BhG 2.64

analiza syntaktyczna

rāga-dveṣa-viyuktaiḥ (przez oddzielone od namiętności i awersji) ātma-vaśyaiḥ (przez będące w mocy jaźni) indriyaiḥ (przez zmysły) viṣayān (do przedmiotów) caran (poruszający się) vidheyātmā tu (ale ten, którego jaźń jest posłuszna) prasādam (zadowolenie) adhigacchati (osiąga).

analiza gramatyczna

rāga-dveṣa-viyuktaiḥ	–	rāga-dveṣa-viyukta 3i.3 m.; TP: ye rāgena ca dveṣena ca viyukto ‘sti taiḥ –  przez te, które oddzielone są od namiętności i awersji (od: √rañj – być pokolorowanym, podnieconym, zachwyconym, rāga – kolor, namiętności, podniecenie, miłość, piękno; √dviṣ – nienawidzić, dveṣa – nienawiść, awersja, wrogość; vi-√yuj – rozdzielać, porzucać, viyukta – rozdzielony);
tu	–	av. – ale, wtedy, z drugiej strony, i;
viṣayān	–	viṣaya 2i.3 m. – sfery, terytoria, zasięgi, obiekty zmysłów, przedmioty (od: √viṣ – być aktywnym, działać);
indriyaiḥ	–	indriya 3i.3 n. – przez zmysły (od: √ind – posiadać moc);
caran	–	carant (√car – poruszać się) PPr 1i.1 m. – idący, poruszający się;
ātma-vaśyaiḥ	–	ātma-vaśya 3i.3 n.; TP: ātmano vaśyair iti – przez będące w mocy jaźni (od: ātman – jaźń; √vaś – pragnąć, podporządkowywać, rozkazywać, vaśya – podporządkowany, pod kontrolą, oswojony);
vidheyātmā	–	vidheya-ātman 1i.1 m.; BV: yasyātmā vidheyo ‘sti saḥ – ten, czyja jaźń jest podporządkowana (od: vi-√dhā – złożyć, ułożyć, obdarzyć, PF vidheya – to co należy ułożyć, posłuszny; ātman – jaźń);
prasādam	–	prasāda 2i.1 m. – zadowolenie, łaska, przejrzystość, jasność, spokój, ukojenie, stateczność, sukces, przychylność, względy (od: pra-√sad – osiąść, stać się zadowolonym, odnieść sukces);
adhigacchati	–	adhi-√gam (przekraczać, osiągać) Praes. P 1c.1 – osiąga;

warianty tekstu

rāga-dveṣa-viyuktas tu → rāga-dveṣa-vimuktais tu / rāga-dveṣa-vimuktas tu / rāga-dveṣa-viyuktaiś ca (ale przez uwolnione od namiętności i nienawiści / ale wolny od namiętności i nienawiści / i przez wolne od namiętności i nienawiści);
viṣayān indriyaiś caran → viṣayāṇīndriyaiś caran (wędrujący przez zmysły do przedmiotów);

Śāṃkara

Legenda:
fragmenty komentowanego wersetu
cytaty z różnych pism
wprowadzenie polemiki

