BhG 16.11-12

analiza syntaktyczna

pralayāntām (skutkującej w zniszczeniu) aparimeyām ca (i nie do zmierzenia) cintām (myśli) upāśritāḥ (wsparci na),
kāmopabhoga-paramāḥ (ci, dla których radowanie się przyjemnościami jest najwyższe) etāvat iti (tak dalece) niścitāḥ (pewni)
āśā-pāśa-śataiḥ (setkami pęt nadziei) baddhāḥ (związani) kāma-krodha-parāyaṇāḥ (oddani żądzy i złości) kāma-bhogārtham (w celu radowania się przyjemnościami) anyāyena (działaniem niezgodnym z regułą) artha-saṃcayān (sterty bogactw) īhante (starają się osiągnąć).

tłumaczenie polskie

Oparłszy się na bezkresnych myślach, które skutkują w zniszczeniu,
traktują radowanie się uciechami jako najwyższe
i przekonani są, że to jest wszystkim,
związani setkami pęt nadziei, oddani żądzy i złości,
w celu radowania się uciechami
starają się osiągać stosy bogactw działaniami niezgodnymi z regułą.

analiza gramatyczna

cintām	–	cintā 2i.1 f. – myśl, rozważanie (od: √ cint – myśleć, rozważać);
aparimeyām	–	a-pari-meya (a-pari- √ mā – odmierzać) PF 2i.1 f. – nie do zmierzenia, niezmierzoną, bezkresną;
ca	–	av. – i;
pralayāntām	–	pralaya-antā 2i.1 f. ; yasyā antaḥ prayayo ‘sti tām – tę, która skutkuje w zniszczeniu (od: pra- √ lī – rozpuszczać, zakańczać, pralaya – zniknięcie, rozpuszczenie, koniec, śmierć; anta – koniec, limit, granica, śmierć);
upāśritāḥ	–	upāśrita (upa-ā- √ śri – przylegać, spoczywać na, wspierać się na, polegać na) PP 1i.3 m. – wsparci, schronieni; przybyli – do kogo? – łączy się z accusativusem);
kāmopabhoga-paramāḥ	–	kāma-upabhoga-parama 1i.3 m. ; BV : yeṣāṃ kāmānām upabhogaḥ paramo ‘sti te – ci, dla których radowanie się przyjemnościami jest najwyższe (od: √ kam – pragnąć, kochać, tęsknić, kāma – pragnienie, żądze; √ bhuj – cieszyć się, jeść, posiadać, upa-bhoga – przyjemność, jadło; para – daleki, odległy, poza, wcześniejszy, późniejszy, starożytny, ostateczny, parama – najdoskonalszy, najlepszy);
etāvat	–	av. – tak dalece, tak dużo, w takim stopniu (od: etāvat – tak duży);
iti	–	av. – tak (zaznacza koniec wypowiedzi);
niścitāḥ	–	niścita (nir- √ ci – ustalać, decydować) PP 1i.3 m. – ci, którzy postanowili, pozbawieni wątpliwości;

*****

āśā-pāśa-śataiḥ	–	āśā-pāśa-śata 3i.3 n. ; BV : āśāyāḥ pāśānām śataiḥ – setkami pęt nadziei (od: √ aś – zdobywać, osiągać, jeść, radować się, āśa – zdobycz, pożywienie, āśā – nadzieja, pragnienie; √ paś – zamykać, pętać, wiązać, pāśa – sidła, pęta, sieci, wnyki, potrzask, śata – sto);
baddhāḥ	–	baddha ( √ bandh – wiązać) PP 1i.3 m. – związani, spętani;
kāma-krodha-parāyaṇāḥ	–	kāma-krodha-parāyaṇa 1i.3 m. ; BV : yeṣāṃ kāmaś ca krodhaś ca parāyaṇam asti te – ci, dla których żądza i gniew są najwyższym celem (od: √ kam –pragnąć, kochać, tęsknić, kāma – pragnienie, miłość, przyjemność; √ krudh – gniewać się, krodha – złość, gniew; para – daleki, odległy, poza, wcześniejszy, późniejszy, starożytny, ostateczny, najlepszy; ayana – droga; parāyaṇa – najwyższa droga, ostateczny cel; w złożeniach – całkowicie poświęcony czemuś, oddany);
īhante	–	√ īh (starać się osiągnąć, pragnąć) Praes. Ā 1c.3 – starają się osiągnąć, pragną;
kāma-bhogārtham	–	av. – kāmānāṃ bhogasyārtham – w celu radowania się przyjemnościami (od: √ kam – pragnąć, kochać, tęsknić, kāma – pragnienie, żądze; √ bhuj – cieszyć się, jeść, posiadać, bhoga – przyjemność, jadło; √ arth – pragnąć, prosić, artha – korzyść, zdobycz, cel, zamiar, sprawa, kwestia, rzecz, użycie, na końcu złożeń: w celu, z powodu);
anyāyena	–	a-nyāya 3i.1 m. – działaniem niezgodnym z regułą (od: √ nī – prowadzić, nyāya – zasada, reguła, system);
artha-saṃcayān	–	artha-saṃcaya 2i.3 m. ; TP :  arthāṇāṃ saṃcayān iti – zbiory bogactw (od: √ arth – pragnąć, prosić, artha – korzyść, zdobycz, cel, zamiar, sprawa, kwestia, rzecz, użycie; sam- √ ci – spiętrzać, tłoczyć, gromadzić, saṃcaya – gromada, zbiór, sterta, stos);

