BhG 3.16

analiza syntaktyczna

he pārtha (Prythowicu!),
iha (tutaj) yaḥ (kto) evam (w ten sposób) pravartitam (wprawionego w ruch) cakram (koła) na anuvartayati (nie sprawia kontynuowania toczenia się),
saḥ (ten) aghāyuḥ (grzesznik) indriyārāmaḥ (który czerpie radość ze zmysłów) mogham (daremnie) jīvati (żyje).

analiza gramatyczna

evam	–	av. – w ten sposób;
pravartitam	–	pravartita (pra- √ vṛt – toczyć się, powstawać) caus. PP 2i.1 n. – wprawione w ruch;
cakram	–	cakra 2i.1 n. – koło, cykl, dysk (od: √ car – ruszać się lub od: √ kṛ – robić);
na	–	av. – nie;
anuvartayati	–	anu- √ vṛt (podążać, szanować, wspierać) Praes. caus. P 1c.1 – sprawia wspieranie, toczenie się;
iha	–	av. – tutaj (często w znaczeniu: w tym świecie);
yaḥ	–	yat sn. 1i.1 m. – kto;
aghāyuḥ	–	agha-āyuḥ 1i.1 m. ; BV : yasyāyur agham asti saḥ – ten, którego życie jest grzechem (od: agha – zło, grzech, cierpienie; āyuḥ – życie, witalność, zdrowie);
indriyārāmaḥ	–	indriya-ārāma 1i.1 m. ; BV : yasyārāma indriyeṣv asti saḥ – ten, który znajduje radość w zmysłach (od: √ ind – posiadać moc, indriya – zmysły; ā- √ ram – zatrzymywać, radować się, ā-rāma – przyjemność, radość, zadowolenie);
mogham	–	av. – na próżno, daremnie, bez sukcesu (od: mogha – próżny, daremny);
pārtha	–	pārtha 8i.1 m. – o synu Prythy (od: √ pṛth – rozszerzać, pṛthā – Kunti, matka Pandowiców);
saḥ	–	tat sn. 1i.1 m. – on;
jīvati	–	√ jīv (żyć) Praes. P 1c.1 – żyje;

warianty tekstu

cakraṃ → karma (czynu);
nānuvartayatīha → nānuvartayate ha / nānuvartayatīca (zaiste nie wspiera / i nie wspiera);
aghāyuḥ → alpāyuḥ (ten, którego życie jest krótkie);
moghaṃ → mohaṃ (w omroczeniu);

Śāṃkara

Legenda:
fragmenty komentowanego wersetu
cytaty z różnych pism
wprowadzenie polemiki

Prythowicu, kto w tym świecie nie wspiera tak wprawionego w ruch cyklu, ten grzesznik, znajdujący radość w zmysłach, nadaremnie żyje.		evaṃ pravartitaṃ cakraṃ nānuvartayatīha yaḥ | aghāyur indriyārāmo moghaṃ pārtha sa jīvati ||3.16||
Tak, czyli w ten sposób, wprawionego w ruch przez Boga, na mocy Wedy i ofiary, cyklu świata, kto tu, czyli w tym świecie, nie wspiera, ten wyznaczony do czynu jest grzesznikiem – tym, którego życie jest złem i grzechem. Kto znajduje radość w zmysłach – raduje się, czyli dzięki zmysłom zabawia się przedmiotami, ten żyje nadaremnie, czyli bezużytecznie, o Prythowicu.		evam ittham īśvareṇa veda-yajña-pūrvakaṃ jagac-cakraṃ pravartitaṃ nānuvartayatīha loke yaḥ karmaṇy adhikṛtaḥ sann aghāyur aghaṃ pāpam āyur jīvanaṃ yasya so ’ghāyuḥ pāpa-jīvana iti yāvat | indriyārāmaḥ indriyair ārāmaḥ āramaṇam ākrīḍā viṣayeṣu yasya sa indriyārāmo moghaṃ vṛthā he pārtha, sa jīvati |
A oto znaczenie [niniejszego] działu: zatem tak naznaczony [do działania] niewiedzący powinien zająć się czynem. Zanim osiągnie stałość w wiedzy o jaźni, naznaczony do wypełniania jogi czynu, a nieposiadający wiedzy o jaźni powinien [czyn] wypełniać, z taką intencją. Jest to dyskutowane począwszy od [słów]: „Przez niewypełnianie czynu…” (BhG 3.4), aż po [słowa]: „Bez czynu nawet twoja podróż w ciele nie odniesie sukcesu” (Bh 3.8).		tasmād ajñenādhikṛtena kartavyam eva karmeti prakaraṇārthaḥ | prāg ātma-jñāna-niṣṭhā-yogyatā-prāptes tādarthyena karma-yogānuṣṭhānam adhikṛtenānātmajñena kartavyam evety etan na karmaṇām anārambhād (BhG 3.4) ity ata ārabhya śarīra-yātrāpi ca te na prasidhyed akarmaṇa (BhG 3.8) ity evam antena pratipādya,
Począwszy od [słów]: „Wyjąwszy czyn, którego celem jest ofiara” (BhG 3.9), a kończąc na [niniejszej strofie]: „Prythowicu, nadaremnie on żyje” (BhG 3.16), wyjaśnia poboczny wątek dzieła, [czyli] różne przyczyny, dla których nieznający jaźni, naznaczony [do działania] powinien wypełniać czyny. Wzmiankuje też zło płynące z niepodejmowania [czynu].		yajñārthāt karmaṇo ’nyatra (BhG 3.9) ity ādinā moghaṃ pārtha sa jīvati (BhG 3.16) ity evam antenāpi granthena prāsaṅgikam adhikṛtasyānātmavidaḥ karmānuṣṭhāne bahu kāraṇam uktam | tad-akaraṇe ca doṣa-saṃkīrtanaṃ kṛtam ||3.16||

