BhG 2.63

analiza syntaktyczna

krodhāt (z gniewu) sammohaḥ (omroczenie) bhavati (jest),
saṃmohāt (z omroczenia) smṛti-vibhramaḥ (zamęt w pamięci) [bhavati] (jest),
smṛti-bhraṃśāt (z utraty pamięci) buddhi-nāśaḥ (zniszczenie roztropności) [bhavati] (jest),
buddhi-nāśāt (ze zniszczenia roztropności) [pumān] (człowiek) praṇaśyati (ginie).

analiza gramatyczna

krodhāt	–	krodha 5i.1 m. – ze złości, z gniewu (od: √krudh – gniewać się);
bhavati	–	√bhū (być) Praes. P 1c.1 – jest;
saṃmohaḥ	–	saṃ-moha 1i.1 m. – ogłupienie, oszołomienie, zamęt (od: sam-√muh – mylić się, być skonfundowanym, omroczonym, ogłupiałym);
saṃmohāt	–	saṃ-moha 5i.1 m. – z ogłupienia, z oszołomienia, z zamętu (od: sam-√muh – mylić się, być skonfundowanym, omroczonym, ogłupiałym);
smṛti-vibhramaḥ	–	smṛti-vibhrama 1i.1 m.; TP: smṛter vibhrama iti – zamęt pamięci (od: √smṛ – myśleć, pamiętać, smṛti – pamięć, tradycja, święte teksty przekazane przez tradycję; vi-√bhram – wędrować, wałęsać się, toczyć się, vibhrama – zaniepokojenie, błąd, zamęt);
smṛti-bhraṃśāt	–	smṛti-bhraṃśa 5i.1 m.; TP: smṛter bhraṃśāt iti – z utraty pamięci (od: √smṛ – myśleć, pamiętać, smṛti – pamięć, tradycja, święte teksty przekazane przez tradycję; √bhraṃś – odpadać, upadać, ulec zniszczeniu, bhraṃśa – odpadnięcie, zniszczenie, zniknięcie);
buddhi-nāśaḥ	–	buddhi-nāśa 1i.1 m.; TP: buddher nāśa iti – zniszczenie roztropności (od: √budh – budzić, rozumieć, percepować, buddhi – roztropność, rozum, myśl, rozsądek, intelekt, percepcja, poznanie, idea, pogląd; √naś – niszczeć, ginąć, znikać, nāśa – zniszczenie);
buddhi-nāśāt	–	buddhi-nāśa 5i.1 m.; TP: buddher nāśād iti – ze zniszczenia roztropności (od: √budh – budzić, rozumieć, percepować, buddhi – roztropność, rozum, myśl, rozsądek, intelekt, percepcja, poznanie, idea, pogląd; √naś – niszczeć, ginąć, znikać, nāśa – zniszczenie);
praṇaśyati	–	pra-√naś (niszczeć, ginąć, znikać) Praes. P 1c.1 – ginie;

warianty tekstu

smṛti-vibhramaḥ → vismṛti-bhramaḥ (zamęt zapomnienia);
praṇaśyati → viṇaśyati (ginie);

Śāṃkara

Legenda:
fragmenty komentowanego wersetu
cytaty z różnych pism
wprowadzenie polemiki

Z gniewu jest omroczenie, z omroczenia od Tradycji odejście, utrata Tradycji rozum niszczy, gdy rozum zniszczony, [człowiek] przepada.		krodhād bhavati saṃmohaḥ saṃmohāt smṛti-vibhramaḥ | smṛti-bhraṃśād buddhi-nāśo buddhi-nāśāt praṇaśyati ||2.63||
Z gniewu jest omroczenie – brak rozróżnienia między tym co należy, a tym czego nie należy czynić. Zaiste gniewny staje się omroczony i zbruka nawet mistrza.		krodhād bhavati saṃmoho ’vivekaḥ kāryākārya-viṣayaḥ | kruddho hi saṃmūḍhaḥ san gurum apy ākrośati |
Z omroczenia od Tradycji / pamięci (smṛti) odejście – odejście, czyli utrata Tradycji / pamięci. [Tradycja /pamięć] powstaje z impresji (saṃskāra) wywołanych pouczeniami pism i nauczycieli. Choć pojawia się bodziec przywołujący wspomnienia, to [one] nie powstają.		saṃmohāt smṛti-vibhramaḥ śāstrācāryopadeśāhita-saṃskāra-janitāyāḥ smṛteḥ syāt vibhramo bhraṃśaḥ smṛty-utpatti-nimitta-prāptau anutpattiḥ |
Następnie utrata Tradycji rozum niszczy – zniszczeniem rozumu, czyli narządu wewnętrznego zwie się niemożnością dokonania rozróżnienia między tym co należy, a tym czego nie należy czynić.		tataḥ smṛti-bhraṃśāt buddhi-nāśaḥ | kāryākārya-viṣaya-vivekāyogyatā antaḥ-karaṇasya buddher nāśa ucyate |
Gdy rozum jest zniszczony, przepada. Dopóty jest się człowiekiem, dopóki panuje się nad narządem wewnętrznym, jest się zdolnym do rozróżnienie między tym co należy, a tym czego nie należy czynić. Gdy zdolność ta jest utracona, człowiek przepada.		buddher nāśāt praṇaśyati | tāvad eva hi puruṣaḥ yāvad antaḥ-karaṇaṃ tadīyaṃ kāryākārya-viṣaya-viveka-yogyam | tad-ayogyatve naṣṭa eva puruṣo bhavati |
Zatem [człowiek] przepada wraz ze zniszczeniem rozumu, narządu wewnętrznego – nie może już osiągnąć celów żywota (puruṣārtha). Oto znaczenie.		ataḥ tasyāntaḥ-karaṇasya buddher nāśāt praṇaśyati puruṣārthāyogyo bhavatīty arthaḥ ||2.63||