warianty tekstu

aparimeyāṃ → aparimeye / aparimīyāṃ / aparameyāṃ (w niezmierzonym);
ca → tāṃ (tę);
upāśritāḥ → apāśritāḥ (wsparci na);
īhante → rohaṃte / īhate (wspinają się na / stara się osiągnąć);
kāma-bhogārtham → kāma-bhogārthān / kāma-lobhārtham (zdobycze radowania się i przyjemności / w celu zdobycia przyjemności);
artha-saṃcayān → artha-saṃcayaṃ / artha-saṃjayān (stos bogactw / zdobycia bogactw);

Śāṃkara

kiṃ ca—
cintām aparimeyāṃ ca, na parimātuṃ śakyate yasyāś cintāyā iyattā sāparimeyā, tām aparimeyām, pralayāntāṃ maraṇāntām upāśritāḥ, sadā cintā-parā ity arthaḥ | kāmopabhoga-paramāḥ, kāmyante iti kāmā viṣayāḥ śabdādayas tad-upabhoga-paramā ayam eva paramaḥ puruṣārtho yaḥ kāmopabhoga ity evaṃ niścitātmānaḥ | etāvat iti niścitāḥ|

āśā-pāśa-śatair āśaiva pāśās tac-chatair baddhāḥ niyantritāḥ santaḥ sarvata ākṛṣyamāṇāḥ, kāma-krodha-parāyaṇāḥ kāma-krodhau param ayanam āśrayo yeṣāṃ te kāma-krodha-parāyaṇāḥ | īhante ceṣṭante kāma-bhogārthaṃ kāma-bhoga-prayojanāya na dharmārtham | anyāyena para-svāpaharaṇādinety arthaḥ | kiṃ ? artha-saṃcayān artha-pracayān

Rāmānuja

adya śvo vā mumūrṣavaḥ cintām aparimeyām aparicchedyāṃ pralayāntāṃ prākṛtapralayāvadhikālasādhyaviṣayām upāśritāḥ, tathā kāmopabhogaparamāḥ kāmopabhoga eva paramapuruṣārtha iti manvānāḥ, etāvad iti niścitāḥ ito 'dhikaḥ puruṣārtho na vidyata iti saṃjātaniścayāḥ /

āśāpāśaśataiḥ āśākhyapāśaśatair baddhāḥ, kāmakrodhaparāyaṇāḥ kāmakrodhaikaniṣṭhāḥ, kāmabhogārtham anyāyenārthasaṃcayān prati īhante

Śrīdhara

kiṃ ca cintām iti | pralayo maraṇam evānto yasyāstām aparimeyāṃ parimātum aśakyāṃ cintām āśritāḥ | nityaṃ cintāparā ity arthaḥ | kāmopabhoga eva paramo yeṣāṃ te | etāvad iti kāmopabhoga eva paramaḥ puruṣārtho nānyad astīti kṛta-niścayāḥ | artha-sañcayān īhantu ity uttareṇānvayaḥ | tathā ca bārhaspatyaṃ sūtraṃ – kāma evaikaḥ puruṣārtha iti | caitanya-viśiṣṭaḥ kāmaḥ puruṣa iti ca

ataeva āśeti | āśā eva pāśāḥ | teṣāṃ śatair baddhā itas tata ākṛṣyamāṇāḥ | kāma-krodha-parāyaṇāḥ kāma-krodhau param-ayanāśrayo yeṣāṃ te | kāma-bhogārtham anyāyena cauryādinārthānāṃ sañcayān rāśīn īhanta icchanti

