BhG 14.10

analiza syntaktyczna

he bhārata (o potomku Bharaty!),
sattvam (sattwa) rajaḥ tamaḥ ca (radźas i tamas) abhibhūya (zdominowawszy) bhavati (trwa),
rajaḥ (radźas) sattvam tamaḥ ca eva (zaiste sattwę i tamas) [abhibhūya] (zdominowawszy) [bhavati] (trwa),
tathā (podobnie) tamaḥ (tamas) sattvaṃ rajaḥ ca (sattwę i radźas) [abhibhūya] (zdominowawszy) bhavati (trwa).

tłumaczenie polskie

O potomku Bharaty, sattwa pojawia się zdominowawszy radźas i tamas,
a radźas [zdominowawszy] sattwę i tamas,
podobnie tamas pojawia się [zdominowawszy] sattwę i radźas.

analiza gramatyczna

rajaḥ	–	rajas 2i.1 n. – pokolorowanego, kurz, namiętność, jedną z trzech gun (od: √ rañj – być pokolorowanym, podnieconym, zachwyconym);
tamaḥ	–	tamas 2i.1 n. – ciemność, mrok, tępotę, bierność (od: √ tam – dławić się, mdleć, znikać, zatrzymywać);
ca	–	av. – i;
abhibhūya	–	abhi- √ bhū (pokonywać) absol. – pokonawszy, zdominowawszy;
sattvam	–	sattva ( √ as – być, PPr sant – będący, istnienie) abst. 1i.1 n. – jestestwo, esencja, mądrość, duch, jedna z trzech gun;
bhavati	–	√ bhū (być) Praes. P 1c.1 – staje się;
bhārata	–	bhārata 8i.1 m. – potomku Bharaty;
rajaḥ	–	rajas 1i.1 n. – pokolorowany, kurz, namiętność, jedną z trzech gun (od: √ rañj – być pokolorowanym, podnieconym, zachwyconym);
sattvam	–	sattva ( √ as – być, PPr sant – będący, istnienie) abst. 2i.1 n. – jestestwo, esencję, mądrość, ducha, jedną z trzech gun;
tamaḥ	–	tamas 2i.1 n. – ciemność, mrok, tępotę, bierność (od: √ tam – dławić się, mdleć, znikać, zatrzymywać);
ca	–	av. – i;
eva	–	av. – z pewnością, właśnie, dokładnie, jedynie;
tamaḥ	–	tamas 1i.1 n. – ciemność, mrok, tępota, bierność (od: √ tam – dławić się, mdleć, znikać, zatrzymywać);
sattvam	–	sattva ( √ as – być, PPr sant – będący, istnienie) abst. 2i.1 n. – jestestwo, esencję, mądrość, ducha, jedną z trzech gun;
rajaḥ	–	rajas 2i.1 n. – pokolorowanego, kurz, namiętność, jedną z trzech gun (od: √ rañj – być pokolorowanym, podnieconym, zachwyconym);
tathā	–	av. – tak, w ten sposób, podobnie;

warianty tekstu

cābhibhūya → cāpi bhūya (i właśnie staje się);
sattvaṃ bhavati bhārata → sattvaṃ bhārata vardhate / sattvaṃ vartate bhārata (o potomku Bharaty, sattwa wzrasta / o potomku Bharaty, sattwa jest aktywna);
tamaś → damaś (okiełznanie, samokontrola);

Śāṃkara

uktaṃ kāryaṃ kadā kurvanti guṇāḥ ? ity ucyate—
rajas tamaś ca ubhāv apy abhibhūya sattvaṃ bhavati udbhavati vardhate yadā, tadā labdhātmakaṃ sattvaṃ sva-kāryaṃ jñāna-sukhādy ārabhate | he bhārata ! tathā rajo-guṇaḥ sattvaṃ tamaś caiva ubhāv apy abhibhūya vardhate yadā, tadā karma tṛṣṇādi sva-kāryam ārabhate | tama-ākhyo guṇaḥ sattvaṃ rajaś ca ubhāv apy abhibhūya tathaiva vardhate yadā, tadā jñānāvaraṇādi sva-kāryam ārabhate

Rāmānuja

dehākārapariṇatāyāḥ prakṛteḥ svarūpānubandhinaḥ sattvādayo guṇāḥ; te ca svarūpānubandhitvena sarvadā sarve vartante iti parasparaviruddhaṃ kāryaṃ kathaṃ janayantīty atra āha
yady api sattvādyas trayaḥ prakṛtisaṃsṛṣṭātmasvarūpānubandhinaḥ, tathāpi prācīnakarmavaśād dehāpy āyanabhūtāhāravaiṣamyāc ca sattvādayaḥ parasparasamudbhavābhibhavarūpeṇa vartante / rajastamasī kadācid abhibhūya sattvam udriktaṃ vartate; tathā tamassattve abhibhūya rajaḥ kadācit; kadācic ca rajassattve abhibhūya tamaḥ