Rāmānuja

evaṃ mayy aniveśya manaḥ sva-yatna-gauraveṇa indriya-jaye pravṛtto vinaṣṭo bhavatīty āha—dhyāyata iti | anirasta-viṣayānurāgasya hi mayi aniveśita-manasa indriyāṇi saṃyamyāvasthitasyāpi anādi-pāpa-vāsanayā viṣaya-dhyānam avarjanīyaṃ syāt | dhyāyato viṣayān puṃsaḥ punar api saṅgo’tipravṛddho jāyate | saṅgāt saṃjāyate kāmaḥ | kāmo nāma saṅgasya vipāka-daśā | puruṣo yāṃ daśām āpanno viṣayān abhuktvā sthātuṃ na śaknoti sa kāmaḥ | kāmāt krodho’bhijāyate | kāme vartamāne viṣaye cāsannihite sannihitān puruṣān prati ebhiḥ asmad-iṣṭaṃ vihitam iti krodho bhavati |
krodhād bhavati saṃmohaḥ | saṃmohaḥ kṛtyākṛtya-viveka-śūnyatā tayā sarvaṃ karoti | tataś ca prārabdhe indriya-jayādike prayatne smṛti-dhvaṃśo bhavati | smṛti-dhvaṃśād buddhi-nāśaḥ, ātma-jñāne yo vyavasāyaḥ kṛtaḥ, tasya nāśaḥ syāt | buddhi-nāśād punar api saṃsāre nimagno vinaṣṭo bhavati

Śrīdhara

bāhyendriya-saṃyamābhāve doṣam uktvā manaḥ-saṃyamābhāve doṣam āha dhyāyata iti dvābhyām | guṇa-buddhyā viṣayān dhyāyataḥ puṃsaḥ teṣu saṅga āsaktir bhavati | āsaktyā ca teṣu adhikaḥ kāmo bhavati | kāmāc ca kenacit pratihatāt krodho bhavati | kiṃ ca, krodhād iti | krodhāt saṃmohaḥ kāryākārya-vivekābhāvaḥ | tataḥ śāstrācāryopadiṣṭa-smṛter vibhramo vicalanaṃ bhraṃśaḥ | tato buddheś cetanāyā nāśaḥ | vṛkṣādiṣv ivābhibhavaḥ | tataḥ praṇaśyati mṛta-tulyo bhavati

Madhusūdana

nigṛhīta-bāhyendriyasyāpi śabdādīnviṣayān dhyāyato manasā punaḥ punaś cintayataḥ puṃsas teṣu viṣayeṣu saṅga āsaṅgo mamātyantaṃ sukha-hetava eta ity evaṃ śobhanādhyāsa-lakṣaṇaḥ prīti-viśeṣa upajāyate saṅgāt sukha-hetutva-jñāna-lakṣaṇāt saṃjāyate kāmo mamaite bhavantv iti tṛṣṇā-viśeṣaḥ | tasmāt kāmāt kutaścit pratihanyamānāt tat-pratighāta-viṣayaḥ krodho 'bhijvalanātmābhijāyate | krodhād bhavati saṃmohaḥ kāryākārya-vivekābhāva-rūpaḥ | saṃmohāt smṛti-vibhramaḥ smṛteḥ śāstrācāryopadiṣṭārthānusandhānasya vibhramo vicalanaṃ vibhraṃśaḥ | tasmāc ca smṛti-bhraṃśād buddher aikātmyākāra-mano-vṛtter nāśo viparīta-bhāvanopacaya-doṣeṇa pratibandhād anutpattir utpannāyāś ca phalāyogyatvena vilayaḥ | buddhi-nāśāt praṇaśyati tasyāś ca phala-bhūtāyā buddher vilopāt praṇaśyati sarva-puruṣārthāyogyo bhavati | yo hi puruṣārthāyogyo jātaḥ sa mṛta eveti loke vyavahriyate | ataḥ praṇaśyatīty uktam | yasmād evaṃ manaso nigrahābhāve nigṛhīta-bāhyendriyasyāpi paramānartha-prāptis taramān mahatā prayatnena mano nigṛhṇīyād ity abhiprāyaḥ | ato yuktam uktaṃ tāni sarvāṇi saṃyamya yukta āsīteti

Viśvanātha

sthita-prajñasya mano-vaśīkāra eva bāhyendriya-vaśīkāra-kāraṇaṃ sarvathā mano-vaśīkārābhāve tu yat syāt tat śṛṇv ity āha dhyāyata iti | saṅga āsaktiḥ | āsaktyā ca teṣv adhikaḥ kāmo 'bhilāṣaḥ | kāmāc ca kenacit pratihatāt krodhaḥ | krodhāt saṃmohaḥ kāryākārya-vivekābhāvaḥ | tasmāc ca śāstropadiṣṭa-svārthasya smṛti-nāśaḥ | tasmāc ca buddheḥ sad-vyavasāyasya nāśaḥ | tataḥ praṇaśyati saṃsāra-kūpe patati

Baladeva

vijitendriyasyāpi mayy aniveśita-manasaḥ punar anartho durvāra ity āha dhyāyata iti dvyābhyām | viṣayān śabdādīn sukha-hetutva-buddhyā dhyāyataḥ punaḥ punaś cintayato yoginas teṣu saṅga āsaktir bhavati | saṅgād dhetos teṣu kāma-tṛṣṇā jāyate | kāmāc ca kenacit pratihatāt krodhaś citta-jvālas tat-pratighātako bhavati | krodhāt saṃmohaḥ kāryākārya-viveka-vijñāna-vilopaḥ | saṃmohāt smṛter indriya-vijayādi-prayatnānusandher vibhramo vibhraṃśaḥ | smṛti-bhraṃśād buddher ātma-jñānārthakasyādhyavasāyasya nāśaḥ | buddhi-nāśāt praṇaśyati punar viṣaya-bhoga-nimagno bhavati saṃsaratīty arthaḥ | madanāśrayaṇād durbalaṃ manas tāni sva-viṣayair yojayantīti bhāvaḥ | tathā ca mano-vijigīṣuṇā mad-upāsanaṃ vidheyam

Michalski

Z gniewu rodzi się zaślepienie, z zaślepienia niemocna pamięć, z braku pamięci utrata rozumu, po utracie rozumu przychodzi zguba.

Olszewski

Z tej żądzy zmącenie myśli, z tego zmącenia rozluźnienie pamięci; z ruiny pamięci utrata rozumu; a postradawszy rozum, człowiek jest stracony.

Dynowska

gniew mąci rozpoznawanie i ułudę stwarza; do zaćmienia pamięci brak rozpoznawania wiedzie, pamięć przyćmiona do zaniku Rozumu prowadzi, a zanik Rozumu to zguba człowieka.

Sachse

Z gniewu wywodzi się zaślepienie,
z zaślepienia — błędy myślenia,
z błędów myślenia — zatrata rozumu,
a z zatraty rozumu — śmierć.

Kudelska

Gniew rodzi zaślepienie, a zaślepienie pamięci utratę,
Zanik pamięci do zguby rozum wiedzie, a gdy rozum się gubi, człowiek się zatraca.

Rucińska

Gniew wiedzie do zaślepienia, ono zaś pamięć odbiera,
A przez to traci się rozum. Kto rozum utraci, ginie!

Szuwalska

Który całkiem oślepia, tworząc chaos w głowie.
W chaosie zatracona pamięć niszczy rozum.
Tak stracony rozsądek jest przyczyną zguby.

Byrski

Z gniewu zaś jest omroczenie, w omroczeniu pamięć błądzi.
Błąd pamięci przekonanie gubi; zguba przekonania
Wydaje na zatracenie.

Babkiewicz

a znów z gniewu omroczenie,
omroczony pamięć traci,
jej utrata niszczy rozum,
bez rozumu człowiek ginie.