Madhusūdana

tān eva punar viśinaṣṭi cintām iti | cintām ātmīya-yoga-kṣemopāyālocanātmikām aparimeyām aparimeya-viṣayatv}at parm}atum aśakyāṃ pralayo maraṇam evānto yasyās tāṃ pralayāntāṃ yāvaj-jīvam anuvartamānām iti yāvat | na kevalam aśuci-vratāḥ pravartante kiṃ tv etādṛśīṃ cintāṃ copāśritā iti samuccayārthaś ca-kāraḥ |
sadānanta-cintā-parā api na kadācit pāralaukika-cintāyutāḥ kiṃ tu kāmopabhoga-paramāḥ kāmyanta iti kāmā dṛṣṭāḥ śabdādayo viṣayās tad-upabhoga eva paramaḥ puruṣārtho na dharmādir yeṣāṃ te tathā | pāralaukikam uttamaṃ sukhaṃ kuto na kāmayante tatrāha etāvad dṛṣṭam eva sukhaṃ nānyad etac charīra-viyoge bhogyaṃ sukham asti etat kāyātiriktasya bhoktur abhāvād iti niścitā evaṃ-niścayavantaḥ | tathā ca bārhaspatyaṃ sūtraṃ caitanya-viśiṣṭaḥ kāyaḥ puruṣaḥ, kāma evaikaḥ puruṣārthaḥ iti ca

ta īdṛśā asurāḥ aśakyopāyārtha-viṣayā anavagatopāyārtha-viṣayā vā prārthanā āśāstā eva pāśā iva bandhana-hetutvāt pāśās teṣāṃ śataiḥ samūhair baddhā iva śreyasaḥ pacyāvyetas tata ākṛṣya nīyamānāḥ kāma-krodhau param ayanam āśrayo yesāṃ te kāma-krodha-parāyaṇāḥ strī-vyatikarābhilāṣa-parāniṣṭābhilāṣābhyāṃ sadā parigṛhītā iti yāvat | īhante kartuṃ ceṣṭante kāma-bhogārthaṃ na tu dharmārtham anyāyena parasva-haraṇādinārtha-saṃcayān dhana-rāśīn | saṃcayān iti bahu-vacanena dhana-prāptāv api tat-tṛṣṇānuvṛtter viṣaya-prāpti-vardhamāna-tṛṣṇatva-rūpo lobho darśitaḥ

Viśvanātha

komentarz wspólny przy BhG 16.15

Baladeva

aparimeyām aparā pralayāntāṃ ca maraṇa-kālāvadhi-sādhya-vastu-viṣayāṃ cintām upāśritaḥ kāmopabhogaḥ samyag-viṣaya-sevaiva paramaḥ pumartho yeṣāṃ te | etāvad eva kāmopabhoga-mātram evaihikam | na tvato 'nyat pāralaukikaṃ sukham astīti kṛta-niścayāḥ

āśeti spaṣṭam | īhante kartuṃ ceṣṭante anyāyena kūṭa-sākṣyeṇa cauryeṇa ca

Michalski

Oddani myśli niepomiernej, iż śmierć jest końcem, – mają oni na celu wyłącznie używanie rozkoszy, mniemając, iż to jest wszystko.
Związani setnemi węzłami nadziei, opanowani przez żądze i gniew, starają się w nieprawy sposób gromadzić bogactwa, byle tylko używać rozkoszy.

Olszewski

Ich myśli błądzą: oni wierzą, że wszystko kończy się wraz ze śmiercią; zwracają wszystkie swe siły na zadowolenie żądz swoich, przekonani, że w tem jest cel wszystkiego.
Skrępowani więzami tysiąca nadziei, oddani całkowicie swoim pożądaniom i swoim gniewom; aby zaspakajać swoje pragnienia, silą się niesprawiedliwemi drogami gromadzić bogactwa.

Dynowska

W żądzach i użyciu widząc jedyny swój cel, oddają się nieposkromionej za nim pogoni, żrącym troskom i zabiegom, aż do ostatniej chwili swego żywota.
Niewolnicy chciwości, przez chuć i złość trawieni, uczciwość lekko sobie ważąc, bogactwa ku zmysłów uciesze, nieprawnie gromadzą

Sachse

Aż do śmierci dręczy ich niezmierny niepokój.
Najwyższym ich celem jest zaspokojenie pragnień,
albowiem sądzą, że to właśnie jest sensem życia.
Uwikłani w stokrotne sidła nadziei,
kierowani pożądaniem lub gniewem,
nawet nieuczciwie dążą do zdobycia majątku,
byleby uczynić zadość swym pragnieniom.

Kudelska

Zabiegając o niezliczone rzeczy, kończące się w chwili śmierci,
Nasycenie swych pożądań uważają za najwyższy cel, tylko tego są pewni.
Wplątani w sieć setek narodzin, ogarnięci gniewem, oczekujący nasycenia swych namiętności,
Dążą nieuczciwymi środkami do zdobycia bogactw.

Rucińska

I troskom swym niepomiernym oddani po kres żywota,
Najwyżej cenią doznanie, że celem jest, wierzą święcie!
Setkami sideł nadziei związani, w gniewie, w pragnieniu,
Gromadzić próbują dobra wbrew prawu, by ich zażywać.

Szuwalska

Do samego końca
Jedynym celem dla nich jest zmysłowa rozkosz.
Zniewoleni setkami nadziei przez żądzę
Oraz gniew, w głębi serca pożądają bogactw,
Które wszelkim sposobem zdobywają, myśląc: