ātmany adhyāropya na karomi kiṃcit tūṣṇīṃ sukham āsam ity abhimanyate lokaḥ | tatredaṃ lokasya viparīta-darśanāpanayanāyāha bhagavān karmaṇy akarma yaḥ paśyed ity ādi |
atra ca karma karmaiva sat kārya-karaṇāśrayaṃ karma-rahito’vikriya ātmani sarvair adhyastam | yataḥ paṇḍito’py ahaṃ karomīti manyate | atha ātma-samavetatayā sarva-loka-prasiddhe karmaṇi nadī-kula-stheṣv iva gatiḥ pratilaumyena | ato’karma karmābhāvaṃ yathā-bhūtaṃ gaty-abhāvam iva vṛkṣeṣu yaḥ paśyet | akarmaṇi ca kārya-karaṇa-vyāpāroparame karmavad ātmany adhyāropite tūṣṇīm akurvan sukham āse ity ahaṅkārābhisandhi-hetutvāt tasminn akarmaṇi ca karma yaḥ paśyet | ya evaṃ karmākarma-vibhāgajñaḥ sa buddhimān paṇḍito manuṣyeṣu | sa yukto yogī kṛtsna-karma-kṛc ca | so’śubhān mokṣitaḥ kṛta-kṛtyo bhavatīty arthaḥ |
ayaṃ śloko’nyathā vyākhyātaḥ kaiścit | kathaṃ ? nityānāṃ kila karmaṇām īśvarārthe’nuṣṭhīyamānānāṃ tat-phalābhāvād akarmāṇi tāny ucyante gauṇyā vṛttyā | teṣāṃ cākaraṇam akarma | tac ca pratyavāya-phalatvāt karmocyate gauṇyaiva vṛttyā | tatra nitye karmaṇy akarma yaḥ paśyet phalābhāvāt | yathā dhenur api gaur agaur ucyate kṣīrākhyaṃ phalaṃ na prayacchatīti tadvat | tathā nityākaraṇe tv akarmaṇi karmaḥ âśyen narakādi-pratyavāya-phalaṃ prayacchatīti | naitad yuktaṃ vyākhyānam | evaṃ-jñānād aśubhān mokṣānupapatteḥ | yaj jñātvā mokṣyase’śubhāt [gītā 4.16] iti bhagavatoktaṃ vacanaṃ bodhyeta | kathaṃ ? nityānām anuṣṭhānād aśubhāt syān nāma mokṣaṇam | na tu teṣāṃ phalābhāva-jñānāt | na hi nityānāṃ phalābhāva-jñānam aśubha-mukti-phalatvena coditaṃ nitya-karma-jñānaṃ vā | na ca bhagavativehoktam |
etenākarmaṇi karma-darśanaṃ pratyuktam | na hy akarmaṇi karmeti darśanaṃ kartavyatayeha codyate, nityasya tu kartavyatā-mātram | na cākaraṇān nityasya pratyavāyo bhavatīti vijñānāt kiṃcit phalaṃ syāt | nāpi nityākaraṇaṃ jñeyatvena coditam | nāpi karmākarmeti mithā-darśanād aśubhān mokṣaṇam | buddhimattvaṃ, yuktatā, kṛtsna-karma-kṛttvādi ca phalam upapadyate stutir vā | mithyā-jñānam eva hi sākṣād aśubha-rūpaṃ kuto’nyasmād aśubhān mokṣaṇaṃ ? na hi tamas tamaso nivartakaṃ bhavati |
nanu karmaṇi yad akarma-darśanam akarmaṇi vā karma-darśanaṃ, na tan-mithyā-jñānam | kiṃ tarhi gauṇaṃ phala-bhāvābhāva-nimittaṃ ? na, karmākarma-vijñānād api gauṇāt phalasyāśravaṇāt | nāpi śruta-hānya-śruta-parikalpanayā kaścid viśeṣo labhyate | sva-śabdenāpi śakyaṃ vaktuṃ nitya-karmaṇāṃ phalaṃ nāsty akaraṇāc ca teṣāṃ naraka-pātaḥ syād iti | tatra vyājena para-vyāmoha-rūpeṇa karmaṇy akarma yaḥ paśyed ity ādinā kiṃ ? tatraiva vyācakṣāṇena bhagavatoktaṃ vākyaṃ loka-vyāmohārtham iti vyaktaṃ kalpitaṃ syāt | na caitac chadma-rūpeṇa vākyena rakṣaṇīyaṃ vastu, nāpi śabdāntareṇa punaḥ punar ucyamānaṃ subodhaṃ syād ity evaṃ vaktuṃ yuktam | karmaṇy evādhikāras te [gītā 2.47] ity atra hi sphuṭatara ukto’rtho na punar vaktavyo bhavati | sarvatra ca praśastaṃ boddhavyaṃ ca kartavyam eva, na niṣprayojanaṃ boddhavyam ity ucyate |
na ca mithyā-jñānaṃ boddhavyaṃ bhavati tat-pratyupasthāpitaṃ vā vastv-ābhāsam | nāpi nityānām akaraṇād abhāvāt prayavāya-bhāvotpattiḥ | nāsato vidyate bhāvo [gītā 2.16] iti vacanāt | tat-katham asataḥ saj jāyate [candrhāuttaṃ 6.2.2] iti ca darśitam | asataḥ saj-janma-pratiṣedhād asataḥ sad-utpattiṃ bruvatā’sad eva sad bhavet | sac cāsad bhaved ity uktaṃ syāt | tac cāyuktaṃ, sarva-pramāṇa-virodhāt | na ca niṣphalaṃ vidadhyāt karma śāstraṃ duḥkha-svarūpatvāt | duḥkhasya ca buddhi-pūrvakatayā kāryatvānupapatteḥ | tad-akaraṇe ca naraka-pātābhyupagame’narthāyaiva | ubhayathāpi karaṇe’karaṇe ca śāstraṃ niṣphalaṃ kalpitaṃ syāt | svābhyupagama-virodhaś ca nityaṃ niṣphalaṃ karmety abhyupagamya mokṣa-phalāyeti bruvataḥ | tasmād yathā-śruta evārthaḥ karmaṇy akarma ya ity ādeḥ | tathā ca vyākhyāto’smābhiḥ ślokaḥ
akarmaśabdenātra karmetarāt prastutam ātmajñānam ucyate / karmaṇi kriyamāṇa evātmajñānaṃ yaḥ paśyet, akarmaṇi cātmajñāne vartamāna eva yaḥ karma paśyet / kim uktaṃ bhavati? kriyamāṇam eva karma ātmayāthātmyānusandhānena jñānākāraṃ yaḥ paśyet, tac ca jñānaṃ karmayogāntaragatatayā karmākāraṃ yaḥ paśyed ity uktaṃ bhavati / kriyamāṇe hi karmaṇi kartṛbhūtātmayāthātmyānusandhāne sati tadubhayaṃ saṃpannaṃ bhavati / evam ātmayāthātmyānusandhānāntargarbhaṃ karma yaḥ paśyet, sa buddhimān kṛtsnaśāstrārthavit,manuṣyeṣu sa yuktaḥ mokṣāyārhaḥ, sa eva kṛtsnakarmakṛt kṛtsnaśāstrārthakṛt
yad vā, karmaṇi dehendriyādi-vyāpāre vartamāne 'py ātmano dehādi-vyatirekānubhavena akarma svābhāvikaṃ niaṣkarmyam eva yaḥ paśyet tathā akarmaṇi ca jñāna-rahite duḥkha-buddhyā karmaṇāṃ tyāge karma yaḥ paśyet tasya prayatna-sādhyatvena mithyācāratvāt | tad uktaṃ karmendriyāṇi saṃyamyety ādinā | ya evambhūtaḥ sa tu sarveṣu manuṣyeṣu buddhimān paṇḍitaḥ | tatra hetuḥ – yataḥ kṛtsnāni sarvāṇi yadṛcchayā prāptāny āhārādīni karmāṇi kurvann api sa yukta eva akartrātma-jñānena samādhistha evety arthaḥ | anenanaiva jñāninaḥ svabhāvād āpannaṃ kalañja-bhakṣaṇādikaṃ na doṣāya | ajñasya tu rāgataḥ kṛtaṃ doṣāya iti vikarmaṇo 'pi tattvaṃ nirūpitaṃ draṣṭavyam
atra prathama-pādena karma-vikarmaṇos tattvaṃ karma-śabdasya vihita-pratiṣiddha-paratvāt | dvitīya-pādena cākarmaṇas tattvaṃ darśitam iti draṣṭavyam | tatra yat tvaṃ manyase karmaṇo bandha-hetutvāt tūṣṇīm eva mayā sukhena sthātavyam iti tan mṛṣā | asati kartṛtvābhimāne vihitasya pratiṣiddhasya vā karmaṇo bandha-hetutvābhāvāt | tathā ca vyākhyātaṃ na māṃ karmāṇi limpanti [Gītā 4.14] ity ādinā | satica kartṛtvābhimāne tūṣṇīm aham āsa ity audāsīnyābhimānātmakaṃ yat karma tad api bandha-hetur eva vastu-tattvāparijñānāt | tasmāt karma-vikarmākarmaṇāṃ tattvam īdṛśaṃ jñātvā vikarmākarmaṇī parityajya kartṛtvābhimāna-phalābhisandhi-hānena vihitaṃ karmaiva kurv ity abhiprāyaḥ |
aparā vyākhyā karmaṇi jñāna-karmaṇi dṛśye jaḍe sad-rūpeṇa sphuraṇa-rūpeṇa cānusyūtaṃ sarva-bhramādhiṣṭhānam akarmāvedyaṃ sva-prakāśa-caitanyaṃ paramārtha-dṛṣṭyā yaḥ paśyet | tathākarmaṇi ca sva-prakāśe dṛg-vastuni kalpitaṃ karma dṛśyaṃ māyā-mayaṃ na paramārtha-sat | dṛg-dṛśyayoḥ sambandhānupapatteḥ –
yas tu sarvāṇi bhūtāni ātmany evānupaśyati |
sarva-bhūteṣu cātmānaṃ tato na vijugupsate || [ĪśaU 6] iti śruteḥ |
evaṃ parasparādhyāse 'pi śuddhaṃ vastu yaḥ paśyati manuṣyeṣu madhye sa eva buddhimān nānyaḥ | asya paramārtha-darśitvād anyasya cāparamārtha-darśitvāt | sa ca buddhi-sādhana-yogya-yukto 'ntaḥ-karaṇa-śuddhy-aikāgra-cittaḥ | ataḥ sa evāntaḥkaraṇa-śuddhi-sādhana-kṛtsna-karma-kṛd iti vāstava-dharmair eva stūyate | yasmād evaṃ tasmāt tvam api paramārtha-darśī bhava tāvataiva kṛtsna-karma-kāritvopapatter ity abhiprāyaḥ |
ato yad uktaṃ yaj jñātvā mokṣyase 'śubhād iti | yac coktaṃ karmādīnāṃ tattvaṃ boddhavyam astīti sa buddhimān ity ādi-stutiś ca | tat sarvaṃ paramārtha-darśane saṃgacchate | anya-jñānād aśubhāt saṃsārān mokṣānupapatteḥ | atattvaṃ cānyan na boddhavyaṃ na vā yaj-jñāne buddhimattvam iti yuktaiva paramārtha-darśināṃ vyākhyā |
yat tu vyākhyānaṃ karmaṇi nitye parameśvarārthe 'nuṣṭhīyamāne bandha-hetutvābhāvād akarmedam iti yaḥ paśyet | tathākarmaṇi ca nitya-karmākaraṇe pratyavāya-hetutvena karmedam iti yaḥ paśyet sa buddhimān ity ādi tad asaṅgatam eva | nitya-karmaṇy akarmedam iti jñānasyāśubha-mokṣa-hetutvābhāvāt, mithyājñānatvena tasyivāśubhatvāc ca | na caitādṛśaṃ mithyā-jñānaṃ boddhavyaṃ tattvaṃ nāpy etādṛśa-jñāne buddhimattvādi-stuty-upapattir bhrāntitvāt | nitya-karmānuṣṭhānaṃ hi svarūpato 'ntaḥkaraṇa-śuddhi-dvāropayujyate na tatrākarma-buddhiḥ kutrāpy upayujyate śāstreṇa nāmādiṣu brahma-dṛṣṭivad avihitatvāt | nāpīdam eva vākyaṃ tad-vidhāyakam upakramādi-virodhasyokteḥ | evaṃ nitya-karmākaraṇam api svarūpato nitya-karma-viruddha-karma-lakṣakatayopayujyate na tu tatra karma-dṛṣṭiḥ kvāpy upayujyate | nāpi nitya-karmākaraṇāt pratyavāyaḥ | abhāvād bhāvotpatty-ayogāt | anyathā tad-aviśeṣeṇa sarvadā kāryotpatti-prasaṅgāt | bhāvārthāḥ karma-śabdās tebhyaḥ kriyā pratīyetaiṣa hy artho vidhīyata iti nyāyena bhāvārthasyaivāpūrva-janakatvāt | atirātre ṣoḍaśinaṃ na gṛhṇāti ity ādāv api saṅkalpa-viśeṣasyaivāpūrva-janakatvābhyupagamāt | nekṣetodyantam ādityam ity ādi-prajāpati-vratavat | ato nitya-karmānuṣṭhānārhe kāle tad-viruddhatayā yad-upaveśanādi karma tad eva nitya-karmākaraṇopalakṣitaṃ pratyavāya-hetur iti vaidikānāṃ siddhāntaḥ | ataevākurvan vihitaṃ karmety atra lakṣaṇārthe śatā vyākhyātaḥ | lakṣaṇa-hetvoḥ kriyāyā ity aviśeṣa-smaraṇe 'py atra hetutvānupapatteḥ | tasmān mithyā-darśanāpanode prastute mithyā-darśana-vyākhyānaṃ na śobhatetarām | nāpi nityānuṣṭhāna-param evaitad vākyaṃ nityāni kuryād ity arthe karmaṇy akarma yaḥ paśyed ity ādi tad-abodhakaraṃ vākyaṃ prayuñjānasya bhagavataḥ pratārakatvāpatter ity ādi bhāṣya eva vistareṇa vyākhyātam ity uparamyate
yas tv asaṃyata-ṣaḍ-vargaḥ pracaṇḍendriya-sārathiḥ |
jñāna-vairāgya-rahitas tri-daṇḍam upajīvati ||
surān ātmānam ātma-sthaṃ nihnute māṃ ca dharma-hā |
avipakva-kaṣāyo 'smād amuṣmāc ca vihīyate || [BhP 11.18.40-1] iti
W czynie kto bezczynność widzi,
a w bezczynie czyn postrzega,
ten jest mędrcem pośród ludzi,
zaprzężony, wszystko spełnił.
yasya sarve samārambhāḥ kāma-saṃkalpa-varjitāḥ
jñānāgni-dagdha-karmāṇaṃ tam āhuḥ paṇḍitaṃ budhāḥ
yasya (kogo) sarve (wszystkie) samārambhāḥ (przedsięwzięcia) kāma-saṅkalpa-varjitāḥ (pozbawione pragnienia przyjemności) [santi] (są),
budhāḥ (roztropni) tam (tego) jñānāgni-dagdha-karmāṇam (kogo czyny spalone są przez ogień wiedzy) paṇḍitam (mędrcem) āhuḥ (nazwali).
yasya | – | yat sn. 6i.1 m. – kogo, którego; |
sarve | – | sarva sn. 1i.3 m. – wszystkie; |
samārambhāḥ | – | sam-ārambha 1i.3 m. – przedsięwzięcia (od: sam-ā– √ rabh –podejmować, rozpoczynać); |
kāma-saṃkalpa-varjitāḥ | – | kāma-saṃkalpa-varjita 1i.3 m. ; TP : kāmasya saṅkalpena varjitāḥ – pozbawione pragnienia rozkoszy (od: √ kam –pragnąć, kochać, tęsknić, kāma – pragnienie, miłość, przyjemność, żądza; sam- √ kḷp – być gotowym do, pragnąć, saṃkalpa – idea, pragnienie; √ vṛj – wykluczać, omijać, caus. PP varjita – wyłączony, pozbawiony, poza); |
jñānāgni-dagdha-karmāṇam | – | jñāna-agni-dagdha-karmāṇa 2i.1 m. ; BV : yasya jñānasyāgninā dagdhāni karmāṇi santi tam – tego, kogo czyny spalone są przez ogień wiedzy (od: √ jñā – wiedzieć, rozumieć, jñāna – wiedza, mądrość, inteligencja; √ ag – poruszać się pokrętnie, agni – ogień; √ dah – palić, PP dagdha – spalony; √ kṛ – robić, karman – czyn, działanie i jego skutki); |
tam | – | tat sn. 2i.1 m. – tego; |
āhuḥ | – | √ ah (mówić – odmiana jedynie w Perf. , reszta form od: √ brū) Perf. P 1c.3 – powiedzieli, nazwali; |
paṇḍitaṃ | – | paṇḍita 2i.1 m. – uczonym, mądrym, inteligentnym (paṇḍā – mądrość, wiedza); |
budhāḥ | – | budha 1i.3 m. – roztropni, rozumni, myślący, rozsądni (od: √ budh – budzić, rozumieć, percepować); |
yasya yathokta-darśinaḥ sarve yāvantaḥ samārambhāḥ karmāṇi samārabhyanta iti samārambhāḥ | kāma-saṃkalpa-varjitāḥ kāmaistat-kāraṇaiś ca saṅkalpa-varjitā mudhaiva ceṣṭā-mātrā anuṣṭhīyante | pravṛttena cel loka-saṅgrahārthaṃ, nivṛttena cej jīvana-mātrārthaṃ, taṃ jñānāgni-dagdha-karmāṇaṃ karmādāv akarmādi-darśanaṃ jñānaṃ, tad evāgnis tena jñānāgninā dagdhāni śubhāśubha-lakṣaṇāni karmāṇi yasya | tam āhuḥ paramārthataḥ paṇḍitaṃ budhāḥ brahma-vidaḥ
yasya mumukṣoḥ sarve dravyārjanādilaukikakarmapūrvakanityanaimittikakāmyarūpakarmasamārambhāḥ kāmārjitāḥ phalasaṅgarahitāḥ / saṅkalpavarjitāś ca / prakṛtyā tadguṇaiś cātmānam ekīkṛtyānusandhānaṃ saṅkalpaḥ; prakṛtiviyuktātmasvarūpānusandhānayuktatayā tadrahitāḥ / tam evaṃ karma kurvāṇaṃ paṇḍitaṃ karmāntargatātmayāthātmyajñānāgninā dagdhaprācīnakarmāṇam āhus tattvajñāḥ / ataḥ karmaṇo jñānākāratvam upapadyate
api ced asi pāpebhyaḥ sarvebhyaḥ pāpa-kṛttamaḥ |
sarvaṃ jñāna-plavenaiva vṛjinaṃ santariṣyasi ||
yathaidhāṃsi samiddho 'gnir bhasmasāt kurute 'rjuna |
jñānāgniḥ sarva-karmāṇi bhasmasāt kurute tathā || [Gītā 4.36-37] iti
Kto we wszystkich przedsięwzięciach
szczęścia wyzbył się idei,
Tego mędrcy zwą uczonym,
w wiedzy jego czyn spalony.
tyaktvā karma-phalāsaṅgaṃ nitya-tṛpto nirāśrayaḥ
karmaṇy abhipravṛtto ‘pi naiva kiṃ-cit karoti saḥ
[yaḥ] (kto) karma-phalāsaṅgam (lgnięcie do owocu czynu) tyaktvā (porzuciwszy),
nitya-tṛptaḥ (zawsze zadowolony) nirāśrayaḥ (bez schronienia) [san] (będący),
saḥ (on) karmaṇi (w czynie) abhipravṛttaḥ api (chociaż zaangażowany) kiṃ-cit eva (zaiste niczego) na karoti (nie robi).
tyaktvā | – | √ tyaj (porzucać) absol. – porzuciwszy; |
karma-phalāsaṅgam | – | karma-phala-āsaṅga 2i.1 m. ; TP : karmaṇāṃ phale āsaṅgam iti – lgnięcie do owoców czynów (od: √ kṛ – robić, karman – czyn, działanie i jego skutki; √ phal – dojrzewać; phala – owoc, rezultat; ā- √ sañj – lgnąć, sklejać, kurczowo trzymać, przywiązywać się, wchodzić w kontakt, ā-saṅga – lgnięcie, zejście się, przywiązanie); |
nitya-tṛptaḥ | – | nitya-tṛpta 1i.1 m. ; nityaṃ tṛpta iti – zawsze zadowolony (od: av. nityam – zawsze; √ tṛp – być zadowolonym, PP tṛpta – zadowolony, usatysfakcjonowany); |
nirāśrayaḥ | – | nir-ā-śraya 1i.1 m. – pozbawiony wsparcia, bez schronienia (od: niḥ – wolny od, bez; ā- √ śri – spoczywać na, uciekać się do, āśraya – schronienie, oparcie); |
karmaṇi | – | karman 7i.1 n. – w czynie, w działaniu (od: √ kṛ – robić); |
abhipravṛttaḥ | – | abhi-pra-vṛtta (pra- √ vṛt – rozpoczynać) PP 1i.1 m. – posuwający się, postępujący, zaangażowany; |
api | – | av. – jak również, także, co więcej, nawet; |
na | – | av. – nie; |
eva | – | av. – z pewnością, właśnie, dokładnie, jedynie; |
kiṃ-cit | – | kiṃ-cit sn. 2i.1 m. – cokolwiek (od: kim – co?; -cit – partykuła nieokreśloności); |
karoti | – | √ kṛ (robić) Praes. P 1c.1 – czyni; |
saḥ | – | tat sn. 1i.1 m. – on; |
nirāśrayaḥ → nirāmayaḥ (pozbawiony choroby);
karmaṇy abhipravṛtto ‘pi → karmaṇy api pravṛtto ‘pi / karmabhiḥ sampravṛtto ‘pi (choć w czynie nawet działający / choć czynami zajęty);
saḥ → me (dla mnie / mój);
Czwarta pada 4.20 taka sama jak pierwsza pada: BhG 5.8;
tyaktvā karmasv abhimānaṃ phalāsaṅgaṃ ca yathoktena jñānena nitya-tṛpto nirākāṅkṣo viṣayeṣv ity arthaḥ | nirāśraya āśraya-rahitaḥ | āśrayo nāma yad āśritya puruṣārthaṃ sisādhayiṣati | dṛṣṭādṛṣṭa-phala-sādhanāśraya-rahita ity arthaḥ | viduṣā kriyamāṇaṃ karma paramārthato’karmaiva | tasya niṣkriyātma-darśana-sampannatvāt | tenaivambhūtena sva-prayojanābhāvāt sa-sādhanaṃ karma parityaktavyam eveti prāpte, tato nirgamāsambhavāl loka-saṅgraha-cikīrṣayā śiṣṭa-vigarhaṇāparijihīrṣayā vā pūrvavat karmaṇy-abhipravṛtto’pi niṣkryātma-darśana-sampannatvān naiva kiṃcit karoti saḥ
karmaphalasaṅgaṃ tyaktvā nityatṛptaḥ nitye svātmny eva tṛptaḥ, nirāśrayaḥ asthiraprakṛtau āśrayabuddhirahito yaḥ karmāṇi karoti, sa karmaṇy ābhimukhyena pravṛtto 'pi naiva kiṃcit karma karoti karmāpadeśena jñānābhyāsam eva karotītyarthaḥ
Kto więc nie lgnie do owocu,
zawsze syty, bez schronienia,
pogrążony choć w działaniach,
to zaiste nic nie czyni.
nirāśīr yata-cittātmā tyakta-sarva-parigrahaḥ
śārīraṃ kevalaṃ karma kurvan nāpnoti kilbiṣam
[saḥ] (on) nirāśīḥ (wolny od pragnień) yata-cittātmā (którego umysł i jaźń są powściągnięte) tyakta-sarva-parigrahaḥ (którego wszelka własność została porzucona)
kevalam (jedynie) śārīram (cielesne) karma (czyny) kurvan (czyniący)
kilbiṣam (grzechu) na āpnoti (nie osiąga).
nir-āśīḥ | – | nir-ā-śis 1i.1 m. – ten, który jest bez pragnień (od: niḥ – wolny od, bez; ā- √ śās – pragnąć, āśis – pragnienie, błogosławieństwo); |
yata-cittātmā | – | yata-citta-ātman 1i.1 m. ; BV : yasya cittam ātmā ca yatau staḥ saḥ – ten, którego umysł i jaźń są powściągnięte (od: √ yam – zatrzymywać, powściągać, PP yata – zatrzymany, powściągnięty; √ cit – myśleć, poznawać, PP citta – pomyślany; myśl, umysł, serce, świadomość; ātman – jaźń); |
tyakta-sarva-parigrahaḥ | – | tyakta-sarva-parigraha 1i.1 m. ; BV : yena sarve parigrahāḥ tyktāḥ santi saḥ – ten, przez kogo wszystkie własności zostały porzucone (od: √ tyaj – porzucać, PP tyakta – porzucony; sarva – wszystko; pari- √ grah – chwytać dookoła, obejmować, parigraha – pochwycone, zdobyte; posiadłości, własności); |
śārīram | – | śārīra 2i.1 n. – związany z ciałem, cielesny (od: √ śri – spoczywać na, wspierać się na; lub od: √ śṝ – łamać, niszczyć, śarīra – łatwe do zniszczenia, ciało); |
kevalam | – | av. – jedynie, tylko (od: kevala – pojedynczy, prosty, całkowity); |
karma | – | karman 2i.1 n. – czyn, działanie (od: √ kṛ – robić); |
kurvan | – | kurvant ( √ kṛ – robić) PPr 1i.1 m. – czyniący, robiący; |
na | – | av. – nie; |
āpnoti | – | √ āp (osiągać) Praes. P 1c.1 – osiąga, zdobywa; |
kilbiṣam | – | kilbiṣa 2i.1 n. – grzechu, błędu, przewiny, choroby; |
nirāśīr → yadāśīr (kiedy pragnący);
śārīraṃ → śarīraṃ (ciało);
Czwarta pada 4.21 taka sama jak pierwsza pada: BhG 18.47;
nirāśīr nirgatā āśiṣo yasmāt sa nirāśīḥ | yata-cittātmā cittam antaḥ-karaṇam | ātmā bāhyaḥ kārya-karaṇa-saṃghātaḥ | tāv ubhāv api yatau saṃyatau yasya sa yata-cittātmā | tyakta-sarva-parigrahaḥ—tyaktaḥ sarvaḥ parigraho yena sa tyakta-sarva-parigrahaḥ | śārīraṃ śarīra-sthiti-mātra-prayojanaṃ kevalaṃ tatrāpi abhimāna-varjitaṃ karma kurvan | nāpnoti na prāpnoti kilbiṣam aniṣṭa-rūpaṃ pāpaṃ dharmaṃ ca | dharmo’pi mumukṣor aniṣṭa-rūpaṃ kilbiṣam eva | bandhāpādakatvāt | tasmāt tābhyāṃ mukto bhavati, saṃsārān mukto bhavatīty arthaḥ |
kiṃ ca śārīraṃ kevalaṃ karmety atra kiṃ śarīra-nirvartyaṃ śārīraṃ karmābhipretaṃ ? āho svic charīra-sthiti-mātra-prayojanaṃ śārīraṃ karma ? iti | kiṃ cāto yadi śarīra-nirvartyaṃ śārīraṃ karma yadi vā śarīra-sthiti-mātra-prayojanaṃ śarīraṃ ? iti | ucyate —yadā śarīra-nirvartyaṃ karma śārīram abhipretaṃ syāt tadā dṛṣṭādṛṣṭa-prayojanaṃ karma pratiṣiddham api śarīreṇa kurvan nāpnoti kilbiṣam iti bruvato viruddhābhidhānaṃ prasajyeta | śāstrīyaṃ ca karma dṛṣṭādṛṣṭa-prayojanaṃ śarīreṇa kurvan nāpnoti kilbiṣam ity api bruvato’prāpta-pratiṣedha-prasaṅgaḥ | śārīraṃ karma kurvan iti viśeṣaṇāt kevala-śabda-prayogāc ca vāṅ-manasa-nirvartyaṃ karma vidhi-pratiṣedha-viṣayaṃ dharmādharma-śabda-vācyaṃ kurvan prāpnoti kilbiṣam ity uktaṃ syāt |
tatrāpi vāṅ-manasābhyāṃ vihitānuṣṭhāna-pakṣe kilbiṣa-prāpti-vacanaṃ viruddham āpadyeta | pratiṣiddha-sevi-pakṣe’pi bhūtārthānuvāda-mātram anarthakaṃ syāt | yadā tu śarīra-sthiti-mātra-prayojanaṃ śārīraṃ karmābhipretaṃ bhavet, tadā dṛṣṭādṛṣṭa-prayojanaṃ karma vidhi-pratiṣedha-gamyaṃ śarīra-vāṅ-manasa-nirvartyam anyad akruvaṃs tair eva śarīrādibhiḥ śarīra-sthiti-mātra-prayojanaṃ kevala-śabda-prayogāt ahaṃ karomi ity abhimāna-varjitaḥ śarīrādi-ceṣṭā-mātraṃ loka-dṛṣṭyā kurvan nāpnoti kilbiṣam | evambhūtasya pāpa-śabda-vācya-kilbiṣa-prāpty-asambhavāt kilbiṣaṃ saṃsāraṃ nāpnoti | jñānāgni-dagdha-sarva-karmatvād apratibandhena mucyate eveti pūrvokta-samyag-darśana-phalānuvāda evaiṣaḥ | evaṃ śarīraṃ kevalaṃ karma ity asyārthasya parigrahe niravadyaṃ bhavati
nirāśīḥ nirgataphalābhisandhiḥ yatacittātmā yatacittamanāḥ tyaktasarvaparigrahaḥ ātmaikaprayojanatayā prakṛtiprākṛtavastuni mamatārahitaḥ, yāvajjīvaṃ kevalaṃ śārīram eva karma kurvan kilbiṣaṃ saṃsāraṃ nāpnoti jñānaniṣṭhāvyavadhānarahitakevalakarmayogenaivaṃrūpeṇātmānaṃ paśyatītyarthaḥ
ye tu śarīra-nirvartyaṃ śārīram iti vyācakṣate tan mate kevalaṃ karma kurvann ity ato 'dhikārthālābhād avyāvartakatvena śārīra-padasya vaiyarthyam | atha vācika-mānasika-vyāvartanātham iti brūyāt tadā karma-padasya vihita-mātra-paratvena śārīraṃ vihitaṃ karma kurvan nāpnoti kilbiṣam ity aprasakta-pratiṣedho 'narthakaḥ | pratiṣiddha-sādhāraṇa-paratve 'py evam eva vyāghāta iti bhāṣya eva vistaraḥ
Kto bez pragnień, myśl powstrzymał,
kto porzucił wszelką własność,
jeno spełnia czyn cielesny –
tego grzech już nie dotyczy.
yadṛcchā-lābha-saṃtuṣṭo dvaṃdvātīto vimatsaraḥ
samaḥ siddhāv asiddhau ca kṛtvāpi na nibadhyate
[yaḥ] (kto) yadṛcchā-lābha-santuṣṭaḥ (zadowolony ze spontanicznej zdobyczy) dvandvātītaḥ (który przekroczył przeciwieństwa) vimatsaraḥ (niezazdrosny),
siddhau (w sukcesie) asiddhau ca (i w porażce) samaḥ (taki sam),
[saḥ] (on) [karma] (czyn) kṛtvā api (nawet uczyniwszy) na nibadhyate (nie jest wiązany).
yadṛcchā-lābha-saṃtuṣṭaḥ | – | yadṛcchā-lābha-saṃtuṣṭa 1i.1 m. ; KD / TP : yadṛcchayā lābhena santuṣṭa iti – zadowolony z przypadkowej zdobyczy (od: yad-ṛcchā – przypadek, szansa; √ labh – zabierać, zdobywać; lābha – osiągnięcie, zdobycz; sam- √ tuṣ – radować się, saṃtuṣṭa – uradowany, zadowolony w pełni); |
dvaṃdvātītaḥ | – | dvaṃdva-atīta 1i.1 m. ; TP : dvandvam atīta iti – ten, który przekroczył przeciwieństwa (od: dva – dwa, dvaṃdva – dwa-dwa, para przeciwieństw; ati- √ i – przechodzić ponad, PP atīta – ten, który przeszedł ponad); |
vi-matsaraḥ | – | vi-matsara 1i.1 m. – wolny od zazdrości (od: matsara – egoistyczny, chciwy, zazdrosny, wrogi); |
samaḥ | – | sama sn. 1i.1 m. – taki sam, równy, jednakowy; |
siddhau | – | siddhy 7i.1 f. – w sukcesie (od: √ sidh – odnieść sukces, stać się doskonałym); |
asiddhau | – | a-siddhi 7i.1 f. – w porażce (od: √ sidh – odnieść sukces, stać się doskonałym, siddhi – sukces, doskonałość); |
ca | – | av. – i; |
kṛtvā | – | kṛ (robić) absol. – uczyniwszy; |
api | – | av. – jak również, także, co więcej, nawet; |
na | – | av. – nie; |
nibadhyate | – | ni- √ bandh (wiązać, pętać) Praes. pass. 1c.1 – jest pętany; |
yadṛcchā-lābha-santuṣṭaḥ prārthitopanato lābho yadṛcchā-lābhaḥ, tena santuṣṭaḥ saṃjātālaṃ-pratyayaḥ | dvandvātīto dvandvaiḥ śītoṣṇādibhir hanyamāno’py aviṣaṇṇa-citto dvandvātīta ucyate | vimatsaro vigata-matsaro nirvaira-buddhiḥ | samas tulyo yadṛcchā-lābhasya siddhāv asiddhau ca, ya evambhūto yatir annādeḥ śarīra-sthiti-hetor lābhālābhayoḥ samo harṣa-viṣāda-varjitaḥ, karmādāv akarmādi-darśī, yathā-bhūtātma-darśana-niṣṭhaḥ san śarīra-sthiti-mātra-prayojane bhikṣāṭanādi-karmaṇi śarīrādi-nirvartye naiva kiṃcit karomīti [gītā 5.8] guṇā guṇeṣu vartanta [gītā 3.28] ity evaṃ sadā samparicakṣāṇa ātmanaḥ kartṛtvābhāvaṃ paśyann eva kiṃcid bhikṣāṭanādikaṃ karma karoti | loka-vyavahāra-sāmānya-darśanena tu laukikair āropita-kartṛtve bhikṣāṭanādau karmaṇi kartā bhavati | svānubhavena tu śāstra-pramāṇādi-janitenākartraiva | sa evaṃ parādhyāropita-kartṛtvaṃ śarīra-sthiti-mātra-prayojanaṃ bhikṣāṭanādikaṃ karma kṛtvāpi na nibadhyate, bandha-hetoḥ karmaṇaḥ sahetukasya jñānāgninā dagdhatvād ity uktānuvāda evaiṣaḥ
na cotpāta-nimittābhyāṃ na nakṣatrāṅgavidyayā |
nānuśāsana-vādābhyāṃ bhikṣāṃ lipseta karhicit || [Manu 6.50] iti |
yatayo bhikṣārthaṃ grāmaṃ viśantīty ādi-śāstrānumatas tu prayatnaḥ kartavya eva | evaṃ labdhavyam api śāstra-niyatam eva –
kaupīna-yugalaṃ vāsaḥ kanthāṃ śīta-nivāriṇīm |
pāduke cāpi gṛhṇīyāt kuryān nānyasya saṅgraham || ity ādi |
evam anyad api vidhi-niṣedha-rūpaṃ śāstram ūhyam |
nanu sva-prayatnam antareṇālābhe śītoṣṇādi-pīḍitaḥ kathaṃ jīved ata āha dvandvātīta dvandvāni kṣut-pipāsā-śītoṣṇa-varṣādīni atīto 'tikrāntaḥ samādhi-daśāyāṃ teṣām asphuraṇāt | vyutthāna-daśāyāṃ sphuraṇe 'pi paramānandādvitīyākartr-abhoktr-ātma-pratyayena bādhāt tair dvandvair upahanyamāno 'py akṣubhita-cittaḥ | ataeva parasya lābhe svasyālābhe ca vimatsaraḥ parotkarṣāsahana-pūrvikā svotkarṣa-vāñchā matsaras tad-rahito 'dvitīyātma-darśanena nirvaira-buddhiḥ | ataeva samas tulyo yadṛcchā-lābhasya siddhāv asiddhau ca siddhau na hṛṣṭo nāpy asiddhau viṣaṇṇaḥ sa svānubhavenākartaiva parair āropita-kartṛtvaḥ śarīra-sthiti-mātra-prayojanaṃ bhikṣāṭanādi-rūpaṃ karma kṛtvāpi na nibadhyate bandha-hetoḥ sa-hetukasya karmaṇo jñānāgninā dagdhatvād iti pūrvoktānuvādaḥ
Z zysku rad samoistnego,
bez przeciwieństw, bez zawiści,
w klęsce jeden i w sukcesie,
chociaż działa – niespętany.
gata-saṅgasya muktasya jñānāvasthita-cetasaḥ
yajñāyācarataḥ karma samagraṃ pravilīyate
gata-saṅgasya (którego lgnięcie odeszło) muktasya (wyzwolonego) jñānāvasthita-cetasaḥ (którego umysł usytuowany jest w wiedzy)
yajñāya (dla ofiary) [karma] (czyn) ācarataḥ (działającego)
samagram (cały) karma (czyn) pravilīyate (jest stapiany).
gata-saṅgasya | – | gata-saṅga 6i.1 m. ; BV : yasya saṅgo gato ‘sti tasya – tego, kogo lgnięcie odeszło (od: √ gam – iść, PP gata – odeszły; sam- √ gam – schodzić się lub √ sañj – lgnąć, sklejać, kurczowo trzymać, przywiązywać się, wchodzić w kontakt, saṅga – lgnięcie, zejście się, związek, towarzystwo, nadzieje, pragnienia, przywiązania); |
muktasya | – | mukta ( √ muc – wyzwalać, uwalniać) PP 6i.1 m. – wyzwolonego; |
jñānāvasthita-cetasaḥ | – | jñāna-avasthita-cetas 6i.1 m. ; BV : yasya ceto jñāne avasthitam asti tasya – tego, którego umysł usytuowany jest w wiedzy (od: √ jñā – wiedzieć, rozumieć, jñāna – wiedza, mądrość, inteligencja; ava- √ sthā – znajdować się, PP avasthita – usytuowany; √ cit – postrzegać, myśleć, cetas – umysł, myśl, serce, świadomość); |
yajñāya | – | yajña 4i.1 m. – dla ofiary, dla czczenia (od: √ yaj – poświęcać, składać w ofierze, czcić); |
ācarataḥ | – | ācarant (ā- √ car – czynić, działać) PPr 6i.1 m. – działającego; |
karma | – | karman 1i.1 n. – czyn, działanie i jego skutki (od: √ kṛ – robić); |
samagram | – | samagra 1i.1 n. – cały, kompletny; lub av. – całkowicie; |
pravilīyate | – | pra-vi- √ lī (rozpuszczać, topnieć) Praes. pass. 1c.1 – jest rozpuszczany; |
muktasya → yuktasya (zaprzężonego);
yajñāyācarataḥ → jñānāyārabhataḥ (podejmującego [czyny] dla wiedzy);
gata-saṅgasya sarvato nivṛttāsakter muktasya nivṛtta-dharmādharmādi-bandhanasya, jñānāvasthita-cetaso jñāna evāvasthitaṃ ceto yasya so’yaṃ jñānāvasthita-cetāḥ | tasya yajñāya yajña-nirvṛtty-artham ācarato nirvartayataḥ karma samagraṃ sahāgreṇa phalena vartata iti samagraṃ karma tat-samagraṃ pravilīyate vinaśyatīty arthaḥ
Wyzwolony, bez przywiązań,
myśli wiedzy swe poświęca,
dla ofiary jeno działa –
cały jego czyn topnieje.
brahmārpaṇaṃ brahma havir brahmāgnau brahmaṇā hutam
brahmaiva tena gantavyaṃ brahma-karma-samādhinā
arpaṇam (ofiarowanie) brahma (brahmanem) [asti] (jest),
haviḥ (obiata) brahma (brahmanem) [asti] (jest),
brahmāgnau (w ogniu brahmana) brahmaṇā (przez brahmana) hutam (złożone w ofierze) [brahma](brahmanem) [asti] (jest).
tena (przez niego) brahma-karma-samādhinā (zaabsorbowanego czynami brahmana) brahma eva (jedynie brahman) gantavyam (do osiągnięcia) [asti] (jest).
brahma | – | brahman 1i.1 n. – duch, Weda (od: √ bṛh – zwiększać); |
arpaṇam | – | arpaṇa 1i.1 n. – wkładanie, umieszczanie, ofiarowanie, wręczanie (od: √ ṛ – iść, osiągać); |
brahma | – | brahman 1i.1 n. – duch, Weda (od: √ bṛh – zwiększać); |
haviḥ | – | haviḥ 1i.1 n. – obiata (od: √ hu – składać ofiarę); |
brahmāgnau | – | brahma-agni 7i.1 m. ; TP : brahmaṇaḥ agnāv iti – w ogniu brahmana (od: √ bṛh – zwiększać, brahman – duch, Weda; √ ag – poruszać się pokrętnie, agni – ogień); |
brahmaṇā | – | brahman 3i.1 n. – przez ducha (od: √ bṛh – zwiększać); |
hutam | – | huta (od: √ hu – składać ofiarę) PP 1i.1 n. – złożony w ofierze; |
brahma | – | brahman 1i.1 n. – duch, Weda (od: √ bṛh – zwiększać); |
eva | – | av. – z pewnością, właśnie, dokładnie, jedynie; |
tena | – | tat sn. 3i.1 – tym, przez tego; |
gantavyam | – | gantavya ( √ gam – iść) PF 1i.1 n. – do pójścia, do osiągnięcia, do zrozumienia; |
brahma-karma-samādhinā | – | brahma-karma-samādhin 3i.1 m. ; TP : brahmaṇaḥ karmasu samādhineti – przez kontemplującego czyny brahmana (od: √ bṛh – zwiększać, brahman – duch, Weda; √ kṛ – robić, karman – czyn, działanie i jego skutki; sam-ā- √ dhā – umieszczać, naprawiać, ustawiać, korygować, koncentrować się, samādhi – połączenie, skupienie, uwaga, harmonia, samādhin – zaabsorbowany, kontemplujący); |
brahmārpaṇaṃ yena karaṇena brahmavid havir agnāv arpayati | tad brahmaiveti paśyati tasyātma-vyatirekeṇābhāvaṃ paśyati | yathā śuktikāyāṃ rajatābhāvaṃ paśyati tad ucyate brahmaivārpaṇam iti | yathā yad rajataṃ tac chuktikaiveti | brahma arpaṇam ity asamaste pade yad-arpaṇa-buddhyā gṛhyate loke tad asya brahma-vido brahmaivety arthaḥ |
brahma havis tathā yad dhavir buddhyā gṛhyamāṇaṃ tad brahmaivāsay | tathā brahmāgnau iti samastaṃ padam | agnir api brahmaiva | yatra hūyate brahmaṇā kartrā brahmaiva kartety arthaḥ | yat tena hutaṃ havana-kriyā tad brahmaiva | yat tena gantavyaṃ phalaṃ tad api brahmaiva | brahma-karma-samādhinā brahmaiva karma brahma-karma tasmin samādhir yasya sa brahma-karma-samādhis tena brahma-karma-samādhinā brahmaiva gantavyam |
evaṃ loka-saṅgrahaṃ cikīrṣuṇāpi kriyamāṇaṃ karam, paramārthato’karma brahma-buddhy-upamṛditvāt | evaṃ sati nivṛtta-karmaṇo’pi sarva-karma-sannyāsinaḥ samyag-darśana-stuty-arthaṃ yajñatva-sampādanaṃ jñānasya sutarām upapadyate | yad-arpaṇādy-adhiyajñe prasiddhaṃ tad asyādhyātmaṃ brahmaiva paramārtha-darśina iti | anyathā sarvasya brahmatve’rpaṇādīnām eva viśeṣato brahmatvābhidhānam anarthakaṃ syāt | tasmād brahmaivedaṃ sarvam ity abhijānato viduṣaḥ sarva-karmābhāvaḥ |
kāraka-buddhy-abhāvāc ca | nahi kāraka-buddhi-rahitaṃ yajñākhyaṃ karma dṛṣṭam | sarvam evāgni-hotrādikaṃ karma śabda-samarpita-devatā-viśeṣa-sampradānādi-kāraka-buddhimat-kartr-abhimāna-phalābhisandhimac ca dṛṣṭam | nopamṛdita-kriyākāraka-phala-bheda-buddhimat kartṛtvābhimāna-phalābhisandhi-rahitaṃ vā | idaṃ tu brahma-buddhy-upamṛditārpaṇādi-kāraka-kriyā-phala-bheda-buddhi karmāto’karmaiva tat |
tathā ca darśitaṃ karmaṇy akarma yaḥ paśyet [gītā 4.18], karmaṇy abhipravṛtto’pi naiva kiṃcit karoti saḥ [gītā 4.20], guṇā guṇeṣu vartante [gītā 3.28], naiva kiṃcit karomīti yukto manyeta tattvavit [gītā 5.8] ity ādibhiḥ | tathā ca darśayaṃs tatra tatra kriyā-kāraka-phala-bheda-buddhy-upamardaṃ karoti | dṛṣṭā ca kāmyāgnihotrādau kāmopamardena kāmyāgnihotrādi-hāniḥ | tathā mati-pūrvakām atipūrvakādīnāṃ karmaṇāṃ kārya-viśeṣasyārambhakatvaṃ dṛṣṭam | tathehāpi brahma-buddhy-upamṛditārpaṇādi-kāraka-kriyā-phala-bheda-buddher bāhya-ceṣṭā-mātreṇa karmāpi viduṣo’karma sampadyate | ata uktaṃ samagraṃ pravilīyate [gītā 4.23] iti |
atra kecid āhuḥ—yad brahma tad arpaṇādīni | brahmaiva kilārpaṇādinā pañca-vidhena kārakātmanā vyavasthitaṃ sat tad eva karma karoti | tatra nārpaṇādi-buddhir nivartyate | kintv arpaṇādiṣu brahma-buddhir ādhīyate | yathā pratimādau viṣṇv-ādi-buddhiḥ, yathā vā nāmādau brahma-buddhir iti | satyam evam api syād yadi jñāna-yajña-stuty-arthaṃ prakaraṇaṃ na syāt | atra tu samyag-darśanaṃ jñāna-yajña-śabditam anekān yajña-śabditān kriyā-viśeṣān upanyasya śreyān dravya-mayād yajñāj jñāna-yajñaḥ parantapa [gītā 4.33] iti jñānaṃ stauti | atra ca samartham idaṃ vacanaṃ brahmārpaṇam ity ādi jñānasya yajñatva-sampādane, anyathā sarvasya brahmatve’rpaṇādīnām eva viśeṣato brahmatvābhidhānam anarthakaṃ syāt | ye tv arpaṇādiṣu pratimāyāṃ viṣṇu-dṛṣṭivad brahma-dṛṣṭiḥ kṣipyate | nāmādiṣv iva ceti bruvate, na teṣāṃ brahma-vidyokteha vivakṣitā syāt | arpaṇādi-viṣayatvāj jñānasya | na ca dṛṣṭi-sampādana-jñānena mokṣa-phalaṃ prāpyate | brahmaiva tena gantavyam iti cocyate |
viruddhaṃ ca samyag-darśanam antareṇa mokṣa-phalaṃ prāpyata iti | prakṛti-virodhaś ca | samyag-darśanaṃ ca prakṛtaṃ karmaṇy akarma yaḥ paśyet [gītā 4.18] ity atrānte ca samyag-darśanaṃ tasyaivopasaṃhārāt | śreyān dravya-mayād yajñāj jñāna-yajñaḥ parantapa [gītā 4.33] jñānaṃ labdhvā parāṃ śāntiṃ [gītā 4.39] ity ādinā samyag-darśana-stutim eva kurvann upakṣīṇo’dhyāyaḥ | tatrākasmād arpaṇādau brahma-dṛṣṭir aprakaraṇe pratimāyām iva viṣṇu-dṛṣṭir ucyata ity anupapannam | tasmād yathā-vyākhyātārtha evāyaṃ ślokaḥ
brahmārpaṇam iti havir viśeṣyate / arpyate 'nenety arpaṇaṃ srugādi / tadbrahmakāryatvād brahma / brahma yasya haviṣo 'rpaṇaṃ tad brahmārpaṇam, brahma haviḥ brahmārpaṇaṃ haviḥ / svayaṃ ca brahmabhūtam, brahmāgnau brahmabhūte agnau brahmaṇā kartrā hutam iti sarvaṃ karma brahmātmakatayā brahmamayam iti yaḥ samādhatte, sa brahmakarmasamādhiḥ, tena brahmakarmasamādhinā brahmaiva gantavyam brahmātmakatayā brahmabhūtam ātmasvarūpaṃ gantavyam / mumukṣuṇā kriyamāṇaṃ karma parabrahmātmakam evety anusandhānayuktatayā jñānākāraṃ sākṣādātmāvalokanasādhanam; na jñānaniṣṭhāvyadhānenetyarthaḥ
tad evaṃ sarveṣāṃ kriyā-kārakādi-vyavahārāṇāṃ brahma-jñāna-kalpitānāṃ rajjv-ajñāna-kalpitānāṃ sarpa-dhārā-daṇḍādīnāṃ rajju-tattva-jñāneneva brahma-tattva-jñānena bādhe badhitānuvṛttyā kriyākārakādi-vyavhārābhāso dṛśyamāno 'pi dagdha-paṭa-nyāyena na phalāya kalpata ity anena ślokena pratipādyate | brahma-dṛṣṭir eva ca sarva-yajñātmiketi stūyate |
tathā hi – arpyate 'neneti karaṇa-vyutpattyārpaṇaṃ juhvādi mantrādi ca | evam arpyate 'smā iti vyutpattyārpaṇaṃ devatā-rūpaṃ sampradānam | evam arpyate 'sminn iti vyutpattyārpaṇam adhikaraṇaṃ deśa-kālādi | tat sarvaṃ brahmaṇi kalpitatvād brahmaiva rajju-kalpita-bhujaṅgavad adhiṣṭhāna-vyatirekeṇāsad ity arthaḥ | evaṃ havis-tyāga-prakṣepa-kriyayoḥ sākṣāt karma kārakaṃ tad api brahmaiva | evaṃ yatra prakṣipyate 'gnau so 'pi brahmaiva | brahmāgnāv iti samastaṃ padam | tathā yena kartrā yajamānenādhvaryuṇā ca tyajyate prakṣipyate ca tad ubhayam api kartṛ-kārakaṃ kartari vihitayā tṛtīyayānūdya brahmeti nidhīyae brahmaṇeti | evaṃ hutam iti havanaṃ tyāga-kriyā prakṣepa-kriyā ca tad api brahmaiva | tathā yena havanena yad gantavyaṃ svargādi vyavahitaṃ karma tad api brahmaiva | atratya eva-kāraḥ sarvatra sambadhyate | hutam ity atrāpīta eva brahmety anuṣajyate | vyavadhānābhāvāt sākāṅkṣatvāc ca cit-patis tvā punātu ity ādāv acchidreṇetyādi-para-vākya-śeṣavat |
anena rūpeṇa karmaṇi samādhir brahma-jñānaṃ yasya sa karma-samādhis tena brahma-vidā karmānuṣṭhātrāpi brahma paramānandādvayaṃ gantavyam ity anuṣajyate | sākāṅkṣatvād avyavadhānāc ca yā te agne rajāśayety ādau tanūr varṣiṣṭheyādi-pūrva-vākya-śeṣavat |
athavārpyate 'smai phalāyeti vyutpattyārpaṇa-padenaiva svargādi-phalam api grāhyam | tathā ca brahmaiva tena gantavyaṃ brahma-karma-samādhinā ity uttarārdhaṃ jñāna-phala-kathanāyaiveti samañjasam | asmin pakṣe brahma-karma-samādhinety ekaṃ vā padam | pūrvaṃ brahma-padaṃ hutam ity anena sambadhyate caramaṃ gantavya-padeneti bhinnaṃ vā padam | evaṃ ca nānuṣaṅga-dvaya-kleśa iti draṣṭavyam | brahma gantavyam ity abhedenaiva tat-prāptir upacārāt | ataeva na svargādi tuccha-phalaṃ tena gantavyaṃ vidyayāvidyaka-kāraka-vyavahārocchedāt | tad uktaṃ vārtika-kṛdbhiḥ –
kāraka-vyavahāre hi śuddhaṃ vastu na vīkṣyate |
śuddhe vastuni siddhe ca kāraka-vyāvṛttiḥ kutaḥ || iti |
arpaṇādi-kāraka-svarupānupamardenaiva tatra nāmādāv iva brahma-dṛṣṭiḥ kṣipyate sampan-mātreṇa phala-viśeṣāyeti keṣāṃcid vyākhyānaṃ bhāṣyakṛdbhir eva nirākṛtam upakramādi-virodhād brahma-vidyā-karaṇe sampan-mātrasyāprasaktatvād ity ādi yuktibhiḥ
I warząchew jest brahmanem,
i brahmanem jest obiata,
którą bramin w ogień leje,
ogień również jest brahmanem.
Jeno brahman celem tego,
kto trwa w czynie brahmanowym.
daivam evāpare yajñaṃ yoginaḥ paryupāsate
brahmāgnāv apare yajñaṃ yajñenaivopajuhvati
apare (inni) yoginaḥ (jogini) daivam eva (jedynie w związanej z bogami) yajñam (w ofierze) paryupāsate (uczestniczą),
apare (inni) brahmāgnau (w ogniu brahmana) yajñena eva (jedynie ofiarą) yajñam (ofiarę) upajuhvati (składają w ofierze).
daivam | – | daiva 2i.1 m. – boskie, związane z bogami (od: √ div – jaśnieć, bawić się, deva – bóg, niebianin); |
eva | – | av. – z pewnością, właśnie, dokładnie, jedynie; |
apare | – | a-para 1i.3 m. – inni, późniejsi, różni; |
yajñam | – | yajña 2i.1 m. – ofiarę, czczenie (od: √ yaj – poświęcać, składać w ofierze, czcić); |
yoginaḥ | – | yogin 1i.3 m. – jogini, połączeni ( √ yuj – zaprzęgać, łączyć, yoga – przyłączanie, zysk, zaprzęgnięcie, zastosowanie, metoda, środki, jedna ze szkół filozofii indyjskiej); |
paryupāsate | – | pari-upa- √ ās (oddawać cześć, wielbić) Praes. Ā 1c.3 – oddają cześć, uczestniczą; |
brahmāgnāu | – | brahma-agni 7i.1 m.; TP: brahmaṇaḥ agnāv iti – w ogniu brahmana (od: √ bṛh – zwiększać, brahman – duch, Weda; √ ag – poruszać się pokrętnie, agni – ogień); |
apare | – | a-para 1i.3 m. – inni, późniejsi, różni; |
yajñam | – | yajña 2i.1 m. – ofiarę, czczenie (od: √ yaj – poświęcać, składać w ofierze, czcić); |
yajñena | – | yajña 3i.1 m. – przez ofiarę, przez czczenie (od: √ yaj – poświęcać, składać w ofierze, czcić); |
eva | – | av. – z pewnością, właśnie, dokładnie, jedynie; |
upajuhvati | – | upa- √ hu (składać w ofierze) Praes. P 1c.3 – składają w ofierze; |
yajñaṃ → jñeyaṃ / yajñaḥ (do poznania / ofiara) – pierwsza pada;
paryupāsate → samupāsate (oddają cześć);
daivam eva devā ijyante yena yajñenāsau daivo yajñas tam evāpare yajñaṃ yoginaḥ karmiṇaḥ paryupāsate, kurvantīty arthaḥ | brahmāgnau satyaṃ jñānam anantaṃ brahma [sthitaittuttaṃ 2.1] vijñānam ānandaṃ brahma [bhāvātmauttaṃ 3.9.28], yat sākṣād aparokṣād brahma ya ātmā sarvāntaraḥ [bhāvātmauttaṃ 3.4.1], ity ādi vacanoktam aśanāyāpipāsādi-sarva-saṃsāra-dharma-varjitaṃ neti neti [bhāvātmauttaṃ 4.4.22] iti nirastāśeṣa-viśeṣaṃ brahma-śabdenocyate | brahma ca tad-agniś ca sa homādhikaraṇatva-vivakṣayā brahmāgnis tasmin brahmāgnāv apare’nye brahma-vido yajñaṃ yajña-śabda-vācya ātmā ātma-nāmasu yajña-śabdasya pāṭhāt [ānāṃirukti 14.11] tam ātmānaṃ yajñaṃ paramārthataḥ param eva brahma santaṃ buddhyādy-upādhi-saṃyuktam adhyasta-sarvopādhi-dharmakam āhuti-rūpaṃ yajṇinaivātmanaivokta-lakṣaṇopajuhvati prakṣipanti, sopādhikasyātmano nirupādhikena para-brahma-svarūpeṇaiva yad darśanaṃ, sa tasmin homas taṃ kurvanti, brahmātmaikatva-darśana-niṣṭhāḥ sannyāsina ity arthaḥ | so’yaṃ samyag-darśana-lakṣaṇo yajño daiva-yajñādiṣu yajñeṣūpakṣipyante brahmārpaṇam ity ād-ślokaiḥ prastutaḥ śreyān dravya-mayād yajñāj jñāna-yajñaḥ parantapa [gītā 4.33] ity ādinā stuty-artham
daivaṃ devārcanarūpaṃ yajñam apare karmayoginaḥ paryupāsate sevante / tatraiva niṣṭhāṃ kurvantītyarthaḥ / apare brahmāgnau yajñaṃ yajñenaivopajuhvati; atra yajñaśabdo havis srugādiyajñasādhane vartate; „brahmārpaṇaṃ brahma haviḥ” iti nyāyena yāgahomayor niṣṭhāṃ kurvanti
jīva-brahmābheda-darśanaṃ yajñatvena sampādya tat-sādhana-yajña-madhye paṭhyate śreyān dravya-mayād yajñāj jñāna-yajñaa ity ādinā stotum
Są więc tacy joginowie,
co ofiary bogom dają,
inni w ogień brahmanowy
ofiarę z ofiary leją.
śrotrādīnīndriyāṇy anye saṃyamāgniṣu juhvati
śabdādīn viṣayān anya indriyāgniṣu juhvati
anye (inni) saṃyamāgniṣu (w ogniach powściągnięcia) śrotrādīni (począwszy od ucha) indriyāṇi (zmysły) juhvati (składają w ofierze).
anye (inni) indriyāgniṣu (w ogniach zmysłów) śabdādīn (począwszy od dźwięku) viṣayān (przedmioty) juhvati (składają w ofierze).
śrotrādīni | – | śrotra-ādi 2i.3 n. – poczynając od ucha (od: √ śru – słuchać, śrotra – słuchanie, ucho; ādi – na końcu wyrazów: poczynając od, itd.); |
indriyāṇi | – | indriya 2i.3 n. – zmysły (od: √ ind – posiadać moc); |
anye | – | anya sn. 1i.3 m. – inni; |
saṃyamāgniṣu | – | saṃyama-agni 7i.3 m. ; TP : saṃyamasyāgniṣv iti – w ogniach powściągnięcia (od: sam- √ yam – łączyć razem, powściągać, saṃyama – powściągnięcie, kontrola; agni – ogień); |
juhvati | – | √ hu (składać w ofierze) Praes. P 1c.3 – składają w ofierze; |
śabdādīn | – | śabda-ādi 2i.3 m. – poczynając od dźwięku (od: śabda – dźwięk; ādi – na końcu wyrazów: poczynając od, itd.); |
viṣayān | – | viṣaya 2i.3 m. – sfery, terytoria, zasięgi, obiekty zmysłów, przedmioty (od: √ viṣ – robić, działać); |
anye | – | anya sn. 1i.3 m. – inni; |
indriyāgniṣu | – | indriya-agni 7i.3 m. ; TP : indriyāṇām agniṣv iti – w ogniach zmysłów (od: √ ind – posiadać moc; indriya – zmysły; agni – ogień); |
juhvati | – | √ hu (składać w ofierze) Praes. P 1c.3 – składają w ofierze; |
Jedni słuch i swoje zmysły
leją w ogień powściągnięcia,
drudzy w ogień zmysłów leją
dźwięk i inne z nim przedmioty.
sarvāṇīndriya-karmāṇi prāṇa-karmāṇi cāpare
ātma-saṃyama-yogāgnau juhvati jñāna-dīpite
apare (inni) jñāna-dīpite (w rozpalonym przez wiedzę) ātma-saṃyama-yogāgnau (w ogniu będącym jogą powściągnięcia jaźni) sarvāṇi (wszystkie) indriya-karmāṇi (czynności zmysłów) prāṇa-karmāṇi ca (i czynności powietrz życia) juhvati (składają w ofierze).
sarvāṇi | – | sarva sn. 2i.3 n. – wszystkie; |
indriya-karmāṇi | – | indriya-karman 2i.3 n. ; TP : indriyānāṃ śrotrādīnāṃ śravaṇādīni karmāṇīti – czynności (począwszy od słuchania) zmysłów (począwszy od ucha) (od: √ ind – posiadać moc, indriya – zmysły; √ kṛ – robić, karman – czyn, działanie i jego skutki); |
prāṇa-karmāṇi | – | prāṇa-karman 2i.3 n. ; TP : prāṇādīnāṃ daśānāṃ vāyūnāṃ bahir-gamanādīni karmāṇīti – czynności (począwszy od wyjścia na zewnątrz) powietrz (dziesięciu począwszy od prany) (od: pra- √ an – oddychać w górę → √ prāṇ – oddychać, żyć, prāṇa – powietrze, życie; √ kṛ – robić, karman – czyn, działanie i jego skutki); |
ca | – | av. – i; |
apare | – | a-para 1i.3 m. – inni, późniejsi, różni; |
ātma-saṃyama-yogāgnau | – | ātma-saṃyama-yoga-agni 7i.1 m. ; TP : ātmanaḥ saṃyama-rūpe yoge ‘gnāv iti – w ogniu, który jest jogą powściągnięcia jaźni (od: ātman – jaźń; sam- √ yam – łączyć razem, powściągać, saṃyama – powściągnięcie, kontrola; √ yuj – zaprzęgać, łączyć, yoga – przyłączanie, zysk, zaprzęgnięcie, zastosowanie, metoda, środki, jedna ze szkół filozofii indyjskiej agni – ogień); |
juhvati | – | √ hu (składać w ofierze) Praes. P 1c.3 – składają w ofierze; |
jñāna-dīpite | – | jñāna-dīpita 7i.1 m. ; TP : jñānena dīpita iti – w rozpalonym przez wiedzę (od: √ jñā – wiedzieć, rozumieć, jñāna – wiedza, mądrość, inteligencja; √ dīp – jaśnieć, palić się, PP caus. dīpita – rozpalony); |
sarvāṇīndriya-karmāṇi indriyāṇāṃ karmāṇīndriya-karmāṇi | tathā prāṇa-karmāṇi prāṇo vāyur ādhyātmikas tat-karmāṇy ākuñcana-prasāraṇādīni tāni cāpara ātma-saṃyama-yogāgnau, ātmani saṃyama ātma-saṃyamaḥ | sa eva yogāgnis tasminn ātma-saṃyama-yogāgnau juhvati prakṣipanti | jñāna-dīpite sneheneva pradīpite viveka-vijñānenojjvala-bhāvam āpādite pravilāpayantīty arthaḥ
udgāre nāga ākhyātaḥ kūrmas tūnmīlane smṛtaḥ |
kṛkaraḥ kṣut-karo jñeyo devadatto vijṛmbhaṇe |
na jahāti mṛte kvāpi sarvavyāpī dhanaṃjayaḥ || [Gheraṇḍa-saṃhitā 5.64|
ity evaṃ rūpāṇi juhvati | ātmani saṃyamo dhyānaikāgryam | sa eva yogaḥ | sa evāgniḥ | tasmin jñānena dhyeya-viṣayeṇa dīpite prajvalite dhyeyaṃ samyag jñātvā tasmin manaḥ saṃyamya tāni sarvāṇi karmāṇy uparamayantīty arthaḥ
udgāre nāga ākhyātaḥ kūrmas tūnmīlane smṛtaḥ |
kṛkaraḥ kṣut-karo jñeyo devadatto vijṛmbhaṇe |
na jahāti mṛte kvāpi sarvavyāpī dhanaṃjayaḥ || [Gheraṇḍa-saṃhitā 5.64|
ity evaṃ daśa-prāṇās tat-karmāṇi | ātmanas tvaṃ-padārthasya saṃyamaḥ śuddhir evāgnis tasmin juhvati | mano-buddhy-ādīndriyāṇi daśa-prāṇāṃś ca pravilāpayanti | ekaḥ pratyag ātmaivāsti, nānye mana ādāya iti bhāvayantīty arthaḥ
Jeszcze inni wylewają
w ogień samopowściągnięcia,
który wiedzą rozpalili,
wsze czynności tchnień i zmysłów.
dravya-yajñās tapo-yajñā yoga-yajñās tathāpare
svādhyāya-jñāna-yajñāś ca yatayaḥ saṃśita-vratāḥ
[ke-cit] (niektórzy) dravya-yajñāḥ (których ofiarą jest rozdawanie dóbr) [bhavanti] (są),
[ke-cit] (niektórzy) tapo-yajñāḥ (których ofiarą jest asceza) [bhavanti] (są),
[ke-cit] (niektórzy) yoga-yajñāḥ (których ofiarą jest joga) [bhavanti] (są),
tathā ca (i podobnie) apare (inni) svādhyāya-jñāna-yajñāḥ (których ofiarą jest wiedza uzyskana z recytacji) [bhavanti] (są).
[ete] (ci) yatayaḥ (trudzący się) saṃśita-vratāḥ (mający ostre trudy) [bhavanti] (są).
dravya-yajñāḥ | – | dravya-yajña 1i.3 m. ; BV : yeṣāṃ dravyānāṃ dānam yajño ‘sti te – ci, których ofiarą jest rozdawanie dóbr (od: dravya – substancje, rzeczy, obiekty, posiadłości, bogactwa; √ yaj – poświęcać, składać w ofierze, czcić, yajña – ofiara, czczenie); |
tapo-yajñāḥ | – | tapo-yajña 1i.3 m. ; BV : yeṣāṃ tapo yajño ‘sti te – ci, których ofiarą jest asceza (od: √ tap – topić, palić, tapas – gorąco, asceza; √ yaj – poświęcać, składać w ofierze, czcić, yajña – ofiara, czczenie); |
yoga-yajñāḥ | – | yoga-yajña 1i.3 m. ; BV : yeṣāṃ yogo yajño ‘sti te – ci, których ofiarą jest joga (od: √ yuj – zaprzęgać, łączyć, yoga – przyłączanie, zysk, zaprzęgnięcie, zastosowanie, metoda, środki, jedna ze szkół filozofii indyjskiej; √ yaj – poświęcać, składać w ofierze, czcić, yajña – ofiara, czczenie); |
tathā | – | av. – tak, w ten sposób, podobnie; |
apare | – | a-para 1i.3 m. – inni, późniejsi, różni; |
svādhyāya-jñāna-yajñāḥ | – | svādhyāya-jñāna-yajña 1i.3 m. ; BV : svādhyāyena jñānaṃ yajño ‘sti te – ci, których ofiarą jest wiedza zdobyta z recytacji (od: ā– √ dhī – kontemplować, rozmyślać, svādhyāya – recytacja, powtarzanie [Wedy], studiowanie, czytanie; √ jñā – wiedzieć, rozumieć, jñāna – wiedza, mądrość, inteligencja; √ yaj – poświęcać, składać w ofierze, czcić, yajña – ofiara, czczenie); |
ca | – | av. – i; |
yatayaḥ | – | yati 1i.3 m. – trudzący się, asceci (od: √ yat – porządkować, trudzić się); |
saṃśita-vratāḥ | – | saṃśita-vrata 1i.3 m. ; BV : yeṣāṃ saṃśitāni vratāni santi te – ci, których śluby są ostre (od: sam- √ śi – ostrzyć, saṃśita – ostry, stanowczy; √ vṛ – wybierać, lubić lub √ vṛ – zakrywać, powściągać, vrata – pokuta, asceza, ślub); |
yoga-yajñās → jñāna-yajñās (ci, których ofiarą jest wiedza);
yatayaḥ → munayaḥ (mędrcy);
Trudząc się, inni składają
z dóbr ofiarę czy też z jogi,
z wiedzy, studiów czy ascezy –
wszyscy z nich niezłomni w ślubach.
apāne juhvati prāṇaṃ prāṇe ‘pānaṃ tathāpare
prāṇāpāna-gatī ruddhvā prāṇāyāma-parāyaṇāḥ
tathā (w ten sposób) apare (inni) prāṇāyāma-parāyaṇāḥ (całkowicie oddani powściągnięciu powietrz) prāṇāpāna-gatī (ścieżki wdechu i wydechu) ruddhvā (zablokowawszy),
apāne (we wdechu) prāṇam (wydech) juhvati (składają w ofierze),
prāṇe ca (i w wydechu) apānam (wdech) [juhvati] (składają w ofierze).
apāne | – | apāna 7i.1 m. – w powietrze kierujące się w dół (od: ap- √ an – oddychać w dół); |
juhvati | – | √ hu (składać w ofierze) Praes. P 1c.3 – składają w ofierze; |
prāṇam | – | prāṇa 2i.1 m. – oddech, życie, powietrze kierujące się w górę (od: pra- √ an – oddychać w górę → √ prāṇ – oddychać, żyć); |
prāṇe | – | prāṇa 7i.1 m. – w oddechu, w powietrze kierujące się w górę (od: pra- √ an – oddychać w górę → √ prāṇ – oddychać, żyć); |
apānam | – | apāna 2i.1 m. –powietrze kierujące się w dół (od: ap- √ an – oddychać w dół); |
tathā | – | av. – tak, w ten sposób, podobnie; |
apare | – | a-para 1i.3 m. – inni, późniejsi, różni; |
prāṇāpāna-gatī | – | prāṇa-apāna-gati 2i.2 f. ; TP : prāṇasyāpānasya ca gatīti – ścieżkę powietrza idącego ku górze i ku dołowi (od: pra- √ an – oddychać w górę → √ prāṇ – oddychać, żyć, prāṇa – oddech, powietrze kierujące się w górę; ap- √ an – oddychać w dół, apāna – jedno z powietrz życia kierujące się w dół; √ gam – iść, gati – poruszanie się, droga, podróż, rezultat, schronienie, źródło); |
ruddhvā | – | √ rudh (przeszkadzać, zatrzymywać) absol. – zablokowawszy; |
prāṇāyāma-parāyaṇāḥ | – | prāṇa-āyāma-parāyaṇa 1i.3 m. ; BV : yeṣāṃ prāṇānām āyāmaḥ parāyaṇam asti te – ci, dla których powstrzymanie oddechów jest najwyższym celem (od: pra- √ an – oddychać w górę → √ prāṇ – oddychać, żyć, prāṇa – oddech, powietrze; ā- √ yam – rozciągać, powstrzymywać, āyāma – rozciągnięcie, powstrzymanie; para – daleki, odległy, poza, wcześniejszy, późniejszy, starożytny, ostateczny, najlepszy; ayana – droga; parāyaṇa – najwyższa droga, ostateczny cel; w złożeniach – całkowicie poświęcony czemuś, oddany); |
apāne’pāna-vṛttau juhvati pratikṣipanti prāṇaṃ prāṇa-vṛttiṃ, pūrakākhyaṃ prāṇāyāmaṃ kurvantīty arthaḥ | prāṇe’pānaṃ tathāpare juhvati | recakākhyaṃ ca prāṇāyāmaṃ kurvantīty etat | prāṇāpāna-gatī mukhya-nāsikābhyāṃ vāyor nirgamanaṃ prāṇasya gatis tad-viparyayeṇādho-gamanam apānasya gatis, te prāṇāpāna-gatī | ete ruddhvā nirudhya prāṇāyāma-parāyaṇāḥ prāṇāyāma-tat-parāḥ kumbhakākhyaṃ prāṇāyāmaṃ kurvantīty arthaḥ
yad vā – apāne juhvati prāṇaṃ prāṇe 'pānaṃ tathāpara ity anena pūraka-recakayor āvartamānayor haṃsaḥ so 'ham ity anulomataḥ pratilomataś ca abhivyajyamānenājapā-mantreṇa tat-ttvaṃ-padārthaikyaṃ vyatīhāreṇa bhāvayantīty arthaḥ | tad uktaṃ yoga-śāstre –
sa-kāreṇa bahir yāti haṃ-kāreṇa viśet punaḥ |
prāṇas tatra sa evāhaṃ haṃsa ity anucintayet || iti |
prāṇāpāna-gatī ruddhvety anena tu ślokena prāṇāyāma-yajñā aparaiḥ kathyante | tatrāyam arthaḥ – dvau bhāgau pūrayed annair jalenaikaṃ prapūrayet | pracārārthaṃ caturtham avaśeṣayed iti | evam ādi-vacanokto niyata āhāro yeṣāṃ te | kumbhakena prāṇāpāna-gatī ruddhvā prāṇāyāma-parāyaṇāḥ santaḥ prāṇān indriyāṇi prāṇeṣu juhvati | kumbhake hi sarve prāṇā ekībhavantīti tatraiva layamāneṣv indriyeṣu homaṃ bhāvayantīty arthaḥ | tad uktaṃ yoga-śāstre –
yathā yathā sadābhyāsān manasaḥ sthiratā bhavet |
vāyu-vāk-kāya-dṛṣṭīnāṃ sthiratā ca tathā tathā || iti
We wdechu składają wydech
i podobnie wdech w wydechu,
drogi obudwu blokują
ci, co oddech chcą okiełznać.
apare niyatāhārāḥ prāṇān prāṇeṣu juhvati
sarve ‘py ete yajña-vido yajña-kṣapita-kalmaṣāḥ
yajña-śiṣṭāmṛta-bhujo yānti brahma sanātanam
nāyaṃ loko ‘sty ayajñasya kuto ‘nyaḥ kuru-sattama
apare (inni) niyatāhārāḥ (powstrzymujący się od jedzenia) prāṇeṣu (w powietrzach) prāṇān (powietrza) juhvati (składają w ofierze).
ete sarve api (zaiste ci wszyscy) yajña-vidaḥ (znawcy ofiar) yajña-kṣapita-kalmaṣāḥ (których grzechy zostały zniszczone dzięki ofierze) yajña-śiṣṭāmṛta-bhujaḥ (jedzący nektar pozostałości ofiary) sanātanaṃ brahma (do wiecznego brahmana) yānti (idą).
he kuru-sattama (o najlepszy z Kurów!),
ayajñasya (nie składającego ofiary) ayam lokaḥ (ten świat) na asti (nie jest),
kutaḥ (skąd?) anyaḥ (inny) [lokaḥ](świat).
apare | – | a-para 1i.3 m. – inni, późniejsi, różni; |
niyatāhārāḥ | – | niyata-āhāra 1i.3 m. ; BV : yeṣām āhāro niyato ‘sti te – ci, których jedzenie jest powstrzymane (od: ni- √ yam – zatrzymywać, PP niyata – zatrzymany; ā- √ hṛ – chwytać, zdobywać, āhāra – chwytanie, jedzenie, pożywienie); |
prāṇān | – | prāṇa 2i.3 m. – oddechy, powietrza (od: pra- √ an – oddychać w górę → √ prāṇ – oddychać, żyć); |
prāṇeṣu | – | prāṇa 7i.3 m. – w oddechach, w powietrzach (od: pra- √ an – oddychać w górę → √ prāṇ – oddychać, żyć); |
juhvati | – | √ hu (składać w ofierze) Praes. P 1c.3 – składają w ofierze; |
sarve | – | sarva sn. 1i.3 m. – wszyscy; |
api | – | av. – jak również, także, co więcej, nawet; |
ete | – | etat sn. 1i.3 m. – ci; |
yajña-vidaḥ | – | yajña-vit 1i.3 m. ; ye yajñān vetti te – ci, którzy znają ofiary (od: √ yaj – poświęcać, składać w ofierze, czcić, yajña – ofiara, czczenie; √ vid – wiedzieć, rozumieć, -vit – sufiks: znający, znawca); |
yajña-kṣapita-kalmaṣāḥ | – | yajña-kṣapita-kalmaṣa 1i.3 m. ; BV : yeṣāṃ yajñaiḥ kṣapitāni kalmaṣāni santi te – ci, których grzechy zostały zniszczone dzięki ofierze (od: √ yaj – poświęcać, składać w ofierze, czcić, yajña – ofiara, czczenie; √ kṣi – niszczyć, caus. PP kṣapita – zniszczony, usunięty; karma+so – niszczący dobre czyny, kalmaṣa – brud, plama, grzech); |
******
yajña-śiṣṭāmṛta-bhujaḥ | – | yajña-śiṣṭa-amṛta-bhuk 1i.3 m. ; ye yajñasya śiṣṭam amṛta-rūpaṃ bhuñjanti te – jedzący nektar pozostałości ofiary (od: √ yaj – poświęcać, składać w ofierze, czcić, yajña – ofiara, czczenie, imię Wisznu; √ śiṣ – pozostawiać, PP śiṣṭa – pozostawione, porzucone, pozostałości; √ mṛ – umierać; mṛta PP – umarły, a-mṛta – nie umarły, wieczny, nektar nieśmiertelności; √ bhuj – jeść, cieszyć się, bhuk – na końcu złożeń: jedzący); |
yānti | – | √ yā (iść, osiągać) Praes. P 1c.3 – idą, osiągają; |
brahma | – | brahman 2i.1 n. – ducha (od: √ bṛh – zwiększać); |
sanātanam | – | sanātana 2i.1 n. – wiecznego, prastarego; |
na | av. – nie; | |
āyam | – | idam sn. 1i.1 m. – ten; |
lokaḥ | – | loka 1i.1 m. – świat; |
asti | – | √ as (być) Praes. P 1c.1 – jest; |
ayajñasya | – | a-yajña 6i.1 m. – nie składającego ofiary; |
kutaḥ | – | av. – skąd? (od: kim – co? ablativus nieodmienny zakończony na -tas); |
anyaḥ | – | anya sn. 1i.1 m. – inny; |
kuru-sattama | – | kuru-sattama 8i.1 m. ; TP : kurūṇāṃ sattama ti – o najlepszy wśród Kurów (od: kuru – Kuru, Kurowie – potomkowie Kuru; √ as – być, PPr sant – będący, istnienie, stopień najwyższy od: sat – sat-tara, sat-tama); |
yajña-kṣapita-kalmaṣāḥ → yajña-kṣapita-kilbiṣāḥ (których grzechy zostały zniszczone przez ofiary);
kuto ‘nyaḥ → kuto ‘nyat (skąd inne?);
apare niyatāhārā niyataḥ parimita āhāro yeṣāṃ te niyatāhārāḥ santaḥ, prāṇān vāyu-bhedān prāṇeṣv eva juhvati | yasya yasya vāyor jayaḥ kriyata itarān vāyu-bhedān tasmin tasmin juhvati, te tatra praviṣṭā iva bhavanti | sarve’py ete yajña-vido yajña-kṣapitakalmaṣā yajñair yathoktaiḥ kṣapito nāśitaḥ kalmaṣo yeṣāṃ te yajña-kṣapita-kalmaṣāḥ
evaṃ yathoktān yajñān nirvatrya —-
yajña-śiṣṭāmṛta-bhujo yajñānāṃ śiṣṭaṃ yajña-śiṣṭaṃ yajña-śiṣṭaṃ ca tad amṛtaṃ ca yajña-śiṣṭāmṛtaṃ tad bhuñjata iti yajña-śiṣṭāmṛta-bhujaḥ | yathoktān yajñān kṛtvā tac-chiṣṭena kālena yathā-vidhi-coditam annam amṛtākhyaṃ bhuñjate iti yajña-śiṣṭāmṛta-bhujo yānti gacchanti brahma sanātanaṃ cirantanaṃ mumukṣavaś cet | kālātikramāpekṣayeti sāmarthyād gamyate | nāyaṃ lokaḥ sarva-prāṇi-sādhāraṇo’py asti yathoktānāṃ yajñānām eko’pi yajño yasya nāsti so’yajñas tasya | kuto’nyo viśiṣṭa-sādhana-sādhyaḥ kuru-sattama
ayajñasya mahāyajñādipūrvakanityamaimittikakarmarahitasya nāyaṃ lokaḥ na prākṛtalokaḥ, prākṛtalokasaṃbandhidharmārthakāmākhyaḥ puruṣārtho na sidhyati / kuta ito 'nyo mokṣākhyaḥ puruṣārthaḥ? paramapuruṣārthatayā mokṣasya prastutatvāt taditarapuruṣārthaḥ ayaṃ lokaḥ iti nirdiśyate / sa hi prākṛtaḥ
yajña-śiṣṭāmṛta-bhuja iti | yajñān kṛtvā avaśiṣṭe kāle 'niṣiddham annam amṛta-rūpaṃ bhuñjata iti tathā | te sanātanaṃ nityaṃ brahma jñāna-dvāreṇa prāpnuvanti | tad-akaraṇe doṣam āha nāyam iti | ayam alpa-sukho 'pi manuṣya-loko 'yajñasya yajñānuṣṭhāna-rahitasya nāsti | kuto 'nyo bahu-sukhaḥ para-lokaḥ | ato yajñāḥ sarvathā kartavyā ity arthaḥ
evam anvaye guṇam uktvā vyatireke doṣam āha yejñety ardhena | uktānāṃ yajñānāṃ madhye 'nyatamo 'pi yajño yasya nāsti so 'yajñas tasyāyam alpa-sukho 'pi manuṣya-loko nāsti sarva-nindyatvāt | kuto 'nyo viśiṣṭa-sādhana-sādhyaḥ para-loko he kuru-sattama
tathānusaṃhitaṃ phalam āha brahma yāntīti | tad-akaraṇe pratyavāyam āha nāyam iti | ayam alpa-sukho manuṣa-loko 'pi nāsti | kuto 'nyo devādi-lokas tena prāptavya ity arthaḥ
ananusaṃhitaṃ phalam āha yajña-śiṣṭeti | yajña-śiṣṭaṃ yad amṛtam annādi bhogaiśvarya-siddhy-ādi ca tad-bhuñjānāḥ | anusaṃhitaṃ phalam āha yāntīti | tat-sādhyena jñānena brahmeti prāgvat
Inni z jadła rezygnują
i składają tchnienia w tchnieniach.
