BhG 6.13-14

analiza syntaktyczna

kāya-śiro-grīvam (ciało, głowę i szyję) samam (prostą) acalam (nieporuszoną) dhārayan (trzymający),
sthiraḥ (trwały) svam (na własny) nāsikāgram (na czubek nosa) saṃprekṣya (wpatrzywszy się),
diśaḥ ca (i na kierunki świata) anavalokayan (nie spoglądający),
praśāntātmā (którego jaźń jest spokojna) vigatabhīḥ (którego strach odszedł) brahmacāri-vrate (w ślubie studenta) sthitaḥ (pozostający)
manaḥ (umysł) saṃyamya (okiełznawszy)
mac-cittaḥ (mając umysł we mnie) mat-paraḥ (mi oddany) yuktaḥ (zaprzężony) āsīta (niech pozostaje).

analiza gramatyczna

samam	–	sama 2i.1 n. – równy, płaski, jednakowy;
kāya-śiro-grīvam	–	kāya-śiro-grīva 2i.1 n. ; DV : kāyaṃ ca śiraś ca grivāṃ ceti – ciało, głowę i szyję (od: kāya – ciało; śiras – głowa; grīvā – szyja);
dhārayan	–	dhārayant ( √ dhṛ – dzierżyć) caus. PPr 1i.1 m. – trzymający, zapoznany z;
acalam	–	a-cala 2i.1 n. – nieporuszone (od: √ cal – ruszać, trząść, cala – brak stabilności, poruszanie);
sthiraḥ	–	sthira 1i.1 m. – twardy, solidny, stały (od: √ sthā – stać);
saṃprekṣya	–	sam-pra- √ īkṣ (przyglądać się, obserwować) absol. – wpatrzywszy się;
nāsikāgram	–	nāsikā-agra 2i.1 n. ; TP : nāsikāyā agram iti – szczyt nosa (od: nāsā – nos, nāsikā – nos; agra – główny, pierwszy, przedni, szczyt, cel);
svam	–	sva sn. 2i.1 n. – własny, swój;
diśaḥ	–	dik 2i.3 f. – strony świata (od: √ diś – pokazywać);
ca	–	av. – i;
anavalokayan	–	an-ava-lokayant (ava- √ lok – spoglądać) caus. PPr 1i.1 m. – nie spoglądający;

*****

praśāntātmā	–	praśānta-ātman 1i.1 m. ; BV : yasyātmā praśānto ‘sti saḥ – ten, którego jaźń jest wyciszona (od: pra- √ śam – wyciszać, kończyć, niszczyć, PP praśānta – wyciszony, spokojny; ātman – jaźń);
vigatabhīḥ	–	vigata-bhī 1i.1 m. ; BV : yasya bhīr vigatāsti saḥ – ten, którego strach jest odeszły (od: vi- √ gam – odchodzić, PP vigata – odeszły; √ bhī – bać się, bhī – w złożeniach: strach);
brahmacāri-vrate	–	brahmacāri-vrata 7i.1 n. ; TP : brhmacāriṇaḥ vrata iti – w ślubie studenta (od: √ bṛh – zwiększać, brahman – duch, Weda; √ car – poruszać się, cārin – poruszający się; brahma-cārin – student, przestrzegający celibatu; √ vṛ – wybierać, lubić lub √ vṛ – zakrywać, powściągać, vrata – pokuta, asceza, ślub);
sthitaḥ	–	sthita ( √ sthā – stać) PP 1i.1 m. – stojący, pozostający;
manaḥ	–	manas 2i.1 n. – umysł (od: √ man – myśleć);
saṃyamya	–	sam- √ yam (powściągać) absol. – powściągnąwszy;
mac-cittaḥ	–	mac-citta 1i.1 m. – yasya cittaṃ mayi asti saḥ – ten, którego umysł jest we mnie (od: mat – forma podstawowa zaimka osobowego ’ja’ w l.poj. używana głównie na początku złożeń; √ cit – myśleć, poznawać, PP citta – pomyślany; myśl, umysł, serce, świadomość);
yuktaḥ	–	yukta ( √ yuj – zaprzęgać, łączyć) PP 1i.1 m. – połączony, zaprzęgnięty, zajęty, właściwy, odpowiedni;
āsīta	–	√ ās (siedzieć) Pot. Ā 1c.1 – siedziałby, pozostawałby;
mat-paraḥ	–	mat-para 1i.1 m. – yasyāhaṃ paro ‘smi saḥ – ten, dla którego ja jestem najwyższy (od: mat – forma podstawowa zaimka osobowego ’ja’ w l.poj. używana głównie na początku złożeń; para – daleki, odległy, poza, wcześniejszy, późniejszy, starożytny, ostateczny, najlepszy; na końcu złożeń: para – oddany, poświęcony, mat-para – mi oddany);

warianty tekstu

samaṃ kāya-śiro-grīvaṃ → sama-kāya-śiro-grīvaṃ / samaḥ kāya-śiro-grīvaṃ (mający ciało głowę i szyję równe / jednaki, ciało, głowę i szyję);
dhārayann acalaṃ sthiraḥ → dhārayann acalaḥ sthitaḥ / dhārayann acalaṃ sthiraṃ / dhārayann acala-sthiraḥ / dhārayann acalaṃ manaḥ / dhārayann acalaṃ sthitaṃ / dhārayann acala-sthitaḥ (trzymający, nieporuszony, stojący / trzymający nieporuszoną stałą / trzymający, stały i nieporuszony / trzymający nieporuszony umysł / trzymający nieporuszony i stały / trzymający nieporuszony i stały);
saṃprekṣya → saṃpaśyan (patrzący);
svaṃ → ca (i);
cānavalokayan → cānavalokayet (i oby nie patrzył);
brahmacāri-vrate → brahmacārī vrate (student, w ślubach);

Czwarta pada BhG 6.14 jest taka sama jak druga pada BhG 2.61;

Śāṃkara

bāhyam āsanam uktam | adhunā śarīra-dhāraṇaṃ katham ity ucyate—

samaṃ kāya-śiro-grīvaṃ kāyaś ca śiraś ca grīvā ca kāya-śiro-grīvaṃ tat samaṃ dhārayan acalaṃ ca | samaṃ dhārayataś calanaṃ saṃbhavati | ato viśinaṣṭi—acalam iti | sthiraḥ sthiro bhūtvā ity arthaḥ | svaṃ nāsikāgraṃ saṃprekṣya samyak prekṣaṇaṃ darśanaṃ kṛtvaiveti | iva-śabdo lupto draṣṭavyaḥ | na hi sva-nāsikāgra-saṃprekṣaṇam iha vidhitsitam | kiṃ tarhi ? cakṣuṣo dṛṣṭi-saṃnipātaḥ | sa cāntaḥ-karaṇa-samādhānāpekṣo vivakṣitaḥ | sva-nāsikāgra-saṃprekṣaṇam eva ced vivakṣitam, manas tatraiva samādhīyeta, nātmani | ātmani hi manasaḥ samādhānaṃ vakṣyati ātma-saṃsthaṃ manaḥ kṛtveti | tasmād iva-śabda-lopenākṣṇor dṛṣṭi-saṃnipāta eva saṃprekṣya ity ucyate | diśaś cānavalokayan diśāṃ cāvalokanam antarā kurvan ity etat

kiṃ ca—

praśāntātmā prakarṣeṇa śāntaḥ ātmāntaḥ-karaṇaṃ yasya so’yaṃ praśāntātmā, vigata-bhīḥ vigata-bhayaḥ, brahmacāri-vrate sthitaḥ | brahmacāriṇo vrataṃ brahmacaryaṃ guru-śuśrūṣā-bhikṣānna-bhukty-ādi tasmin sthitaḥ | tad-anuṣṭhātā bhaved ity arthaḥ | kiṃ ca, manaḥ saṃyamya manaso vṛttīr upasaṃhṛtya ity etat, mac-citto mayi parameśvare cittaṃ yasya so’yaṃ mac-cittaḥ, yuktaḥ samāhitaḥ sann āsīta upaviśet | mat-paro’haṃ paro yasya so’yaṃ mat-paro bhavati | kaścit rāgī strī-cittaḥ, na tu striyam eva paratvena gṛhṇāti | kiṃ tarhi ? rājānaṃ mahā-devaṃ vā | ayaṃ tu mac-citto mat-paraś ca

Rāmānuja

kāyaśirogrīvaṃ samam acalaṃ sāpāśrayatayā sthiraṃ dhārayan, diśaś cānavaloakayan, svanāsikāgraṃ saṃprekṣya, praśāntātmā atyantanirvṛtamanāḥ, vigatabhīr brahmacaryayukto manaḥ saṃyamya maccitto yuktaḥ avahito matpara āsīta mām eva cintyan āsīta

Śrīdhara

cittaikāgryāpayoginīṃ dehādhikāriṇāṃ darśayann āha samam iti dvābhyām | kāya iti dehasya madhya-bhāgo vivakṣitaḥ | kāyaś ca śiraś ca grīvā ca kāya-śiro-grīvam | mūlādhārād ārabhya mūrdhāgra-paryantaṃ samam avakram | acalaṃ niścalam | dhārayan | sthiro dṛḍha-prayatno bhūtvety arthaḥ | svīyaṃ nāsikāgraṃ samprekṣya ity ardha-nimīlita-netra ity arthaḥ | itas tato diśaś cānavalokayan āsīta ity uttareṇānvayaḥ |

praśānteti | praśānta ātmā cittaṃ yasya | vigatā bhīr bhayaṃ yasya | brahmacāri-vrate brahmacarye sthitaḥ san | manaḥ saṃyamya pratyāhṛtya | mayy eva cittaṃ yasya | aham eva paraṃ puruṣārtho yasya sa mat-paraḥ | evaṃ yukto bhūtvāsīta tiṣṭhet

Madhusūdana

tad-arthaṃ bāhyam āsanam uktvādhunā tatra kathaṃ śarīra-dhāraṇam ity ucyate samam iti | kāyaḥ śarīra-madhyaṃ sa ca śiraś ca grīvā ca kāya-śiro-grīvaṃ mūlādhārād ārabhya mūrdhānta-paryantaṃ samam avakram acalam akampaṃ dhārayann eka-tattvābhyāsena vikṣepa-saha-bhāvya-aṅgam ekayattvābhāvaṃ sampādayan sthiro dṛḍha-prayatno bhūtvā | kiṃ ca svaṃ svīyaṃ nāsikāgraṃ saṃprekṣyaiva laya-vikṣepa-rāhityāya viṣaya-pravṛtti-rahito 'nimīlita-netra ity arthaḥ | diśaś cānavalokayann antarāntarā diśāṃ cāvalokanam akurvan yoga-pratibandhakatvāt tasya | evambhūtaḥ sann āsīnety uttareṇa sambandhaḥ |

kiṃ ca praśāntātmeti | nidāna-nivṛtti-rūpeṇa prakarṣeṇa śānto rāgādi-doṣa-rahita ātmāntaḥkaraṇaṃ yasya sa praśāntātmā śāstrīya-niścaya-dārḍhyād vigatā bhīḥ | sarva-karma-parityāgena yuktavāyuktatva-śaṅkā yasya sa vigata-bhīḥ | brahmacāri-vrate brahmacarya-guru-śuśrūṣā-bhikṣānna-bhojanādau sthitaḥ san | manaḥ saṃyamya viṣayākāra-vṛtti-śūnyaṃ kṛtvā | mayi parameśvare pratyak-citi sa-guṇe nirguṇe vā cittaṃ yasya sa mac-citto mad-viṣayaka-dhārāvāhika-citta-vṛttimān | putrādau priye cintanīye sati katham evaṃ syād ata āha mat-paraḥ | aham eva paramānanda-rūpatvāt paraḥ puruṣārthaḥ priyo yasya sa tathā | tad etat preyaḥ putrāt preyo vittāt preyo 'nyasmāt sarvasmād antarataraṃ yad ayam ātmā [BAU 1.4.8] iti śruteḥ | evaṃ viṣayākāra-sarva-vṛtti-nirodhena bhagavad-ekākāra-citta-vṛtti-yuktaḥ samprajñāta-samādhimān āsītopaviśed yathā-śakti, na tu svecchayā vyuttiṣṭhed ity arthaḥ |

bhavati kaścid rāgī strī-citto na tu striyam eva paratvenārādhyatvena gṛhṇāti | kiṃ tarhi ? rājānaṃ vā devaṃ vā | ayaṃ tu mac-citto mat-paraś ca sarvārādhyatvena mām eva manyata iti bhāṣya-kṛtāṃ vyākhyā |

vyākhyātṛtve 'pi me nātra bhāṣya-kāreṇa tulyatā |
guñjāyāḥ kiṃ nu hemnaika-tulārohe 'pi tulyatā ||

Viśvanātha

kāyo deha-madhya-bhāgaḥ samam avakram acalaṃ niścalaṃ dhārayan kurvan manaḥ saṃyamya pratyāhṛtya mac-citto māṃ caturbhujaṃ sundarākāraṃ cintayan | mat-paro mad-bhakti-parāyaṇaḥ

Baladeva

āsane tasminn upaviṣṭasya śarīra-dhāraṇa-vidhim āha samam iti | kāyo deha-madhya-bhāgaḥ | kāyaś ca śiraś ca grīvā ca teṣāṃ samāhāraḥ prāṇy-aṅgatvāt | samam avakram | acalam akampam dhārayan kurvan | sthiro dṛḍha-prayatno bhūtvā sva-nāsikāgraṃ samprekṣya sampaśyan mano-laya-vikṣepa-nivṛttaye bhrū-madhya-dṛṣṭiḥ sann ity arthaḥ | antarāntarā diśaś cānavalokayan | evambhūtaḥ sann āsītety uttareṇa sambandhaḥ | praśāntātmā akṣubdha-manāḥ | vigatā bhīr nirbhayaḥ | brahmacāri-vrate brahmacarye sthitaḥ | manaḥ saṃyamya viṣayebhyaḥ pratyāhṛtya | mac-cittaś caturbhujaṃ sundarāṅgaṃ māṃ cintayan | mat-paro mad-eka-puruṣārthaḥ | yukto yogī

Michalski

Trzymając prosto tułów, głowę i szyję, powinien patrzeć, nieporuszony, na koniec swego nosa, nie oglądając się na strony.
Spokojny w sobie, wolny od obawy, wierny ślubom brahmańskiego ucznia, powściągnąwszy serce, pełen myśli o mnie, powinien usiąść całkiem oddany, we mnie widząc swój cel najwyższy.

Olszewski

Mocno trzymając w równowadze ciało, głowę i szyję bez ruchu, ze wzrokiem naprzód skłonionym, nie przenosząc oczu na strony,
z pokojem w sercu, wolny od bojaźni, stały w ślubach, jako pan swego ducha, niechaj Yogin pozostaje w skupieniu i Mnie niechaj obierze za jedyny-przedmiot swoich rozmyślań.

Dynowska

Siedząc wyprostowany, kręgosłup, głowę i szyję trzymając prosto, niech trwa w bezruchu, pomiędzy brwi niewidzące utkwiwszy wejrzenie;
wolny od lęku i pełen pogody, niezłomny w swym ślubie czystości i umysłu równowadze, niech myśl ku Mnie kieruje i siedząc cichy, w pełnej harmonii, niech całą duszą ku Mnie się wzniesie.

Sachse

Trzymając plecy, szyję i głowę
nieruchomo i w jednej linii,
patrząc na czubek nosa,
nie rozglądając się na boki,
wewnętrznie cichy, wolny od lęku,
wierny ślubom czystości,
panujący nad swym umysłem,
zwrócony ku mnie całym sercem
niech trwa pogrążony w jodze,
mnie uważając za najwyższe dobro.

Kudelska

Niech całe ciało, szyję i głowę nieporuszone i wyprostowane utrzyma,
Niech wzrok utkwi na czubku swego nosa i nie rozgląda się dookoła.
A gdy ducha swego oczyści, od lęku się uwolni, niezłomny w ślubie czystości, o umyśle opanowanym,
W pełni zharmonizowany, niech usiądzie i myśląc o mnie, do mnie się zwróci.

Rucińska

Plecy, kark, głowę trzymając prosto, bez ruchu, wytrwały,
Niech utkwi wzrok w końcu nosa, nie patrząc nigdzie na boki,
I uciszony, bez obaw, trwający w ślubie czystości,
Z umysłem złożonym we mnie, siedzi skupiony, mnie pełen!

Szuwalska

Siedząc tak nieruchomo, niech się doskonali,
W jednej linii trzymając tułów, głowę, szyję,
Nie patrząc na nic więcej tylko czubek nosa.
Niech spokojny i wolny od uczucia strachu,
Stały w ślubach czystości, kontrolując umysł
Tam, gdzie Ja, skupi myśli utwierdzony w jodze
I uczyni to celem najwyższym dla siebie.

Babkiewicz

Proste ciało, głowę, szyję
nieruchome niechaj trzyma,
stały, patrząc w czubek nosa,
niech w kierunki nie spoziera,
wyciszony, bez obawy,
w ślubach ucznia stale trwając,
kiedy umysł swój powściągnie,
o mnie myśli, mnie oddany,
niechaj siedzi zaprzężony.