Śrīdhara

tatra hetum āha raja iti | rajas-tamaś ceti guṇa-dvayam abhibhūya tiraskṛtya sattvaṃ bhavati | adṛṣṭa-vaśād udbhavati | tataḥ svakārye sukha-jñānādau sañjayatīty arthaḥ | evaṃ rajo ‚pi sattvaṃ tamaś ceti guṇa-dvayam abhibhūyodbhavati | tataḥ svakārye tṛṣṇākarmādau sañjayati | evaṃ tamo ‚pi sattvaṃ rajaś cobhāv api guṇāv abhibhūyodbhavati | tataś ca sva-kārye pramādālasyādau sañjayatīty arthaḥ

Madhusūdana

uktaṃ kāryaṃ kadā kurvanti guṇāḥ ? ity ucyate raja iti | rajas tamaś ca yugapad ubhāv api guṇāv abhibhūya sattvaṃ bhavati udbhavati vardhate yadā, tadā sva-kāryaṃ prāg-uktam asādhāraṇyena karotīti śeṣaḥ | evaṃ rajo ‚pi sattvaṃ tamaś ceti guṇa-dvayam abhibhūyodbhavati yadā, tadā sva-kāryam prāg-uktaṃ karoti | tathā tadvad eva tamo ‚pi sattvaṃ rajaś cety ubhāv api guṇāv abhibhūyodbhavati yadā, tadā sva-kāryam prāg-uktaṃ karotīty arthaḥ

Viśvanātha

uktaṃ sva-sva-kāryaṃ sukhādikaṃ prati guṇāḥ kathaṃ prabhavantīty apekṣāyām āha rajas tamaś ceti guṇa-dvayam abhibhūya tiraskṛtya sattvaṃ bhavati adṛṣṭa-vaśād udbhavati | evaṃ rajo ‚pi sattvaṃ tamaś ceti guṇa-dvayābhibhūya tādṛśādṛṣṭa-vaśād udbhavati | tamo ‚pi sattvaṃ rajaś cobhāv api guṇāv abhibhūyodbhavati

Baladeva

sameṣu triṣu katham akasmād ekasyotkarṣa iti cet prācīna-tādṛśa-karmodayāt tādṛśāhārāc ca svabhavatīti bhavavān āha raja iti | sattvaṃ kartṛ rajas tamaś cābhibhūyo tiraskṛtyotkṛṣṭaṃ bhavati | rajaḥ kartṛ sattvaṃ tamaś cābhibhūyotkṛṣṭaṃ bhavati | tamaḥ kartṛ sattvaṃ rajaś cābhibhūyotkṛṣṭaṃ bhavati | yadotkṛṣṭaṃ bhavati, tadā pūrvoktam asādhāraṇaṃ kāryaṃ karotīti śeṣaḥ

Michalski

Gdy zwyciężony zostanie tamas i radżas, powstaje wówczas sattwam, Bharato! – radżas powstaje przez zwyciężenie sattwam i tamasu, – tamas przez zwyciężenie radżasu i sattwam.

Olszewski

Prawda rodzi się z przeważenia instynktu i nieświadomości, o Bharato; instynkt z przeważenia nieświadomości i prawdy; nieświadomość z przeważenia prawdy i instynktu.

Dynowska

Raz, o Bharato, Harmonia przeważa nad Ruchliwością i Bezwładem biorąc górę; raz Ruchliwość gdy Harmonię i Bezwład pokona; to znów Bezwład, gdy Harmonię i Ruchliwość przytłoczy.

Sachse

Jeśli stłumi się radżas i tamas,
do głosu dojdzie sattwa, Bharato.
Jeśli radżas i sattwę — tamas,
a jeśli tamas i sattwę — radżas,

Kudelska

Raz, Bharato, szlachetność przeważa nad namiętnością i mrocznością,
Innym razem namiętność bierze górę, a czasem mroczność pozostałe cechy przewyższa.

Rucińska

Sattwa panuje, Bharato, stłumiwszy radżas i tamas,
Zaś radżas – sattwę i tamas, a tamas – sattwę i radżas.

Szuwalska

Wiedz, Bharato,
Że czasami harmonia może zapanować
Nad siłą dynamiki i cechą bierności.
Czasami dynamika zdominować może
Wpływ harmonii i bierność, która innym razem
Opanować potrafi pozostałe cechy.