BhG 3.3

analiza syntaktyczna

śrī-bhagavān (chwalebny Pan) uvāca (powiedział):
he anagha (o bezgrzeszny!),
asmin loke (w tym świecie) mayā (przeze mnie) purā (niegdyś) proktā (ogłoszona) dvi-vidhā (dwojaka) niṣṭhā (wiara) [bhavati] (jest).
sāṅkhyānāṃ (sankhjaików) jñāna-yogena (dzięki jodze wiedzy) [niṣṭhā bhavati] (jest wiara),
yoginām (joginów) karma-yogena (dzięki jodze czynu) [niṣṭhā bhavati] (jest wiara).

tłumaczenie polskie

Chwalebny Pan rzekł:
O bezgrzeszny, w tym świecie dwojaka jest wiara, którą niegdyś ogłosiłem. Sankhjaikowie [zyskują ją] dzięki jodze wiedzy, a jogini dzięki jodze czynu.

analiza gramatyczna

śrī-bhagavān	–	śrī-bhagavant 1i.1 m. ; TP : śriyā yukto bhagavān iti – Pan połączony z majestatem (od: śrī – blask, majestat, fortuna; √ bhaj – dzielić, miłować, radować się, oddawać cześć, bhaga – dział, udział, pomyślność, majątek; -mant / -vant – sufiks oznaczający posiadacza, bhagavant – posiadacz fortuny);
uvāca	–	√ vac (mówić) Perf. P 1c.1 – powiedział;
loke	–	loka 7i.1 m. – w świecie;
asmin	–	idam sn. 7i.1 m. – w tym;
dvi-vidhā	–	dvi-vidhā 1i.1 f. – dwojaka, mająca dwie części (od: dvi – dwa; vi- √ dhā – rozdzielać, vidhā – dział, część);
niṣṭhā	–	ni-ṣṭhā 1i.1 f. – stan, stałość, pewność, oddanie, wiara, przekonanie, doskonałość, konkluzja, śmierć (od: √ sthā – stać, istnieć);
purā	–	av. – dawniej, niegdyś, w zamierzchłych czasach, na początku (od: √ pur – poprzedzać);
proktā	–	proktā (pra- √ vac – ogłaszać, mówić) PP 1i.1 f. – ogłoszona, powiedziana;
mayā	–	asmat sn. 3i.1 – przeze mnie;
anagha	–	an-agha 8i.1 m. – bezgrzeszny (od: agha – zło, grzech, cierpienie);
jñāna-yogena	–	jñāna-yoga 3i.1 m. ; TP : jñānasya yogeneti – przez jogę wiedzy (od: √ jñā – wiedzieć, rozumieć, jñāna – wiedza, mądrość, inteligencja; √ yuj – zaprzęgać, łączyć, yoga – przyłączanie, zysk, zaprzęgnięcie, zastosowanie, metoda, środki, jedna ze szkół filozofii indyjskiej);
sāṃkhyānām	–	sāṃkhya 6i.3 m. – zwolenników sankhji (od: sam- √ khyā – liczyć, sāmkhya – związany z liczbami, racjonalny, jedna ze szkół filozofii indyjskiej);
karma-yogena	–	karma-yoga 3i.1 m. ; TP : karmaṇo yogeneti – przez jogę czynu (od: √ kṛ – robić, karman – czyn, działanie i jego skutki; √ yuj – zaprzęgać, łączyć, yoga – przyłączanie, zysk, zaprzęgnięcie, zastosowanie, metoda, środki, jedna ze szkół filozofii indyjskiej);
yoginām	–	yogin 6i.3 m. – joginów, połączonych (od: √ yuj – zaprzęgać, łączyć, yoga – przyłączanie, zysk, zaprzęgnięcie, zastosowanie, metoda, środki, jedna ze szkół filozofii indyjskiej);

warianty tekstu

śrī-bhagavān → bhagavān (Pan);
dvividhā → vividhā (różnorodna);
purā proktā mayānagha → mayā proktā purānagha (o bezgrzeszny, przeze mnie dawniej ogłoszona);
sāṃkhyānāṃ → saṃkhyānāṃ (sankhjaików);
yoginām → karmiṇām (czyniących);

