BhG 2.11

analiza syntaktyczna

śrī-bhagavān (chwalebny Pan) uvāca (rzekł):
tvam (ty) aśocyān (rzeczy nie do opłakiwania) anvaśocaḥ (opłakiwałeś),
prajñā-vādān ca (i słowa mądrości) bhāṣase (mówisz).
paṇḍitāḥ (mędrcy) gatāsūn (nad tymi, których oddechy odeszły) agatāsūn ca (i tymi, których oddechy nie odeszły) na anuśocanti (nie rozpaczają).

tłumaczenie polskie

Chwalebny Pan rzekł:
Opłakiwałeś to nad czym płakać nie należy, a prawisz słowa mądrości.
Mędrcy nie rozpaczają ani nad umarłymi, ani nad żywymi.

analiza gramatyczna

śrī-bhagavān	–	śrī-bhagavant 1i.1 m.; TP: śriyā yukto bhagavān iti – Pan połączony z majestatem (od: śrī – blask, majestat, fortuna; √bhaj – dzielić, dostarczać, radować się, oddawać cześć, bhaga – dział, udział, pomyślność, majątek; -mant / -vant – sufiks oznaczający posiadacza, bhagavant – posiadacz fortuny);
uvāca	–	√vac (mówić) Perf. P 1c.1 – powiedział;
aśocyān	–	a-śocya (√śuc – palić, smucić się, lamentować) PF 2i.3 m. – nie do opłakiwania;
anvaśocaḥ	–	anu-√śuc (rozpaczać, opłakiwać) Imperf. P 2c.1 – opłakiwałeś;
tvam	–	yuṣmat sn. 1i.1 – ty;
prajñā-vādān	–	prajñā-vāda 2i.3 m.; TP: prajñāyā vādān iti – słowa mądrości (od: pra-√jñā – wiedzieć, rozumieć, rozróżniać, prajñā – rozeznanie, mądrość, orzeczenie, werdykt; √vad – mówić, vāda – mowa, dysputa, doktryna);
ca	–	av. – i;
bhāṣase	–	√bhāṣ (mówić) Praes. Ā 2c.1 – mówisz;
gatāsūn	–	gata-asu 2i.3 m.; BV: yeṣām asavo gatāḥ santi tān – tych, których oddechy odeszły (od: √gam – iść, PP gata – odeszły; asu – oddech, życie, w liczbie mnogiej powietrza życia);
agatāsūn	–	a-gata-asu 2i.3 m.; BV: yeṣām asavo ‘gatāḥ santi tān – tych, których oddechy nie odeszły (od: √gam – iść PP; asu – oddech, życie, w liczbie mnogiej powietrza życia);
ca	–	av. – i;
na	–	av. – nie;
anuśocanti	–	anu-√śuc (rozpaczać, opłakiwać) Praes. P 1c.3 – opłakują;
paṇḍitāḥ	–	paṇḍita 1i.3 m. – uczeni, mądrzy, inteligentni (paṇḍā – mądrość, wiedza);

warianty tekstu

anvaśocas tvaṃ → anuśocaṃs tvaṃ / anvaśocyas tvaṃ / avaśocas tvaṃ (ty jesteś rozpaczający / jest rozpaczane, ty… / ty rozpaczasz);
prajñā-vādāṃś ca bhāṣase → prājñavan nābhibhāṣase / prajñāvān nābhibhāṣase (posiadający wiedzę nie mówisz…);

… → werset spoza wydania krytycznego po wersecie 2.11:
tvaṃ mānuṣyeṇopahatāntarātmā viṣāda-mohābhibhavād visaṃjñaḥ
kṛpā-gṛhītaḥ samavekṣya bandhūn abhiprapannān mukham antakasya
Ty, którego wewnętrzną jaźń obezwładnia człowieczeństwo,
z powodu rozpaczy i konsternacji jesteś bez świadomości,
pochwycony przez litość po ujrzeniu krewnych,
którzy zbliżyli się do ust śmierci.

Śāṃkara

Legenda:
fragmenty komentowanego wersetu
cytaty z różnych pism
wprowadzenie polemiki

W tym miejscu Bóg Wasudewa nie widzi innego sposobu, by wyzwolić Ardźunę pogrążonego w wielkim oceanie rozpaczy, którego umysł omroczony jest co do powinności, i którego wiedza jest fałszywa, jak [przekazanie mu] nauki o jaźni. Dlatego łaskawie pragnie wyzwolić Ardźunę i zstępuje by wyjaśnić tę naukę. Mówi on:		tatraiva dharma-saṃmūḍha-cetaso mithyā-jñānavato mahati śoka-sāgare nimagnasya arjunasya anyatrātma-jñānād uddharaṇam apaśyan bhagavān vāsudevaḥ, tataḥ kṛpayā arjunam uddidhārayiṣuḥ ātma-jñānāyāvatārayann āha—
Chwalebny Pan rzekł: Opłakujesz to nad czy płakać nie należy i prawisz słowa mądrości. Mędrcy nie rozpaczają ani nad umarłymi, ani nad żywymi.		śrī-bhagavān uvāca aśocyān anvaśocas tvaṃ prajñā-vādāṃś ca bhāṣase | gatāsūn agatāsūṃś ca nānuśocanti paṇḍitāḥ ||2.11||
Nie należy płakać nad niewartymi rozpaczy – Bhiszmą, Droną i innymi. Ponieważ ich czyny są prawe, a z absolutnego oglądu rzeczywistości (paramārtha) są oni wieczni, dlatego opłakujesz to nad czym płakać nie należy, czyli tych którzy nie są rozpaczy warci. [Powiedziałeś] począwszy [od strofy mówiącej o:] „królewskim szczęściu” (BhG 1.32): „Oni umrą z mojej przyczyny…, cóż pocznę gdy ich zabraknie?”		na śocyā aśocyāḥ bhīṣma-droṇādayaḥ | sad-vṛttatvāt paramārtha-svarūpeṇa ca nityatvāt, tān aśocyān anvaśoco ’nuśocitavān asi te mriyante man-nimittam, ahaṃ tair vinābhūtaḥ kiṃ kariṣyāmi rājya-sukhādinā (BhG 1.32) iti |
A jednocześnie prawisz słowa mądrości – czyli wypowiadasz się jak osoba rozumna i mądra. Tak niczym szaleniec ukazujesz sprzeczne [postawy] – głupotę i mądrość. Oto sens [wypowiedzi].		tvaṃ prajñā-vādān prajñāvatāṃ buddhimatāṃ vādāṃś ca vacanāni ca bhāṣase | tad etat mauḍhyaṃ pāṇḍityaṃ ca viruddham ātmani darśayasi unmatta iva ity abhiprāyaḥ |
Mędrcy, czyli znawcy jaźni, nie rozpaczają nad umarłym – pozbawionym życiowego tchnienia, ani nad żywym – posiadającym życiowe tchnienie.		yasmāt gatāsūn gata-prāṇān mṛtān, agatāsūn agata-prāṇān jīvataś ca nānuśocanti paṇḍitāḥ ātmajñāḥ |
Mędrcy (paṇḍita) to ci, którzy mają rozeznanie w wiedzy o jaźni. Objawienie wyjaśnia: „pozbywszy się uczoności…” (pāṇḍityaṃ nirvidya) (Bṛh-up. 3.5.1)[1].		paṇḍā ātma-viṣayā buddhir yeṣāṃ te hi paṇḍitāḥ, pāṇḍityaṃ nirvidya (Bṛh-up. 3.5.1) iti śruteḥ |
Z absolutnego oglądu rzeczywistości, ci którzy są wieczni nie zasługują na rozpacz. Dlatego jesteś głupcem – oto znaczenie.		paramārthatas tu tān nityān aśocyān anuśocasi, ato mūḍho ’si ity abhiprāyaḥ ||2.11||
[1]Bṛh-up 3.5.1 (fragment, tłum. KUDELSKA 2004: 93): tasmād brāmaṇaḥ pāṇḍityaṃ nirvidya bālyena tiṣṭhāset | bālyaṃ ca pāṇḍityaṃ ca nirvidyātha muniḥ | Przeto niech bramin nie pragnie być uczonym i stanie się jak dziecko, A gdy stanie mu się obojętne zarówno bycie dzieckiem, jak i uczonym wtedy stanie się ascetą.

Rāmānuja

aśocyān prati anuśocasi patanti pitaro hy eṣāṃ lupta-piṇḍodaka-kriyāḥ [gītā 1.41] ity ādikān dehātma-svabhāva-prajñā-nimitta-vādāṃś ca bhāṣase | dehātma-svabhāva-jñānavatāṃ nātra kiñcit śoka-nimittam asti | gatāsūn dehān agatāsūn ātmanaś ca prati tayoḥ svabhāva-yāthātmya-vido na śocanti | atas tvayi vipratiṣiddham idam upalabhyate | yad etān haniṣyāmīty anuśocanam, yac ca dehātiriktātma-jñāna-kṛtaṃ dharmādharma-bhāṣaṇam | ato deha-svabhāvaṃ ca na jānāsi, tad-atiriktam ātmānaṃ ca nityam, tat-prāpty-upāya-bhūtaṃ yuddhādikaṃ dharmaṃ ca | idaṃ ca yuddhaṃ phalābhisandhi-rahitam | ātma-yāthātmyāvāpty-upāya-bhūtam | ātmā hi na janmādhīna-sad-bhāvo na maraṇādhīna-vināśaś ca; tasya janma-maraṇayoḥ abhāvāt; ataḥ sa na śoka-sthānam | dehas tv acetanaḥ pariṇāma-svabhāvaḥ, tasya utpatti-vināśa-yogaḥ svābhāvikaḥ, iti so’pi na śoka-sthānam ity abhiprāyaḥ

Śrīdhara

dehātmanor avivekād asyaivaṃ śoko bhavatīti tad-viveka-darśanārthaṃ śrī-bhagavān uvāca aśocyān ity ādi | śokasyāviṣayī-bhūtān eva bandhūn tvam anvaśocaḥ anuśocitavān asi dṛṣṭvemān svajanān kṛṣṇa ity ādinā | tatra kutas tvā kaśmalam idaṃ viṣame samupasthitam ity ādinā mayā bodhito 'pi punaś ca prajñāvatāṃ paṇḍitānāṃ vādān śabdān kathaṃ bhīṣmam ahaṃ saṅkhye ity ādīn kevalaṃ bhāṣase, na tu paṇḍito 'si, yataḥ gatāsūn gata-prāṇān bandhūn agatāsūṃś ca jīvato 'pi, bandhu-hīnā ete kathaṃ jīviṣyantīti nānuśocanti paṇḍitā vivekinaḥ

Madhusūdana

komentarz wspólny przy wersecie BhG 2.18

Viśvanātha

bho arjuna ! tavāyaṃ bandha-vadha-hetukaḥ śoko bhrama-mūlaka eva, tathā kathaṃ bhīṣmam ahaṃ saṅkhye ity ādiko vivekaś cāprajñā-mūlaka evety āha aśocyān ity ādi | aśocyān śokānārhān eva tvam anvaśoco 'nuśocitavān asi | tathā tvāṃ prabodhayantaṃ māṃ prati prajñā-vādān prajñāyāṃ satyām eva ye vādāḥ kathaṃ bhīṣmam ahaṃ saṅkhye ity ādīni vākyāni tān bhāṣase, na tu tava kāpi prajñā vartate iti bhāvaḥ | yataḥ paṇḍitāḥ prajñāvanto gatāsūn gatā niḥsṛtā bhavanty asavo yebhyas tān sthūla-dehān na śocanti, teṣāṃ naśvara-bhāvatvād iti bhāvaḥ | agatāsūn aniḥsṛta-prāṇān sūkṣma-dehān api na śocanti, te hi mukteḥ pūrvaṃ naśvarā eva | ubhayeṣām api tathā tathā svabhāvasya duṣpariharatvāt | mūrkhās tu pirtrādi-dehebhyaḥ prāṇeṣu niḥsṛteṣv eva śocanti, sūkṣma-dehāṃs tu na, te prāyaḥ paricinvantyas atas tair alam | ete hi sarve bhīṣmādayaḥ sthūla-sūkṣma-deha-sahitā ātmāna eva | ātmanāṃ tu ityatvāt teṣu śoka-pravṛttir eva nāstīty atas tvayā yat pūrvam artha-śāstrāt dharma-śāstraṃ balavad ity uktaṃ tatra mayā tu dharma-śāstrād api jñāna-śāstraṃ balavad ity ucyata iti bhāvaḥ

Baladeva

evaṃ arjune tūṣṇīṃ sthite tad-buddhim ākṣipan bhagavān āha aśocyān iti | he arjuna ! aśocyān śocitum ayogyān eva dhārtarāṣṭrāṃs tvaṃ anvaśocaḥ śocitavān asi | tathā māṃ prati prajñā-vādān prajñāvatām iva vacanāni dṛṣṭvemaṃ svajanam ity ādīni, kathaṃ bhīṣmam ity ādīni ca bhāṣase, na ca te prajñā-leśo 'py astīti bhāvaḥ | ye tu prajñāvantas te gatāsūn nirgata-prāṇān sthūla-dehān, agatāsūṃś cānirgata-prāṇān sūkṣma-dehāṃś ca, śabdād ātmanaś ca na śocanti | ayam arthaḥ – śokaḥ sthūla-dehānāṃ vināśitvāt, nāntyaḥ sūkṣma-dehānāṃ mukteḥ prāg avaināśitvāt tadvatām ātmanāṃ tu ṣaḍ-bhāva-vikāra-varjitānāṃ nityatvān na śocyāteti | dehātma-svabhāva-vidāṃ na ko 'pi śoka-hetuḥ | yad-artha-śāstrād dharma-śāstrasya balavattvam ucyate | tat kila tato 'pi balavatā jñāna-śāstreṇa pratyucyate | tasmād aśocye śocya-bhramaḥ pāmara-sādhāraṇaḥ paṇḍitasya te na yogya iti bhāvaḥ

Michalski

Wzniosła rzekł:
Żałujesz tych, których nie należy żałować, chociaż zresztą mówisz rozsądnie. Mędrcy nie żałują ani umarłych, ani żyjących.

Olszewski

Błogosławiony.
Płaczesz nad ludźmi, nad którymi płakać nie należy, acz słowa twoje są mądrości pełne. Mędrcy nie płaczą ani żywych, ani umarłych.

Dynowska

Pan rzecze:
Bolejesz nad tymi, nad którymi boleć nie należy, choć skądinąd mądre mówisz słowa. Człowiek rozumny nad żywym nie boleje, ani nad umarłym.

Sachse

Czcigodny rzekł:
Bolejesz nad tymi, nad którymi boleć nie należy,
i przemawiasz tylko językiem mądrości.
Światli mężowie nie boleją jednak
ani nad tymi, co żyją, ani tymi, co umarli.

Kudelska

Czcigodny pan rzecze:
Żałujesz tego, czego żałować nic należy, choć słowa prawisz uczone,
Mędrcy nie boleją ani nad żywym, ani nad umarłym.

Rucińska

Rzekł Pan:
Żałujesz niegodnych żalu i słowa prawisz uczone.
Nad żywym ni nad umarłym mędrzec łez żalu nie roni!

Szuwalska

»Niewarte jest rozpaczy to, co opłakujesz
Tak wielkimi słowami, gdyż prawdziwy mędrzec
Łez nie roni nad żywym ani nad umarłym.

Byrski

Rzekł Pan Czcigodny:
„Żalu niegodnych żałujesz, choć mądrze prawisz, Ardźuno.
Ani żywych, ani zmarłych nie żałują przecie mądrzy.