Każdy z nich znawcą ofiary,
ona grzechy ich zmazuje,
a gdy jedzą nektar z resztek,
do brahmana się udają.
Nawet światem tym doczesnym
nieofiarnik nie zawładnie,
co tu mówić o następnym,
o najlepszy spośród Kurów?
evaṃ bahu-vidhā yajñā vitatā brahmaṇo mukhe
karma-jān viddhi tān sarvān evaṃ jñātvā vimokṣyase
evam (tak) bahu-vidhāḥ (mające wiele części) yajñāḥ (ofiary) brahmaṇaḥ (brahmana) mukhe (w ustach) vitatāḥ (rozpostarte),
[tvam] (ty) tān sarvān (te wszystkie) karma-jān (zrodzone z czynu) viddhi (znaj),
evam (tak) jñātvā (poznawszy) vimokṣyase (będziesz wyzwolony).
evam | – | av. – w ten sposób; |
bahu-vidhāḥ | – | bahu-vidhā 1i.3 m. ; BV : yeṣāṃ bahavo vidhāḥ santi te – te, które mają wiele części (od: bahu – wiele, liczne; vi- √ dhā – rozdzielać, vidhā – dział, część); |
yajñāḥ | – | yajña 1i.3 m. – ofiary, czczenia (od: √ yaj – poświęcać, składać w ofierze, czcić); |
vitatāḥ | – | vi-tata (vi- √ tan – rozciągać) PP 1i.3 m. – rozpostarte, przykryte, wypełnione; |
brahmaṇaḥ | – | brahman 6i.1 n. – ducha, Wedy (od: √ bṛh – zwiększać); |
mukhe | – | mukha 7i.1 n. – w twarzy, w ustach; |
karma-jān | – | karma-ja 2i.3 m. – zrodzone z czynu (od: √ kṛ – robić, karman – czyn, działanie i jego skutki; √ jan – rodzić się; –ja – na końcu złożeń: zrodzony); |
viddhi | – | √ vid (wiedzieć) Imperat. P 2c.1 – wiedz, znaj; |
tān | – | tat sn. 2i.3 m. – te; |
sarvān | – | sarva sn. 2i.3 m. – wszystkie; |
evam | – | av. – w ten sposób; |
jñātvā | – | √ jñā (wiedzieć, rozumieć) absol. – zrozumiawszy; |
vimokṣyase | – | vi- √ muc (wyzwalać) Fut. pass. 2c.1 – będziesz wyzwolony; |
mukhe → sarve (wszystkie);
evaṃ → etej / enaṃ (to / go) w czwartej padzie;
vimokṣyase → vimokṣase;
Zatem różne te ofiary
złożone w brahmana ustach,
wiedz, że z czynu uczynione –
poznasz je, a się wyzwolisz.
śreyān dravya-mayād yajñāj jñāna-yajñaḥ paraṃtapa
sarvaṃ karmākhilaṃ pārtha jñāne parisamāpyate
he parantapa (o pogromco wrogów!), he pārtha (Prythowicu!),
dravya-mayāt (od uczynionej z rzeczy) yajñāt (od ofiary) jñāna-yajñaḥ (ofiara z wiedzy) śreyān (lepsza),
akhilam (bez przerw) sarvam (wszelki) karma (czyn) jñāne (w wiedzy) parisamāpyate (zawiera się).
śreyān | – | śreyas 1i.1 m. – lepszy, wyższy, doskonały (stopień wyższy od: śrī – śreyas, śreṣṭha); |
dravya-mayāt | – | dravya-maya 5i.1 m. – od uczynionych z rzeczy (od: dravya – substancje, rzeczy, obiekty, posiadłości, bogactwa; –maya – w złożeniach: uczyniony z, składający się z, mający naturę); |
yajñāt | – | yajña 5i.1 m. – od ofiary, od czczenia (od: √ yaj – poświęcać, składać w ofierze, czcić); |
jñāna-yajñaḥ | – | jñāna-yajña 1i.1 m. ; TP : jñānena yajña iti – ofiara dzięki wiedzy (od: √ jñā – wiedzieć, rozumieć, jñāna – wiedza, mądrość; √ yaj – poświęcać, składać w ofierze, czcić, yajña – ofiara, czczenie); |
paraṃtapa | – | param-tapa 8i.1 m. ; yaḥ parān tāpayati saḥ – ten, który sprawia cierpienie innym (od: para – drugi, inny, obcy; √ tap – topić, palić, tapas – gorąco, asceza); |
sarvam | – | sarva sn. 1i.1 n. – wszystko, całość (sarvam idam – najczęściej w znaczeniu „ten cały świat”); |
karma | – | karman 1i.1 n. – czyn, działanie (od: √ kṛ – robić); |
akhilam | – | a-khila 1i.1 n. – cały, kompletny, bez przerw (od: khila – dziura, przerwa); |
pārtha | – | pārtha 8i.1 m. – o synu Prythy (od: √ pṛth – rozszerzać, pṛthā – Kunti, matka Pandowiców); |
jñāne | – | jñāna 7i.1 n. – w wiedzy, w mądrości (od: √ jñā – wiedzieć, rozumieć); |
parisamāpyate | – | pari-sam- √ āp (osiągać, zdobywać) Praes. pass. 1c.1 – dochodzi do pełni, zawiera się w, należy do (wymaga locativusu); |
dravya-mayād yajñāj → dravya-mayād yajño / brahmayād yajñāj (od uczynionych z rzeczy ofiara / od ofiar brahmana – recytacji wedy);
sarvaṃ karmākhilaṃ → sarva-karmākhilaṃ (cały kompletny czyn);
śreyān dravya-mayāt dravya-sādhana-sādhyād yajñāj jñāna-yajño he paraṃtapa | dravya-mayo hi yajñaḥ phalasyārambhakaḥ, jñāna-yajño na phalārambhakaḥ, ataḥ śreyān praśasyataraḥ | kathaṃ ? yataḥ sarvaṃ karma samastam akhilam apratibaddhaṃ pārtha jñāne mokṣa-sādhane sarvataḥ saṃplutodaka-sthānīye parisamāpyate antarbhavatīty arthaḥ | yathā kṛtāya vijitāyādhareyāḥ saṃyanty evam enaṃ sarvaṃ tad abhisameti yat kiṃcit prajāḥ sādhu kurvanti yas tad veda yat sa veda [candrhāuttaṃ 4.1.4] iti śruteḥ
ubhayākāre karmaṇi dravyamayād aṃśāj jñānamayāṃśaḥ śreyān; sarvasya karmaṇaḥ taditarasya cākhilasyopādeyasya jñāne parisamāpteḥ tad eva sarvais sādhanaiḥ prāpyabhūtaṃ jñānaṃ karmāntargatatvenābhyasyate / tad eva abhyasyamānaṃ krameṇa prāpyadaśāṃ pratipadyate
Lepsza z wiedzy jest ofiara
od ofiary z dóbr, ciemiężco.
Wszystek, Partho, czyn bez reszty
w wiedzy całkiem się zawiera.
tad viddhi praṇipātena paripraśnena sevayā
upadekṣyanti te jñānaṃ jñāninas tattva-darśinaḥ
[tvam] (ty) praṇipātena (przez kłanianie się) paripraśnena (przez pytania) sevayā (przez służbę) tat (to) viddhi (poznaj),
tattva-darśinaḥ (znający prawdę) jñāninaḥ (mądrzy) te (tobie) jñānam (wiedzę) upadekṣyanti (objaśnią).
tat | – | tat sn. 2i.1 n. – to; |
viddhi | – | √ vid (wiedzieć) Imperat. P 2c.1 – wiedz, znaj; |
praṇipātena | – | pra-ṇi-pāta (pra-ni- √ pat – padać do stóp) PP 3i.1 m. – przez przypadnięcie do stóp, dzięki kłanianiu się; |
paripraśnena | – | pari-praśna 3i.1 m. – przez pytania (od: pari- √ prach – pytać); |
sevayā | – | sevā 3i.1 f. – przez służenie ( √ sev – służyć); |
upadekṣyanti | – | upa- √ diś (wskazywać, tłumaczyć) Fut. P 1c.3 – pouczą, wyjaśnią; |
te | – | yuṣmat sn. 4i.1 – tobie (skrócona forma od: tubhyam); |
jñānam | – | jñāna 2i.1 n. – wiedzę, mądrość (od: √ jñā – wiedzieć, rozumieć); |
jñāninaḥ | – | jñānin 1i.3 m. – mądrzy, wiedzący (od: √ jñā – wiedzieć, rozumieć); |
tattva-darśinaḥ | – | tattva-darśin 1i.3 m. ; TP : tattvaṃ darśina iti – widzący prawdę (od: tat – to, abst. tat-tva – tość, prawda, realność; √ dṛś – widzieć, darśa – widok, wygląd, darśin – mający widzenie, widzący); |
tat viddhi vijānīhi yena vidhinā prāpyate iti | ācāryān abhigamya, praṇipātena prakarṣeṇa nīcaiḥ patanaṃ praṇipāto dīrgha-namaskāras tena | kathaṃ bandhaḥ ? kathaṃ mokṣaḥ ? kā vidyā ? kā cāvidyā ? iti paripraśnena, sevayā guru-śuśrūṣayā evam ādinā | praśrayeṇāvarjitā ācāryā upadekṣyanti kathayiṣyanti te jñānaṃ yathokta-viśeṣaṇaṃ jñāninaḥ | jñānavanto’pi kecid yathāvat tattva-darśana-śīlāḥ, apare na | ato viśinaṣṭi tattva-darśina iti | ye samyag-darśinas tair upadiṣṭaṃ jñānaṃ kārya-kṣamaṃ bhavati | netarad iti bhagavato matam
nanūdāsīnās te na vakṣyantīti cet tatrāha upeti | te jñānino 'dhigata-svarūpātmānaḥ praṇipātādinā taj-jijñāsutām ālakṣya te tubhyaṃ tādṛśāya tat-sambandhi jñānam upadekṣyanti tattva-darśinas taj-jñāna-pracārakāḥ kāruṇikā iti yāvat |
nanv atra tad iti jīva-jñānaṃ vācyaṃ prakṛtatvād iti cen, na | na tv evāhaṃ jātu nāsaṃ [Gītā 2.12], yukta āsīta mat-paraḥ [Gītā 2.61], ajo 'pi sann avyayātmā [Gītā 4.6] ity ādinā parātmano 'py aprākṛtatvāt | evam āha sūtrakāraḥ – anyārthaś ca parāmarśaḥ [Vs. 1.3.20] iti | anyathā śruti-sūtrārtha-saṃvādino 'grimasya jñāna-mahimno virodhaḥ syād uktam eva suṣṭhu
Poznaj ją do stóp padając,
służąc oraz przepytując.
Mędrcy prawdę, co ujrzeli,
wiedzę snadnie tobie wskażą.
yaj jñātvā na punar moham evaṃ yāsyasi pāṇḍava
yena bhūtāny aśeṣeṇa drakṣyasy ātmany atho mayi
he pāṇḍava (Pandowicu!),
yat (co) jñātvā (poznawszy)
[tvam] (ty) punaḥ evam (w ten sposób ponownie) moham (omroczenia) na yāsyasi (nie osiągniesz),
yena (przez co) aśeṣeṇa (bez reszty) bhūtāni (istoty) ātmani (w jaźni) atho mayi (podobnie we mnie) drakṣyasi (zobaczysz).
yat | – | yat sn. 2i.1 n. – co; |
jñātvā | – | √ jñā (wiedzieć, rozumieć) absol. – zrozumiawszy; |
na | – | av. – nie; |
punaḥ | – | av. – ponownie, jeszcze raz, z powrotem; |
moham | – | moha 2i.1 m. – ogłupienie, oszołomienie, zamęt (od: √ muh – mylić się, być skonfundowanym, omroczonym, ogłupiałym); |
evam | – | av. – w ten sposób; |
yāsyasi | – | √ yā (iść, osiągać) Fut. P 2c.1 – osiągniesz; |
pāṇḍava | – | pāṇḍava 8i.1 m. – o synu Pandu (od: pāṇḍu – biały, jasny, blady); |
yena | – | yat sn. 3i.1 n. – przez co, na skutek czego; |
bhūtāni | – | bhūta ( √ bhū – być) PP 2i.3 n. – byty, istoty; |
aśeṣeṇa | – | av. – całkowicie, bez reszty, kompletnie (od: √ śiṣ – pozostawiać, śeṣa – pozostałość, resztka, koniec; powstały z: 3i.1 ); |
drakṣyasi | – | √ dṛś (patrzeć) Fut. P 2c.1 – zobaczysz; |
ātmani | – | ātman 7i.1 m. – w jaźni, w sobie; |
atho | – | av. – teraz, podobnie, następnie, dlatego; |
mayi | – | asmat sn. 7i.1 – we mnie; |
yaj jñātvā yaj jñānaṃ tair upadiṣṭam adhigamya prāpya punar bhūyo moham evaṃ yathedānīṃ mohaṃ gato’si punar evaṃ na yāsyasi he pāṇḍāva | kiṃ ca ——yena jñānena bhūtāny aśeṣeṇa brahmādīni stamba-paryantāni drakṣyasi sākṣād ātmani pratyag ātmani mat-saṃsthānīmāni bhūtānīty atho api mayi vāsudeve parameśvare cemānīti | kṣetrajñeśvaraikatvaṃ sarvopaniṣat-prasiddhaṃ drakṣyasīty artha
yaj jñānaṃ jñātvā punar evaṃ devādyātmābhimānarūpaṃ tatkṛtaṃ mamatādyāspadaṃ ca mohaṃ na yāsyasi, yena ca devamanuṣyādyākāreṇānusanhitāni sarvāṇi bhūtāni svātmany eva drakṣyasi, yatas tavānyeṣāṃ ca bhūtānāṃ prakṛtiviyuktānāṃ jñānaikākāratayā sāmyam / prakṛtisaṃsargadoṣavinirmuktam ātmarūpaṃ sarvaṃ samam iti ca vakṣyate, „nirdoṣaṃ hi samaṃ brahma tasmād brahmaṇi te sthitāḥ” iti / atho mayi sarvabhūtāny aśeṣeṇa drakṣyasi, matsvarūpasāmyāt pariśuddhasya sarvasyātmavastunaḥ / „idaṃ jñānam upāśritya mama sādharmyam āgatāḥ” iti hi vakṣyate / tathā, „tadā vidvān puṇyapāpe vidhūya nirañjanaḥ paramaṃ sāmyam upaiti” ityevamādiṣu nāmarūpavinirmuktasyātmavastunaḥ parasvarūpasāmyam avagamyate / ataḥ prakṛtivinirmuktaṃ sarvam ātmavastu parasparaṃ samaṃ sarveśvareṇa ca samam
Gdy ją poznasz, omroczeniu
nie ulegniesz już, Pandawo.
Dzięki niej istoty wszystkie
w sobie ujrzysz, potem we mnie.
api ced asi pāpebhyaḥ sarvebhyaḥ pāpa-kṛttamaḥ
sarvaṃ jñāna-plavenaiva vṛjinaṃ saṃtariṣyasi
api cet (nawet jeśli) [tvam] (ty) sarvebhyaḥ (spośród wszystkich) pāpebhyaḥ (pośród grzeszników) pāpa-kṛt-tamaḥ (największy czyńca grzechu) asi (jesteś),
[tathā api] (nawet wtedy) jñāna-plavena eva (właśnie łodzią wiedzy) sarvam (całe) vṛjinam (zło) santariṣyasi (przekroczysz).
api | – | av. – jak również, także, co więcej, nawet; |
cet | – | av. – jeśli; |
asi | – | √ as (być) Praes. P 2c.1 – jesteś; |
pāpebhyaḥ | – | pāpa 6i.3 m. – pośród grzeszników, nikczemników, niegodziwców; |
sarvebhyaḥ | – | sarva sn. 6i.3 n. – pośród wszystkich; |
pāpa-kṛttamaḥ | – | pāpa-kṛttama 1i.1 m. – największy z czyńców grzechu (od: pāpa – grzech, zło; √ kṛ – robić, -kṛt – na końcu złożeń wskazuje na sprawcę, twórcę; stopień najwyższy od: kṛt – kṛt-tara, kṛt-tama); |
sarvam | – | sarva sn. 2i.1 n. – wszystko, całość; |
jñāna-plavena | – | jñāna-plava 3i.1 m. ; TP : jñānasya plaveneti – dzięki łodzi wiedzy (od: √ jñā – wiedzieć, rozumieć, jñāna – wiedza, mądrość, inteligencja; √ plu – płynąć; plava – płynięcie, powódź, łódź); |
eva | – | av. – z pewnością, właśnie, dokładnie, jedynie; |
vṛjinam | – | vṛjina 2i.1 n. – skrzywiony, oszukańczy; zło, grzech, cierpienie (od: √ vṛj – zginać, odwracać, pomijać); |
saṃtariṣyasi | – | sam- √ tṝ (przekraczać) Fut. P 2c.1 – przekroczysz; |
sarvaṃ jñāna-plavenaiva → sarva-jñāna-plavenaiva (zaiste dzięki łodzi wszelkiej wiedzy);
api ced asi pāpebhyaḥ pāpa-kṛdbhyaḥ sarvebhyo’tiśayena pāpa-kṛt pāpa-kṛttamaḥ sarvaṃ jñāna-plavenaiva jñānam eva plavaṃ kṛtvā vṛjinaṃ vṛjinārṇavaṃ pāpa-samudraṃ saṃtariṣyasi | dharmo’pīha mumukṣoḥ pāpam ucyate
Chociaż byłbyś sam złoczyńcą
najpodlejszym wśród grzeszników,
to ohydztwo i tak wszelkie
łodzią wiedzy hen przekroczysz.
yathaidhāṃsi samiddho ‘gnir bhasmasāt kurute ‘rjuna
jñānāgniḥ sarva-karmāṇi bhasmasāt kurute tathā
he arjuna (Ardźuno!),
yathā (jak) samiddhaḥ (rozniecony) agniḥ (ogień) edhāṃsi (opał) bhasma-sāt (w popiół) kurute (czyni),
tathā (tak) jñānāgniḥ (ogień wiedzy) sarva-karmāṇi (wszystkie czyny) bhasma-sāt (w popiół) kurute (czyni).
yathā | – | av. – tak jak (korelatyw do: tathā); |
edhāṃsi | – | edhas 2i.3 n. – paliwo, opał; |
samiddhaḥ | – | samiddha (sam- √ indh – zapalać) PP 1i.1 m. – rozpalony; |
agniḥ | – | agni 1i.1 m. – ogień (od: √ ag – poruszać się pokrętnie); |
bhasmasāt | – | av. – w popiół (od: √ bhas – pożerać; bhasman – popiół); |
kurute | – | kṛ (robić) Praes. Ā 1c.1 – czyni; |
arjuna | – | arjuna 8i.1 m. – biały, jasny; |
jñānāgniḥ | – | jñāna-agni 1i.1 m. ; TP : jñānasyāgnir iti – ogień wiedzy (od: √ jñā – wiedzieć, rozumieć, jñāna – wiedza, mądrość, inteligencja; √ ag – poruszać się pokrętnie, agni – ogień); |
sarva-karmāṇi | – | sarva-karman 2i.3 n. ; TP : sarvāṇi karmāṇīti – wszystkie czyny (od: sarva – wszystko; √ kṛ – robić, karman – czyn, działanie i jego skutki); |
bhasmasāt | – | av. – w popiół (od: √ bhas – pożerać; bhasman – popiół); |
kurute | – | kṛ (robić) Praes. Ā 1c.1 – czyni; |
tathā | – | av. – tak, w ten sposób, podobnie; |
yathaidhāṃsi kāṣṭhāni samiddhaḥ samyag iddho dīpto’gnir bhasmasāt bhasmībhāvaṃ kurute he arjuna, jñānam eva agnir jñānāgniḥ sarva-karmāṇi bhasmasāt kurute tathā nirbījīkarotīty arthaḥ | na hi sākṣād eva jñānāgniḥ karmāṇīndhanavat bhasmīkartuṃ śaknoti | tasmāt samyag darśanaṃ sarva-karmaṇāṃ nirbījatve kāraṇam ity abhiprāyaḥ | sāmarthyād yena karmaṇā arīram ārabdhaṃ tat pravṛtta-phalatvād upabhogenaiva kṣīyate | tasya tāvad eva ciraṃ yāvan na vimokṣye’tha sampatsye [candrhāuttaṃ 6.14.1] ato yāny apravṛtta-phalāni jñānotpatteḥ prāk kṛtāni jñāna-sahabhāvīni cātītāneka-janma-kṛtāni ca tāny eva sarvāṇi bhasmasāt kurute
bhidyate hṛdaya-granthiś chidyante sarvasaṃśayāḥ |
kṣīyante cāsya karmāṇi tasmin dṛṣṭe parāvare || [MuṇḍU 2.2.8] iti |
tad-adhigama uttara-pūrvārdhayor aśleṣa-vināśau tad-vyapadeśāt | itarasyāpy evam asaṃśleṣaḥ pāte tu [Vs. 4.1.13-14] iti ca sūtre | anārabdhe puṇya-pāpe naśyata evety atra sūtram anārabdha-kārya eva tu pūrve tad-avadheḥ [Vs. 4.1.15] iti | jñānotpādaka-dehārambhakāṇāṃ tu tad-dehānta eva vināśaḥ | tasya tāvad eva ciraṃ yāvan na vimokṣye [ChāndU 6.14.2] iti śruteḥ | bhogena tv itare kṣapayitvā sampadyate [Vs. 4.1.19] iti sūtrāc ca | ādhikārikāṇāṃ tu yāny eva jñānotpādaka-dehārambhakāṇi tāny eva dehāntarārambhakāṇy api | yathā vasiṣṭāpāntara-tamaḥ-prabhṛtīnām | tathā ca sūtraṃ yāvad-adhikāram avasthitir ādhikārikāṇām [Vs. 3.3.32] iti | adhikāro 'neka-dehārambhakaṃ balavat-prārabdha-phalaṃ karma | tac copāsakānām eva nānyeṣāṃ | anārabdha-phalāni naśyanti ārabdha-phalāni tu yāvad-bhoga-samāpti tiṣṭhanti | bhogaś caikena dehenānekena veti na viśeṣaḥ | vistaras tv ākara draṣṭavyaḥ
Tak jak ogień rozniecony
w popiół drewno wnet obraca,
doń podobny ogień wiedzy
w popiół wszelki czyn zamienia.
na hi jñānena sadṛśaṃ pavitram iha vidyate
tat svayaṃ yoga-saṃsiddhaḥ kālenātmani vindati
iha (tutaj) jñānena (do wiedzy) sadṛśam (podobna) pavitram (metoda oczyszczania) na hi vidyate (z pewnością nie istnieje).
kālena (z biegiem czasu) yoga-saṃsiddhaḥ (biegły w jodze) tat (to) ātmani (w jaźni) svayam (osobiście) vindati (odnajduje).
na | – | av. – nie; |
hi | – | av. – ponieważ, albowiem, właśnie, zaiste, z pewnością; |
jñānena | – | jñāna 3i.1 n. – jak wiedza, jak mądrość (od: √ jñā – wiedzieć, rozumieć); |
sadṛśam | – | sa-dṛśa 1i.1 n. – przypominający, podobny do (od: sa = sama – jako prefiks: taki sam; √ dṛś – widzieć; wymaga instrumentalisu, genetivusu lub locativus); |
pavitram | – | pavitra 1i.1 n. – środek oczyszczający, filtr, czystość, oczyszczenie (od: √ pū – oczyszczać); |
iha | – | av. – tutaj (często w znaczeniu: w tym świecie); |
vidyate | – | √ vid (być) Praes. Ā 1c.1 – jest; lub od: √ vid (znajdować) Praes. pass. 1c.1 – jest znajdowana; lub od: √ vid (wiedzieć) Praes. pass. 1c.1 – jest rozumiana; |
tat | – | tat sn. 2i.1 n. – to; |
svayam | – | av. – osobiście, sam, samemu; |
yoga-saṃsiddhaḥ | – | yoga-saṃsiddha 1i.1 m. ; yoge saṃsiddha iti – biegły w jodze (od: √ yuj – zaprzęgać, łączyć, yoga – przyłączanie, zysk, zaprzęgnięcie, zastosowanie, metoda, środki, jedna ze szkół filozofii indyjskiej; sam- √ sidh – odnosić sukces, osiągać doskonałość, PP saṃsiddha – osiągnięty, doskonały, gotowy do – wymaga genetivusu; biegły w – wymaga locativusu); |
kālena | – | kāla 3i.1 m. – przez czas, z biegiem czasu; |
ātmani | – | ātman 7i.1 m. – w jaźni, w sobie; |
vindati | – | √ vid (znajdować) Praes. P 1c.1 – znajduje, osiąga; |
jñānena sadṛśaṃ → sa-jñāna-sadṛśaṃ (mogącego równać się z wiedzą);
yoga-saṃsiddhaḥ → yoga-saṃsiddhaṃ / yoga-saṃsiddhiḥ (doskonałość w jodze / mający doskonałość w jodze);
vindati → viṃdate (znajduje);
na hi jñānena sadṛśaṃ tulyaṃ pavitraṃ pāvanaṃ śuddhi-karam iha vidyate | taj jñānaṃ svayam eva yoga-saṃsiddho yogena karma-yogena samādhi-yogena ca saṃsiddhaḥ saṃskṛto yogyatām āpannaḥ san mumukṣuḥ kālena mahatā ātmani vindati labhate ity arthaḥ
tad ātma-viṣayaṃ jñānaṃ sarveṣāṃ kim iti jhaṭiti notpadyate ? tatrāha taj jñānaṃ kālena mahatā yoga-saṃsiddho yogena pūrvokta-karma-yogena saṃsiddhaḥ saṃskṛto yogyatām āpannaḥ svayam ātmany antaḥ-karaṇe vindati labhate na tu yogayatām āpanno 'nya-dattaṃ sva-niṣṭhatayā na vā para-niṣṭhaṃ svīyatayā vindatīty arthaḥ
Nie ma wiedzy więc równego
filtra, który tu oczyszcza.
Kto jest biegły w jodze, z czasem,
sam ją w sobie snadź odnajdzie.
śraddhāvāṃl labhate jñānaṃ tat-paraḥ saṃyatendriyaḥ
jñānaṃ labdhvā parāṃ śāntim acireṇādhigacchati
tat-paraḥ (temu oddany) saṃyatendriyaḥ (kto powściągnął zmysły) śraddhā-vān (mający wiarę) jñānam (wiedzę) labhate (zdobywa),
jñānam (wiedzę) labdhvā (zdobywszy)
acireṇa (szybko) parām (najwyższy) śāntim (spokój) adhigacchati (osiąga).