Śāṃkara

Legenda:
fragmenty komentowanego wersetu
cytaty z różnych pism
wprowadzenie polemiki

A oto odpowiedź na pytanie:		praśnānurūpam eva prativacanaṃ –
Chwalebny Pan rzekł: O bezgrzeszny, w tym świecie dwojaka jest wiara, którą niegdyś ogłosiłem. Sankhjaikowie [zyskują ją] dzięki jodze wiedzy, a jogini dzięki jodze czynu.		śrī-bhagavān uvāca loke’smin dvividhā niṣṭhā purā proktā mayānagha | jñāna-yogena sāṃkhyānāṃ karma-yogena yoginām ||3.3||
W tym świecie, czyli dla ludzi trzech stanów wypełniających nakazy pism, dwojaka jest, mająca dwa działy, wiara – stałość, cel praktyk. Niegdyś, czyli wcześniej na początku stworzenia. O bezgrzeszny, nie mający skazy, ja wszechwiedzący Bóg przejawiłem się, a stworzywszy potomstwo objawiłem mu sukcesję [głoszącą] znaczenie Wedy oraz praktykę wiodącą do najwyższej pomyślności.		loke ’smin śāstrārthānuṣṭhānādhikṛtānāṃ traivarṇikānāṃ dvi-vidhā dvi-prakārā niṣṭhā sthitiḥ anuṣṭheya-tātparyaṃ purā pūrvaṃ sargādau prajāḥ sṛṣṭvā tāsām abhyudaya-niḥśreyasa-prāpti-sādhanaṃ vedārtha-saṃpradāyam āviṣkurvatā proktā mayā sarvajñena īśvareṇa he anaghāpāpa |
Jaka jest ta dwojaka wiara? Odpowiada: Tutaj dzięki jodze wiedzy, czyli dzięki wiedzy, która jest jogą. Dzięki niej przekazana jest wiara sankhjaikom: potrafiącym rozróżnić jaźń od niejaźni; przestrzegającym celibatu studentom (brahmacarya); tym, którzy wypełnili śluby wyrzeczeńca; tym, którzy poznali w niezachwiany sposób znaczenie wedanty; tym, którzy osiągnęli najwyższy porządek (paramahaṃsa) wędrownych ascetów i trwają jedynie w brahmanie.		tatra kā sā dvividhā niṣṭhā ity āha – tatra jñāna-yogena jñānam eva yogas tena sāṃkhyānām ātmānātma-viṣaya-viveka-vijñānavatāṃ brahmacaryāśramād eva kṛta-saṃnyāsānāṃ vedānta-vijñāna-suniścitārthānāṃ paramahaṃsa-parivrājakānāṃ brahmaṇy evāvasthitānāṃ niṣṭhā proktā |
Dzięki jodze czynu, czyli dzięki czynowi, który jest jogą. Dzięki owej jodze czynu przekazana jest wiara joginom, działającym dla owocu. Oto znaczenie.		karma-yogena karma eva yogaḥ karma-yogas tena karma-yogena yogināṃ karmiṇāṃ niṣṭhā proktā ity arthaḥ |
Jeśli Bóg pragnąłby głosić syntetazę wiedzy i czynu, która powinna być praktykowana przez jednego człowieka dla osiągnięcia jedynego celu żywota i byłaby ona przedstawiona w Gicie i w Wedach, to jak tutaj Ardźunie, ukochanemu i sobie podległemu, mógłby mówić o dwóch wiarach – wiedzy i czynie, które powinny być praktykowane przez różne osoby?		yadi caikena puruṣeṇa ekasmai puruṣārthāya jñānaṃ karma ca samuccityānuṣṭheyaṃ bhagavatā iṣṭam uktaṃ vakṣyamāṇaṃ vā gītāsu vedeṣu coktam, katham ihārjunāya upasannāya priyāya viśiṣṭābhinna-puruṣa-kartṛke eva jñāna-karma-niṣṭhe brūyāt?
Co więcej, jeśli Ardźuna usłyszał o obu – wiedzy i czynie – i nawet sam ma ich przestrzegać, a wyobrażamy sobie, że Bóg uważa: „innym mówię o odmiennych praktykach dla różnych osób”, wówczas Bóg motywowany jest namiętnością i niechęcią (rāga, dveṣa) i nie może być źródłem wiarygodnej wiedzy. Nie jest to spójne. Zatem czy można dowieść syntezy wiedzy i czynu?		yadi punar arjuno jñānaṃ karma ca dvayaṃ śrutvā svayam evānuṣṭhāsyati anyeṣāṃ tu bhinna-puruṣānuṣṭheyatāṃ vakṣyāmi iti mataṃ bhagavataḥ kalpyeta, tadā rāga-dveṣavān apramāṇa-bhūto bhagavān kalpitaḥ syāt | tac cāyuktam | tasmāt kayāpi yuktyā na samuccayo jñāna-karmaṇoḥ |
To, co mówi Ardźuna o wyższości rozumu nad czynem (BhG 3.1) musi być prawdą, gdyż nie zaprzecza się temu. A na mocy słów o odmiennych praktykach dla różnych osób, stałość w wiedzy powinna być przestrzegana jedynie przez wyrzeczeńców. Zatem zostało dowiedzione, że taka właśnie jest opinia Boga.		yad arjunenoktaṃ karmaṇo jyāyastvaṃ buddhes tac ca sthitam anirākaraṇāt | tasyāś ca jñāna-niṣṭhāyāḥ saṃnyāsinām evānuṣṭheyatvaṃ, bhinna-puruṣānuṣṭheyatva-vacanāt | bhagavata evam evānumatam iti gamyate ||3.3||

Rāmānuja

pūrvoktaṃ na samyagavadhṛtaṃ tvayā / purā hy asmin loke vicitrādhikāripūrṇe, dvividhā niṣṭhā jñānakarmaviṣayā yathādhikāram asaṅkīrṇaiva mayoktā / na hi sarvo laukikaḥ puruṣaḥ saṃjātamokṣābhilāṣas tadānīm eva jñānayogādhikāre prabhavati, api tv anabhisaṃhitaphalena kevalaparamapuruṣārādhanaveṣeṇānuṣṭhitena karmaṇā vidhvastasvāntamalaḥ, avyākulendriyo jñānaniṣṭhāyām adhikaroti / „yataḥ pravṛttir bhūtānāṃ yena sarvam idaṃ tatam / svakarmaṇā tam abhyarcya siddhiṃ vindati mānavaḥ” iti paramapuruṣārādhanaikaveṣatā karmaṇāṃ vakṣyate / ihāpi, „karmaṇy evādhikāras te” ityādinā anabhisaṃhitaphalaṃ karma anuṣṭheyaṃ vidhāya, tena viṣayavyākulatārūpamohād uttīrṇabuddheḥ „prajahāti yadā kāmān” ityādinā jñānayoga uditaḥ / ataḥ sāṅkhyānām eva jñānayogena sthitir uktā / yogināṃ tu karmayogena / saṅkhyā buddhiḥ tadyuktāḥ sāṅkhyāḥ ātmaikaviṣayayā buddhyā saṃbandhinaḥ sāṅkhyāḥ; atadarhāḥ karmayogādhikāriṇo yoginaḥ / viṣayavyākulabuddhiyuktānāṃ karmayoge ‚dhikāraḥ; avyākulabuddhīnāṃ tu jñānayoge ‚dhikāra ukta iti na kiṃcid iha viruddhaṃ vyāmiśram abhihitam

Śrīdhara

atrottaraṃ śrī-bhagavān uvāca loke ‚sminn iti | ayam arthaḥ | yadi mayā paraspara-nirapekṣaṃ mokṣa-sādhanatvena karma-jñāna-yoga-rūpaṃ niṣṭhā-dvayam uktaṃ syāt tarhi dvayor madhye yad bhadraṃ syāt tad ekaṃ vada iti tvadīya-praśnaḥ saṃgacchate | na tu mayā tathoktam | dvābhyām ekaiva brahma-niṣṭhā uktā | guṇa-pradhāna-bhūtayos tayoḥ svātantryānupapatteḥ ekasyā eva tu prakāra-bheda-mātram adhikāri-bhedenoktam iti | asmin śuddhāśuddhāntaḥ karaṇatayā dvividhe loke adhikāri-jane dve vidhe prakārau yasyāḥ sā | dvi-vidhā niṣṭhā mokṣa-paratā pūrvādhyāye mayā sārvajñena proktā spaṣṭam evoktā | prakāra-dvayam eva nirdiśati jñāna-yogenety ādi | sāṅkhyānāṃ śuddhāntaḥkaraṇānāṃ jñāna-bhūmikām ārūḍhānāṃ jñāna-paripākārthaṃ jñāna-yogena dhyānādinā niṣṭhā brahma-paratoktā | tāni sarvāṇi saṃyamya yukta āsīta mat-para ity ādinā | sāṅkhya-bhūmikām ārurukṣūṇāṃ tv antaḥkaraṇa-śuddhi-dvārā tad-ārohaṇārthaṃ tad-upāya-bhūta-karma-yogādhikāriṇāṃ yogināṃ karma-yogena niṣṭhoktā dharmyād dhi yuddhāc chreyo ‚nyat kṣatriyasya na vidyata ity ādinā | ataeva tava citta-śuddhi-rūpāvasthā-bhedena dvi-vidhāpi niṣṭhoktā | eṣā te ‚bhihitā sāṅkhye buddhir yoge tv imāṃ śṛṇv iti

Madhusūdana

evam adhikāri-bhede ‚rjunena pṛṣṭe tad-anurūpaṃ prativacanaṃ śrī-bhagavān uvāca loke ‚sminn iti | asminn adhikāritvābhimate loke śuddhāśuddhāntaḥkaraṇa-bhedena dvividhe jane dvividhā dviprakārā niṣṭhā sthitar jñāna-paratā karma-paratā ca purā pūrvādhyāye mayā tavātyanta-hita-kāriṇā proktā prakarṣeṇa spaṣṭatva-lakṣaṇenoktā | tathā cādhikāry-aikya-śaṅkayā mā glāsīr iti bhāvaḥ | he ‚naghāpāpeti sambodhayann upadeśayogyatām arjunasya sūcayati | ekaiva niṣṭhā sādhya-sādhanāvasthā-bhedena dvi-prakārā na tu dve eva svatantre niṣṭhe iti kathayituṃ niṣṭhety eka-vacanam | tathā ca vakṣyati – ekaṃ sāṃkhyaṃ ca yogaṃ ca yaḥ paśyati sa paśyati [Gītā 5.5] iti |

tām eva niṣṭhāṃ dvaividhyena darśayati sāṅkhyeti | saṅkhyā samyag-ātma-buddhis tāṃ prāptavatāṃ brahmacaryād eva kṛta-saṃnyāsānāṃ vedānta-vijñāna-suniścitārthānāṃ jñāna-bhūmim ārūḍhānāṃ śuddhāntaḥkaraṇānāṃ sāṅkhyānāṃ jñāna-yogena jñānam eva yujyate brahmaṇāneneti vyutpattyā yogas tena niṣṭhoktā tāni sarvāṇi saṃyamya yukta āsīta mat-paraḥ [Gītā 2.61] ity ādinā | aśuddhāntaḥ-karaṇānāṃ tu jñāna-bhūmim anārūḍhānāṃ yogināṃ karmādhikāra-yogināṃ karma-yogena karmaiva yujyate ‚ntaḥ-karaṇa-śuddhyāneneti vyutpattyā yogas tena niṣṭhoktāntaḥ-karaṇa-śuddhi-dvārā jñāna-bhūmikārohaṇārthaṃ dharmyād dhi yuddhāc chreyo ‚nyat kṣatriyasya na vidyate [Gītā 2.31] ity ādinā |

ataeva na jñāna-karmaṇoḥ samuccayo vikalpo vā | kintu niṣkāma-karmaṇā śuddhāntaḥ-karaṇānāṃ sarva-karma-saṃnyāsenaiva jñānam iti citta-śuddhy-aśuddhi-rūpāvasthā-bhedenaikam eva tvāṃ prati dvividhā niṣṭhoktā | eṣā te ‚bhihitā sāṃkhye buddhir yoge tv imāṃ śṛṇu [Gītā 2.39] iti | ato bhūmikā-bhedenaikam eva praty ubhayopayogān nādhikāra-bhede ‚py upadeśa-vaiyarthyam ity abhiprāyaḥ | etad eva darśayitum aśuddha-cittasya citta-śuddhi-paryantaṃ karmānuṣṭhānaṃ na karmaṇām anārambhāt [Gītā 3.4] ity ādibhir moghaṃ prātha sa jīvati [Gītā 3.16] ity antais trayodaśabhir darśayati | śuddha-cittasya tu jñānino na kiṃcid api karmāpekṣitam iti darśayati yas tv ātma-ratir [Gītā 3.17] iti dvābhyām | tasmād asaktaḥ ity ārabhya tu bandha-hetor api karmaeo mokṣa-hetutvaṃ sattva-śuddhi-jñānotpatti-dvāreṇa sambhavati phalābhisandhi-rāhitya-rūpa-kauśaleneti darśayiṣyati | tataḥ paraṃ tv atha keneti praśnam utthāpya kāma-doṣeṇaiva kārya-karmaṇaḥ śuddhi-hetutvaṃ nāsti | ataḥ kāma-rāhityenaiva karmāṇi kurvann antaḥ-karaṇa-śuddhyā jñānādhikārī bhaviṣyasīti yāvad-adhyāya-samāpti vadiṣyati bhagavān

Viśvanātha

atrottaram | yadi mayā paraspara-nirapekṣāv eva mokṣa-sādhanatvena karma-yoga-jñāna-yogāv uktau syātām | tadā tad ekaṃ vada niścityeti tvat-praśno ghaṭate | mayā tu karmānuṣṭhā-jñāna-niṣṭhāvattvena yad dvaividhyam uktam, tat khalu pūrvottara-daśā-bhedād eva, na tu vastuto mokṣaṃ praty adhikāri-dvaidham ity āha loke iti dvābhyām | dvividhā dvi-prakārā niṣṭhā nitarāṃ sthiti-maryādety arthaḥ | purā proktā pūrvādhyāye kathitā | tām evāha sāṅkhyānāṃ sāṅkhaṃ jñānaṃ tad-vatām | teṣāṃ śuddhāntaḥ-karaṇatvena jñāna-bhūmikām adhirūḍhānāṃ jñāna-yogenaiva niṣṭhā tenaiva maryādā sthāpitā | atra loke tu jñānitvenaiva khyāpitā ity arthaḥ – tāni sarvāṇi saṃyamya yukta āsīta mat-paraḥ [Gītā 2.61] ity ādinā | tathā śuddhāntaḥkaraṇatvābhāvena jñāna-bhūmikām adhiroḍhum asamarthānāṃ yogināṃ tad-ārohaṇārtham upāyavatāṃ karma-yogena mad-arpita-niṣkāma-karmaṇā niṣṭhā maryādā sthāpitā | te khalu karmitvenaiva khyāpitety arthaḥ – dharmyād dhi yuddhāc chreyo ‚nyat kṣatriyasya na vidyate [Gītā 2.31] ity ādinā | tena karmiṇaḥ jñāninaḥ iti nāma-mātreṇaiva dvaividhyam | vastgutas tu karmiṇa eva karmibhiḥ śuddha-cittā jñānino bhavanti | jñānina eva bhaktyā mucyanta iti mad-vākya-samudāyārtha iti bhāvaḥ

Baladeva

evaṃ pṛṣṭo bhagavān uvāca loke ‚sminn iti | he anagha nirmala-buddhe pārtha jyāyasī ced iti karma-buddhi-sāṅkhya-buddhyor guṇa-pradhāna-bhāvaṃ jānann api tamas-tejasor iva viruddhayos tayoḥ katham ekādhikāritvam iti śaṅkayā preritaḥ pṛcchasīti bhāvaḥ | asmin mumukṣutayābhimate śuddhāśuddha-cittatayā dvividhe loke jane dvividhā niṣṭhā sthitir mayā sarveśvareṇa purā pūrvādhyāye proktā | niṣṭhety eka-vacanena ekātmoddeśyatvād ekaiva niṣṭhā sādhya-sādhana-daśā-dvaya-bhedena dvi-prakārā na tu dve niṣṭhe iti sūcyate | evam evāgre vakṣyati ekaṃ sāṅkhyaṃ ca yogaṃ ca [Gītā 5.5] iti | tāṃ niṣṭhāṃ dvaividhyena darśayati jñāneti | sāṅkhya-jñāna arha ādyac | tad-vatāṃ jñānināṃ jñāna-yogena niṣṭhā-sthitir uktā prajahāti yadā kāmān [Gītā 2.55] ity ādinā | jñānam eva yogo yujyate ātmanāneneti-vyutpatteḥ | yogināṃ niṣkāma-karmavatāṃ karma-yogena niṣṭhā sthitir uktā karmaṇy evādhikāras te [Gītā 2.47] ity ādinā | karmaiva yogo yujyate jñāna-garbhayā citta-śuddhayāneneti vyutpatteḥ | etad uktaṃ bhavati – na khalu mumukṣur janas tadaiva śamādy-aṅgikāṃ jñāna-niṣṭhāṃ labhate | kintu sācāreṇa karma-yogena citta-mālinyaṃ nirdhūyaivety etad eva mayā prāg abhāṇi eṣā te ‚bhihitā sāṅkhye [Gītā 2.39] ity ādinā |

Michalski

Wzniosły rzekł:
Na tym świecie jest dwojaka droga, jak ci to już mówiłem, o bez skazy! droga Rozwagi – oddanie się poznaniu i droga Jogi – oddanie się czynowi.

Olszewski

Błogosławiony.
Na tym świecie dwa są sposoby życia; już ci o nich mówiłem, książę bezgrzeszny: racyonaliści rozmyślacze oddają się wiedzy; ci, którzy praktykują Jedność, oddają się czynom.

Dynowska

Błogosławiony rzecze Pan:
Jakom już był rzekł, dwie są dla duszy na tym świecie drogi, o Ardżuno bezgrzeszny, ścieżka poznania filozoficznego, wyznawców Sankhii i ścieżka Jogi czynu – Jogów.

Sachse

Czcigodny rzekł:
Dwie są drogi na tym świecie,
mówiłem o nich poprzednio, o Nieskazitelny!
Droga rozumowego dociekania prawdy,
którą postępują zwolennicy rozważań teoretycznych,
oraz droga czynu, przeznaczona dla ludzi czynu.

Kudelska

Czcigodny pan rzecze:
Tak jak już pierwej ci powiedziałem, Bezgrzeszny, są na tym świecie dwie drogi;
Droga wiedzy prowadzi wyznawców sankhji, a droga czynu wyznawców jogi.

Rucińska

Rzekł Pan:
Dwie drogi są na tym świecie, jakem już rzekł, o Bezgrzeszny:
Sankhjów – przez jogę poznania, joginów – przez jogę czynu.

Szuwalska

Na świecie tym – powiedział Władca Wszystkich Bogactw –
Są dwa rodzaje ścieżek, o których już wcześniej
Wspominałem ci, Najczystszy. Są to: droga wiedzy
Oraz ścieżka joginów, praca w wyrzeczeniu.

Byrski

Rzekł Pan Czcigodny:
O Bezgrzeszny, rzekłem niegdyś, że są w świecie dwie postawy:
Dla teorii zwolenników – poprzez ćwiczenie poznania,
Dla ćwiczących zaś joginów – poprzez ćwiczenie działania.