Kontemplacja przedmiotów została uznana za źródło wszelkiego zła (anartha). Teraz będzie mowa o przyczynie wyzwolenia (mokṣa):		sarvānarthasya mūlam uktaṃ viṣayābhidhyānam | atha idānīṃ mokṣa-kāraṇam idamu cyate –
Kto nad jaźnią swą panuje, chociaż do przedmiotów zdąża zmysłami podległymi, wyzbytymi namiętności i awersji, ten zadowolenie osiąga.		rāga-dveṣa-viyuktais tu viṣayān indriyaiś caran | ātma-vaśyair vidheyātmā prasādam adhigacchati ||2.64||
Wyzbytymi namiętności i awersji – naturalna aktywność zmysłowa łączy się z namiętnością (rāga) i awersją (dveṣa). Kto wyzwolenia pragnie, ten zmysłami poczynając od słuchu, wolnymi od tych dwóch [impulsów], podległymi, czyli poddanymi swej kontroli, opanowanymi, do przedmiotów, których nie da się uniknąć, zdąża – wchodzi z nimi w kontakt. Kto nad jaźnią swą panuje – kto pragnie panowania nad jaźnią, czyli nad narządem wewnętrznym, ten zadowolenie osiąga. Zadowolenie to stan błogości (prasannatā).		rāga-dveṣa-viyuktai rāgaś ca dveṣaś ca rāga-dveṣau, tat-puraḥsarā hi indriyāṇāṃ pravṛttiḥ svābhāvikī, tatra yo mumukṣuḥ bhavati saḥ tābhyāṃ viyuktaiḥ śrotrādibhir indriyair viṣayān avarjanīyān caran upalabhamānaḥ ātma-vaśyair ātmano vaśyāni vaśībhūtāni indriyāṇi tair ātma-vaśyair vidheyātmā icchātaḥ vidheya ātmā antaḥ-karaṇaṃ yasya so ’yaṃ prasādam adhigacchati | prasādaḥ prasannatā svāsthyam ||2.64||

Rāmānuja

uktena prakāreṇa mayi sarveśvare cetasaḥ śubhāśraya-bhūte nyasta-mana nirdagdhāśeṣa-kalmaṣatayā rāga-dveṣa-viyuktaiḥ ātma-vaśyaiḥ indriyair viṣayān caran viṣayān tiraskṛtya vartamāno vidheyātmā vidheya-manāḥ prasādam adhigacchati | nirmalāntaḥ-karaṇo bhavati ity arthaḥ

Śrīdhara

nanv indriyāṇāṃ viṣaya-pravaṇa-svabhāvānāṃ niroddhum aśakyatvād ayaṃ doṣo duṣparihara iti sthita-prajñatvaṃ kathaṃ syāt ? ity āśaṅkyāha rāga-dveṣa iti dvābhyām | rāga-dveṣa-rahitaiḥ vigata-darpair indriyaiḥ viṣayāṃś carann upabhuñjāno 'pi prasādaṃ śāntiṃ prāpnoti | rāga-dveṣa-rāhityam evāha ātmeti | ātmano manasaḥ vaśyair indriyaiḥ vidheyo vaśavartī ātmā mano yasyeti | anenaiva kathaṃ vrajetety asya caturtha-praśnasya svādhīnair indriyair viṣayān gacchatīty uttaram uktaṃ bhavati

Madhusūdana

manasi nigṛhīte tu bāhyendriya-nigrahābhāve 'pi na doṣa iti vadan kiṃ vrajetety asyottaram āhāṣṭabhiḥ | yo 'samāhita-cetāḥ sa bāhyendriyāṇi nigṛhyāpi rāga-dveṣa-duṣṭena manasā viṣayāṃś cintayan puruṣārthād bhraṣṭo bhavati | vidheyātmā tu tu-śabdhaḥ pūrvasmād vyatirekārthaḥ | vaśīkṛtāntaḥ-karaṇas tu ātma-vaśyair mano 'dhīnaiḥ svādhīnair iti vā rāga-dveṣābhyāṃ viyuktair virahitair indriyaiḥ śrotrādibhir viṣayān śabdādīn aniṣiddhāṃś carann upalabhamānaḥ prasādaṃ prasannātāṃ cittasya svacchatāṃ paramātma-sākṣātkāra-yogyatām adhigacchati | rāga-dveṣa-prayuktānīndriyāṇi doṣa-hetutāṃ pratipadyante | manasi sva-vaśe tu na rāga-dveṣau | tayor abhāve ca na tad-adhīnendriya-pravṛttiḥ | avarjanīyatayā tu viṣayopalambho na doṣam āvahatīti na śuddhi-vyāghāta iti bhāvaḥ |
etena viṣayāṇāṃ smaraṇam api ced anartha-kāraṇaṃ sutarāṃ tarhi bhogas tena jīvanārthaṃ viṣayān bhuñjānaḥ katham anarthaṃ na pratipadyeteti śaṅkā nirastā | svādhīnair indriyair viṣayān prāpnotīti ca kiṃ vrajeteti praśnasyottaram uktaṃ bhavati