Rāmānuja

punar api lokadṛṣṭyā śāstradṛṣṭyā ca sarvasya yajñamūlatvaṃ darśayitvā yajñānuvartanasyāvaśyakāryatām ananuvartane doṣaṃ cāha

„annāt sarvāṇi bhūtāni bhavanti parjanyāc cānnasaṃbhavaḥ” iti sarvalokasākṣikam / yajñāt parjanyo bhavatīti ca śāstreṇāvagamyate, „agnau prāstāhutiḥ samyagādityam upatiṣṭhate / ādityāj jāyate vṛṣṭiḥ” ityādinā / yajñaś ca dravyārjanādikartṛvyāpārarūpakarmasamudbhavaḥ, karma ca brahmodbhavam / atra ca brahmaśabdanirdiṣṭaṃ prakṛtipariṇāmarūpaṃ śarīram / „tasmād etad brahma nāma rūpam annaṃ ca jāyate” iti hi brahmaśabdena prakṛtinirdiṣṭā / ihāpi „mama yonir mahad brahma” iti vakṣyate / ataḥ karma brahmodbhavam iti prakṛtipariṇāmarūpaśarīrodbhavaṃ karmetyuktaṃ bhavati / brahmākṣarasamudbhavam ity atrākṣaraśabdanirdiṣṭo jīvātmā, annapānādinā tṛptākṣarādhiṣṭhitaṃ śarīraṃ karmaṇe prabhavatīti karmasādhanabhūtaṃ śarīram akṣarasamudbhavam; tasmāt sarvagataṃ brahma sarvādhikārigataṃ śarīraṃ nityaṃ yajñe pratiṣṭhitaṃ yajñamūlam ityarthaḥ / evaṃ paramapuruṣeṇa pravartitam idaṃ cakram annād bhūtaśabdanirdiṣṭāni sajīvāni śarīrāṇi, paryjanyād annam, yajñāt parjanyaḥ, yajñaś ca kartṛvyāpārarūpāt karmaṇaḥ, karma ca sajīvāc charīrāt, sajīvaṃ śarīraṃ punar apy annād ity anyonyakāryakāraṇabhāvena cakravat parivartamānam iha sādhane vartamāno yaḥ karmayogādhikārī jñānayogādhikārī vā nānuvartayati na pravartayati, yajñaśiṣṭena dehadhāraṇam akurvan so 'ghāyur bhavati / aghārambhāyaiva yasyāyuḥ, aghapariṇataṃ vā, ubhayarūpaṃ vā so 'ghāyuḥ / ata evendriyārāmo bhavati, nātmārāmaḥ; indriyāṇy evāsyodyānāni bhavanti; ayajñaśiṣṭavardhitadehamanastvenodriktarajastamaskaḥ ātmāvalokanavimukhatayā viṣayabhogaikaratir bhavati / ato jñānayogādau yatamāno 'pi niṣphalaprayatnatayā moghaṃ pārtha sa jīvati

Śrīdhara

yasmād evaṃ parameśvareṇaiva bhūtānāṃ puruṣārtha-siddhaye karmādi-cakraṃ pravartitaṃ tasmāt tad akurvato vṛthaiva jīvitam ity āha evam iti | parameśvara-vākya-bhūtād vedākhyād brahmaṇaḥ puruṣāṇāṃ karmaṇi pravṛttiḥ | tataḥ karma-niṣpattiḥ | tataḥ parjanyaḥ | tato 'nnam | tato bhūtāni | bhūtānāṃ punas tathaiva karma-pravṛttir iti | evaṃ pravartitaṃ cakraṃ yo nānuvartayati nānutiṣṭhati so 'ghāyuḥ | aghaṃ pāpa-rūpam āyur yasya saḥ | yata indriyair viṣayeṣv evāramati, na tu īśvarārādhanārthe karmaṇi | ato moghaṃ vyarthaṃ sa jīvati

Madhusūdana

bhavaty evaṃ tataḥ kiṃ phalitam ity āha evam iti | parameśvarāt sarvāvabhāsaka-nitya-nirdoṣa-vedāvirbhāvaḥ | tataḥ karma-parijñānaṃ tato 'nuṣṭhānād dharmotpādaḥ | tataḥ parjanyas tato 'nnaṃ tato bhūtāni punas tathaiva bhūtānāṃ karma-pravṛttir ity evaṃ parameśvareṇa pravartitaṃ cakraṃ sarva-jagan-nirvāhakaṃ yo nānuvartayati nānutiṣṭhati so 'ghāyuḥ pāpa-jīvano moghaṃ vyartham eva jīvati he pārtha tasya jīvanān maraṇam eva varaṃ janmāntare dharmānuṣṭhāna-sambhavād ity arthaḥ | tathā ca śrutiḥ – atho ayaṃ vā ātmā sarveṣāṃ bhūtānāṃ lokaḥ sa yaj juhoti yad yajate tena devānāṃ loko 'tha yad anubrūte tena ṛṣīṇām atha yat-pitṛbhyo nipṛṇāti yat prajām icchate tena pitṝṇām atha yan manuṣyān vāsayate yad ebhyo 'śanaṃ dadāti tena manuṣyāṇām atha yat paśubhyas tṛṇodakaṃ vindati tena paśūnāṃ yad asya gṛheṣu śvāpadā vayāṃsyāpipīlikābhya upajīvanti tena teṣāṃ lokaḥ [BAU 1.4.16] iti |

brahma-vidaṃ vyāvartayati indriyārāma iti | yata indriyair viṣayeṣv āramati ataḥ karmādhikārī saṃs tad-akaraṇāt pāpam evācinvan vyartham eva jīvatīty abhiprāyaḥ

Viśvanātha

etad-anuṣṭhāne pratyavāyam āha evam iti | cakraṃ pūrva-paścād-bhāgena pravartitam | yajñān parjanyaḥ | parjanyād annam | annāt puruṣaḥ | puruṣāt punar yajñaḥ | yajñāt parjanya ity evaṃ cakraṃ yo nānuvartayati yajñānuṣṭhānena na parivartayati, sa aghāyuḥ pāpa-vyāptāyuḥ | ko narake na maṅkṣyatīti bhāvaḥ

Baladeva

yajñākaraṇe doṣam āhaivam iti | parasmād brahmaṇo vedāvirbhāvas tasmād brahma-pratibodhakāt yajñas tataḥ parjanyas tato 'nnaṃ tato bhūtāni punas tathaiva bhūtānāṃ karma-pravṛttir ity evaṃ nikhila-jagan-nirvāhakaṃ pareśena prajāpatinā pravartitaṃ cakraṃ yo nānuvartayati sa janaḥ pareśa-vimukho 'ghāyuḥ pāpa-jīvano moghaṃ vyartham eva jīvati | he pārtha yad asāv indriyair viṣayeṣv eva ramate na tu para-brahmābhimate yajñe tac-cheṣāśane ca

Michalski

Kto tak toczącego się koła dalej nie toczy, ku złemu skłonny i zmysłom swoim sprzyjający – ten, Partho, żyje napróżno!

Olszewski

Kto tu na ziemi nie współdziałak temu olistemu biegowi życia i kto w grzechu zażywa rozkoszy zmysłów, ten, synu Prithy, żyje bezużytecznie.

Dynowska

I tak koło istnienia nieustannym obraca się ruchem; człowiek, który tu na ziemi, w jego obrotach odmawia udziału, a sam lubuje się zmysłami, ten, o synu Prity, żywot grzeszny wiedzie i daremny.

Sachse

Kto tu, na tej ziemi,
nie wspiera tak obracającego się koła,
tego życie jest złe,
ten lubuje się tylko w zmysłach,
ten żyje na próżno, o synu Prithy.

Kudelska

Zaś, kto tu na ziemi nic podąża za wiecznie toczącym się kołem życia,
Ale jedynie rozkoszuje się przedmiotami zmysłów, ten, synu Prithy, żyje na próżno.

Rucińska

Kto z kołem tak w ruch wprawionym w tym świecie się nie obraca,
Grzesząc w uciechach zmysłowych – żyje na próżno, o Partho!

Szuwalska

To zamknięte koło
Obraca się bez przerwy, a życie poza nim
Oparte jest na grzechu, pozbawione celu.

Byrski

Kto nie działa zgodnie z rytmem tego kręgu tu i teraz,
Ten cieszący się zmysłami, żywot wiodąc swój przyziemny,
Na próżno, o Partho, żyje!

Babkiewicz

Ruchu kto nie podtrzymuje
koła, które tu się toczy,
grzesznik ten i hedonista
nadaremnie żyje, Partho.