śraddhā-vān | – | śraddhā-vant 1i.1 m. – mający wiarę (od: śrat- – w złożeniach: wiara; √ dhā – pokładać [wiarę]; śraddhā – wiara, przekonanie; -mant / -vant – sufiks oznaczający posiadacza); |
labhate | – | √ labh (zabierać, zdobywać) Praes. Ā 1c.1 – osiąga, zdobywa; |
jñānam | – | jñāna 2i.1 n. – wiedzę, mądrość (od: √ jñā – wiedzieć, rozumieć); |
tat-paraḥ | – | tat-para 1i.1 m. – yasya tat param asti saḥ – ten, dla którego to jest najwyższe (od: tat – sn. to; para – daleki, odległy, poza, wcześniejszy, późniejszy, starożytny, ostateczny, najlepszy; na końcu złożeń: para – oddany, poświęcony; tat-para – oddany temu); |
saṃyatendriyaḥ | – | saṃyata-indriya 1i.1 m. ; BV : yasyendriyāṇi saṃyatāni santi saḥ – ten, którego zmysły są powściągnięte (od: sam- √ yam – łączyć razem, powściągać, PP saṃyata – powściągnięty, kontrolowany; √ ind – posiadać moc, indriya – zmysły); |
jñānam | – | jñāna 2i.1 n. – wiedzę, mądrość (od: √ jñā – wiedzieć, rozumieć); |
labdhvā | – | √ labh (zabierać, zdobywać) absol. – osiągnąwszy; |
parām | – | para 2i.1 f. – daleką, ostateczną, najwyższą, najlepszą; |
śāntim | – | śānti 2i.1 f. – spokój, wyciszenie, zadowolenie, zakończenie, śmierć (od: √ śam – wyciszać, kończyć, niszczyć); |
a-cireṇa | – | av. – szybko, bezzwłocznie, wkrótce (od: cira – długo, spóźnienie); |
adhigacchati | – | adhi- √ gam (przekraczać, osiągać) Praes. P 1c.1 – osiąga; |
tat-paraḥ saṃyatendriyaḥ → mat-paraḥ saṃjiteṃdriyaḥ (mi oddany, który zmysły pokonał);
parāṃ → praraṃ (następnie);
śraddhāvān śraddhālur labhate jñānam | śraddhālutve’pi bhavati kaścin manda-prasthānaḥ, ata āha —- tat-paraḥ | gurūpāsadanādāv abhiyukto jñāna-labdhy-upāye śraddhāvān | tat-paro’py ajitendriyaḥ syāt ity ata āha —- saṃyatendriyaḥ | saṃyatāni viṣayebhyo nivartitāni yasyendriyāṇi sa saṃyatendriyaḥ | ya evaṃbhūtaḥ śraddhāvān tat-paraḥ saṃyatendriyaś ca so’vaśyaṃ jñānaṃ labhate | praṇipātādis tu bāhyo’naikāntiko’pi bhavati, māyāvitvādi-saṃbhavāt | na tu tat śraddhāvattvādau ity ekāntato jñāna-labdhy-upāyaḥ | kiṃ punar jñāna-lābhāt syād ity ucyate —jñānaṃ labdhvā paraṃ mokṣākhyāṃ śāntim uparatim acireṇa kṣipram evādhigacchati | samyag-darśanāt kṣipram eva mokṣo bhavatīti sarva-śāstra-nyāya-prasiddhaḥ suniścito’rthaḥ
evam upadeśāj jñānaṃ labdhvā copadiṣṭajñānavṛddhau śraddhāvān tatparaḥ tatraiva niyatamanāḥ taditaraviṣayāt saṃyatendriyo 'cireṇa kālenoktalakṣaṇavipākadaśāpannaṃ jñānaṃ labhate, tathāvidhaṃ jñānaṃ labdhvā parām śāntim acireṇādhigacchati paraṃ nirvāṇam āpnoti
īdṛśenopāyena jñānaṃ labdhvā parāṃ caramāṃ śāntim avidyā-tat-kārya-nivṛtti-rūpāṃ muktim acireṇa tad-avyavadhānenaivādhigacchati labhate | yathā hi dīpaḥ svotpatti-mātreṇaivāndhakāra-nivṛttiṃ karoti na tu kaṃcit sahakāriṇam apekṣate tathā jñānam api svotpatti-mātreṇaivājñāna-nivṛttiṃ karoti na tu kiṃcit prasaṅkhyānādikam apekṣata iti bhāvaḥ
Tylko ufny zyska wiedzę,
jej oddany, powściągliwy.
Gdy ją zyska, to najwyższe
wyciszenie wnet osiągnie.
ajñaś cāśraddadhānaś ca saṃśayātmā vinaśyati
nāyaṃ loko ‘sti na paro na sukhaṃ saṃśayātmanaḥ
ajñaḥ (niewiedzący) aśraddadhānaḥ ca (i niepokładający wiary) saṃśayātmā ca (i wątpiący) vinaśyati (ginie).
saṃśayātmanaḥ (wątpiącego) ayam lokaḥ (ten świat) na asti (nie jest),
paraḥ [ca] (i wyższy) [lokaḥ] (świat) na [asti] (nie jest),
sukham [ca](i szczęście) na [asti] (nie jest).
ajñaḥ | – | a-jña 1i.1 m. – niewiedzący, głupi (od: √ jñā – wiedzieć, rozumieć); |
ca | – | av. – i; |
aśraddadhānaḥ | – | a-śrad-dadhāna 1i.1 m. – nie pokładający wiary (od: śrat- – w złożeniach: wiara; √ dhā – pokładać [wiarę], PPr dadhāna – pokładający); |
ca | – | av. – i; |
saṃśayātmā | – | saṃśaya-ātman 1i.1 m. ; BV : yasyātmā saṃśaye ‘sti saḥ – ten, którego jaźń waha się, wątpiący (od: sam- √ śī – chwiać się, saṃśaya – wątpliwości, wahania; ātman – jaźń); |
vinaśyati | – | vi- √ naś (niszczeć, zanikać, być straconym) Praes. P 1c.1 – przepada; |
na | – | av. – nie; |
ayaṃ | – | idam sn. 1i.1 m. – ten; |
lokaḥ | – | loka 1i.1 m. – świat; |
asti | – | √ as (być) Praes. P 1c.1 – jest; |
na | – | av. – nie; |
paraḥ | – | para 1i.1 m. – daleki, odległy, późniejszy, ostateczny, najwyższy, najlepszy; |
na | – | av. – nie; |
sukham | – | sukha 1i.1 n. – radość, szczęście, komfort (od: su – prefiks: dobry, wspaniały, piękny, szlachetny; kha – zagłębienie, otwór, piasta; su-kha – radość, szczęście, dosłownie: dobre zagłębienie [przez które przechodzi oś rydwanu], stąd poruszanie się gładko; lub od: su- √ sthā; przeciwieństwo do: duḥkha – cierpienie, niedola); |
saṃśayātmanaḥ | – | saṃśaya-ātman 6i.1 m. ; BV : yasyātmā saṃśaye ‘sti tasya – tego, kogo jaźń waha się, wątpiącego (od: sam- √ śī – chwiać się, saṃśaya – wątpliwości, wahania; ātman – jaźń); |
ajñaś cānātmajñaś cāśraddadhānaś ca guru-vākya-śāstreṣv aviśvāsavāṃś ca saṃśayātmā ca saṃśaya-cittaś ca vinaśyati | ajñāśraddadhānau yadyapi vinaśyataḥ, na tathā yathā saṃśayātmā | saṃśayātmā tu pāpiṣṭhaḥ sarveṣām | kathaṃ ? nāyaṃ sādhāraṇo’pi loko’sti | tathā na paro lokaḥ | na sukham, tatrāpi saṃśayotpatteḥ saṃśayātmanaḥ saṃśaya-cittasya | tasmāt saṃśayo na kartavyaḥ
Kto jest głupcem, bez ufności
i kto wątpi, ten przepadnie.
Wątpiący nie włada światem –
tym ni wyższym, ani szczęściem.
yoga-saṃnyasta-karmāṇaṃ jñāna-saṃchinna-saṃśayam
ātmavantaṃ na karmāṇi nibadhnanti dhanaṃjaya
he dhanaṃjaya (o zdobywco bogactw!),
karmāṇi (czyny) yoga-saṃnyasta-karmāṇam (kogo czyny zostały odłożone dzięki jodze) jñāna-saṃchinna-saṃśayam (kogo wątpliwości zostały przycięte dzięki wiedzy) ātma-vantam (samo opanowanego) na nibadhnanti (nie wiążą).
yoga-saṃnyasta-karmāṇam | – | yoga-saṃnyasta-karman 2i.1 m. ; BV : yena yogena sannyastāni karmāṇi santi tam – tego, przez kogo czyny zostały odrzucone dzięki jodze (od: √ yuj – zaprzęgać, łączyć, yoga – przyłączanie, zysk, zaprzęgnięcie, zastosowanie, metoda, środki, jedna ze szkół filozofii indyjskiej; sam-ni- √ as – zostawiać, odkładać, porzucać, PP saṃnyasta – odrzucony, odłożony; √ kṛ – robić, karman – czyn, działanie i jego skutki;); |
jñāna-saṃchinna-saṃśayam | – | jñāna-saṃchinna-saṃśaya 2i.1 m. ; yasya jñānena saṃchinnāḥ saṃśayāḥ santi tam – tego, kogo wątpliwości zostały przecięte dzięki wiedzy (od: √ jñā – wiedzieć, rozumieć, jñāna – wiedza, mądrość, inteligencja; sam- √ chid – ciąć, PP saṃchinna – przecięte, zniszczone; sam- √ śī – chwiać się, saṃśaya – wątpliwości, wahania); |
ātmavantam | – | ātmavant 2i.1 m. – posiadającego jaźń, samoopanowanego, rozważnego (od: ātman – jaźń; -mant / -vant – sufiks oznaczający posiadacza); |
na | – | av. – nie; |
karmāṇi | – | karman 1i.3 n. – czyny, działania (od: √ kṛ – robić); |
nibadhnanti | – | ni- √ bandh (wiązać, pętać) Praes. P 1c.3 – wiążą, pętają; |
dhanaṃjaya | – | dhanaṃ-jaya 8i.1 m. – o zdobywco bogactw (yo dhanaṃ jayati saḥ – ten, który zdobywa bogactwa; dhana – podbój, łupy, bogactwo; √ ji – zwyciężać, jaya – zwycięstwo); |
yoga-saṃnyasta-karmāṇam → vedaṃ saṃnyasta-karmāṇam (wiedzy, tego kogo czyny zostały odłożone);
jñāna-saṃchinna-saṃśayam → jñāna-saṃchinna-saṃśayaḥ (ten, którego wątpliwości zostały przecięte dzięki wiedzy);
Czwarta pada 4.41 taka sama jak druga pada: BhG 9.9;
yoga-saṃnyasta-karmāṇaṃ paramārtha-darśana-lakṣaṇena yogena saṃnyastāni karmāṇi yena paramārtha-darśinā dharmādharmākhyāni taṃ yoga-saṃnyasta-karmāṇam | kathaṃ yoga-saṃnyasta-karmā ? ity āha—jñāna-saṃchinna-saṃśayaṃ jñānenātmeśvaraikatva-darśana-lakṣaṇena saṃchinnaḥ saṃśayo yasya yo jñāna-saṃchinna-saṃśayaḥ | ya evaṃ yoga-saṃnyasta-karmā tam ātmavantam apramattaṃ guṇa-ceṣṭā-rūpeṇa dṛṣṭāni karmāṇi na nibadhnanty aniṣṭādi-rūpaṃ phalaṃ nārabhante | he dhanaṃjaya
Kto swe czyny złożył w jodze,
wiedzą przeciął wątpliwości,
samowładny, ten przez czyny,
Zdobywco, pętany nie jest.
tasmād ajñāna-saṃbhūtaṃ hṛt-sthaṃ jñānāsinātmanaḥ
chittvainaṃ saṃśayaṃ yogam ātiṣṭhottiṣṭha bhārata
he bhārata (o potomku bharaty),
tasmāt (dlatego) ātmanaḥ (jaźni) enam (tę) ajñāna-sambhūtam (powstałą z niewiedzy) hṛt-stham (znajdującą się w sercu) saṃśayam (wątpliwość) jñānāsinā (mieczem wiedzy) chittvā (przeciąwszy)
[tvam] (ty) yogam (jogę) ātiṣṭha (podejmij),
[tataḥ yuddhāya] (następnie do walki) uttiṣṭha (powstań).
tasmāt | – | av. – dlatego (od: tat sn. 5i.1 m. – z tego); |
ajñāna-saṃbhūtam | – | ajñāna-saṃbhūta 2i.1 m. ; TP : ajñānāt saṃbhūtam iti – powstałego z niewiedzy (od: √ jñā – wiedzieć, rozumieć, a-jñāna – niewiedza, głupota; sam- √ bhū – powstawać, PP saṃbhūta – powstały); |
hṛt-stham | – | hṛt-stha 2i.1 m. ; yo hṛdi tiṣṭhati tam – tego, który znajduje się w sercu (od: hṛt / hṛdaya – serce, umysł, jaźń; √ sthā – stać, -stha – na końcu złożeń: znajdujący się w); |
jñānāsinā | – | jñānāsi 3i.1 m. ; TP : jñānasya asineti – mieczem wiedzy (od: √ jñā – wiedzieć, rozumieć, jñāna – wiedza, mądrość, inteligencja; asi – miecz, nóż); |
ātmanaḥ | ātman 6i.1 m. – jaźni, swoje; | |
chittvā | – | √ chid (ciąć) absol. – przeciąwszy; |
enam | – | etat sn. 2i.1 m. – tą; |
saṃśayam | – | saṃśaya 2i.1 m. – wątpliwości, wahania (od: sam- √ śī – chwiać się); |
yogam | – | yoga 2i.1 m. – przyłączanie, zysk, zaprzęgnięcie, zastosowanie, metoda, środki (od: √ yuj – zaprzęgać, łączyć); |
ātiṣṭha | – | ā- √ sthā (stać blisko, podejmować) Imperat. P 2c.1 – podejmij; |
uttiṣṭha | – | ut- √ sthā (powstawać) Imperat. P 2c.1 – powstań; |
bhārata | – | bhārata 8i.1 m. – potomku Bharaty; |
tasmāt pāpiṣṭham ajñāna-saṃbhūtam ajñānād avivekāj jātaṃ hṛt-sthaṃ hṛdi buddhau sthitaṃ jñānāsinā śoka-mohādi-doṣa-haraṃ samyag darśanaṃ jñānaṃ tad evāsiḥ khaḍgas tena jñānāsinā ātmanaḥ svasya, ātma-viṣayatvāt saṃśayasya | na hi parasya saṃśayaḥ pareṇa cchettavyatāṃ prāptaḥ, yena svasyeti viśeṣyeta | ata ātma-viṣayo’pi svasyaiva bhavati | chittvā enaṃ saṃśayaṃ sva-vināśa-hetu-bhūtam, yogaṃ samyag-darśanopāyaṃ karmānuṣṭhānam ātiṣṭha kurv ity arthaḥ | uttiṣṭha cedānīṃ yuddhāya bhārata iti
Mieczem wiedzy przetnij swoje
wątpliwości, w sercu tkwiące
i powstałe z braku wiedzy.
W jogę wstąp, Bharato, powstań!
iti śrī-mahābhārate bhiṣma-parvaṇi ṣaḍ-viṃśo ‘dhyāyaḥ
iti śrī-mahābhārate śata-sāhasryāṃ saṃhitāyāṃ vaiyāsakyāṃ bhīṣma-parvaṇi*
A oto w chwalebnej Mahabharacie, w sanhicie Wjasowej, posiadającej sto tysięcy [wersów] w parwanie Bhiszmy
śrīmad-bhagavad-gītāsu upaniṣatsu brahma-vidyāyāṃ yoga-śāstre śrī-kṛṣṇārjuna-saṃvāde manaḥ-saṃyogo / karma-saṃnyāsa-yogo / brahmārpaṇa-yogo / brahma-jñāna-praśaṃsā-yogo / jñāna-karma-saṃnyāsa-vividha-yajña-vibhāgo / vivasvata-yogo / karma-yogo / saṃdhyā-saṃyogo / yajña-yogo / jñāna-yogo / yajña-praśaṃsā-yogo / jñāna-saṃśaya-yogo / vivasvaj-jñāna-yogo / yajña-vibhāga-yogo / jñāna-karma-saṃnyāsa-yogo nāma caturtho ‘dhyāyaḥ
W chwalebnych pieśniach Pana, w upaniszadach, w wiedzy o brahmanie, w księdze jogi, w rozmowie chwalebnego Kryszny z Ardźuną czwarty rozdział zatytułowany: Skupienie umysłu / Joga odłożenia czynu / Joga ofiarowania brahmanowi / Joga pochwały wiedzy o brahmanie / Podziały różnych ofiar, odrzucenie czynu dzięki wiedzy / Joga Słońca / Joga czynu / Joga złączenia / Joga ofiar / Joga wiedzy / Joga pochwały ofiary / Joga wątpliwości co do wiedzy / Joga wiedzy Słońca / Joga podziałów ofiar / Joga wyrzeczenia się czynu dzięki wiedzy.
* Ta część kolofonu z: Śrīmad-Bhagavad-gītā (czcionka bengalska), komentarz: Śrīdhara Svāmipāda “Subodhinī”, tłumaczenie na język bengalski: Nārāyaṇa-dāsa Bhakti-sudhā-kara, Gaudīya mission Kalkuta 1996r.
iti śrīdhara-svāmi-kṛtāyāṃ bhagavad-gītā-ṭīkāyāṃ subodhinyāṃ
jñāna-yogo nāma caturtho 'dhyāyaḥ