Viśvanātha

mānasa-viṣaya-grahaṇābhāve sati sva-vaśyair indriyair viṣaya-grahaṇe 'pi na doṣa iti vadan sthita-prajño vrajeta kim ity asyottaram āha rāgeti | vidheyo vacane sthta ātmā mano yasya saḥ |
vidheyo vinaya-grāhī vacane sthita āśravaḥ |
vaśyaḥ praṇayo nibhṛta-vinīta-praśritāḥ || ity amaraḥ |
prasādam adhigacchatīty etādṛśasyādhikāriṇo viṣaya-grahaṇam api na doṣa iti kiṃ vaktavyam ? pratyuta guṇa eveti | sthita-prajñasya viṣaya-tyāga-svīkārāv eva āsana-vrajane te ubhe api tasya bhadre iti bhāvaḥ

Baladeva

manasi nirjite śrotrādi-nirjayābhāvo 'pi na doṣa iti bruvan vrajeta kim ity asottaram āha rāgeti ādibhir aṣṭabhiḥ | vijita-bahir-indriyo 'pi mad-anarpita-manāḥ paramārthād vicyuta ity uktam | yo vidheyātmā svādhīna-manā mad-arpita-manās tata eva nidagdha-rāgādi-mano-malaḥ sa tv ātma-vaśyair mano 'dhīnair ata eva rāga-dveṣābhyāṃ viyuktair indriyaiḥ śrotrādyair viṣayān niṣiddhān śabdādīṃś caran bhuñjāno 'pi prasādaṃ viṣayāsakty-ādi-malānāgamād vimala-manas tam adhigacchatīty prāpnotīty arthaḥ

Michalski

Lecz kto się zbliża do rzeczy zmysłowych, mając zmysły wolne od miłowania i nienawidzenia, podwładne sobie, — ten, panujący nad swym duchem, osiąga spokój.

Olszewski

Lecz jeżeli przystępuje do przedmiotów zmysłowych, mając zmysły wyzwolone z miłości i nienawiści i posłusznie poddane jego woli, wówczas idzie ku spokojowi duszy.

Dynowska

Lecz człowiek opanowany, poruszający się swobodnie wśród rozlicznych przedmiotów, od pożądań wolny i od wstrętów, o zmysłach w pełniej władzy Ducha, osiąga spokój prawdziwy.

Sachse

A jeśli ktoś porusza się w świecie zmysłów,
lecz posłuszne mu zmysły
wolne są od nienawiści i pożądania,
wówczas jako ten, kto panuje nad samym sobą,
dochodzi do niezmąconej wewnętrznej czystości.

Kudelska

Zaś człowiek opanowany, który wśród przedmiotów zmysłowych porusza
się pewnie, od przywiązań wolny i gniewu,
Który zmysły ma w swym władaniu, osiąga pogodę umysłu.

Rucińska

Lecz gdy pan siebie przedmioty chwyta przez zmysły posłuszne,
Chęci-niechęci wyzbyte – osiąga pogodę ducha.

Szuwalska

Jednak ten, kto jest wolny, wbrew zmysłów działaniu,
Od atrakcji czy wstrętu do przedmiotów żądzy,
Mimo iż wśród nich żyje, zachowuje spokój.

Byrski

A kto zmysły wyzbytymi namiętności, nienawiści,
Przez siebie okiełznanymi, rzeczy zmysłów by kosztował,
Rządząc sobą, ten osiąga ukojenie.

Babkiewicz

Lecz nad sobą panujący,
bez pragnienia i niechęci,
kiedy zmysły ma we władzy,
chociaż dążą ku przedmiotom,
to osiąga stan błogości.