sarva-dvārāṇi saṃyamya mano hṛdi nirudhya ca
mūrdhny ādhāyātmanaḥ prāṇam āsthito yoga-dhāraṇām
om ity ekākṣaraṃ brahma vyāharan mām anusmaran
yaḥ prayāti tyajan dehaṃ sa yāti paramāṃ gatim
sarva-dvārāṇi | – | sarva-dvāra 2i.3 n. ; sarvāṇi [indriyāṇāṃ] dvārāṇīti – wszystkie bramy [zmysłów] (od: sarva – wszystko; √ dvṛ – przeszkadzać, okrywać, dvāra – brama, wejście, droga); |
saṃyamya | – | sam- √ yam (powściągać) absol. – powściągnąwszy; |
manaḥ | – | manas 2i.1 n. – umysł (od: √ man – myśleć); |
hṛdi | – | hṛt 7i.1 n. – w sercu, w umyśle, w jaźni; |
nirudhya | – | ni- √ rudh (przeszkadzać, zatrzymywać) absol. – zablokowawszy, zatrzymawszy; |
ca | – | av. – i; |
mūrdhni | – | mūrdhan 7i.1 m. – w głowie, na szczycie, w czole; |
ādhāya | – | ā- √ dhā (umieszczać, naprawiać) absol. – umieściwszy; |
ātmanaḥ | – | ātman 6i.1 m. – jaźni, swój; |
prāṇam | – | prāṇa 2i.1 m. – oddech, życie (od: pra- √ an – oddychać w górę → √ prāṇ – oddychać, żyć); |
āsthitaḥ | – | āsthita (ā- √ sthā – iść ku, wykonywać) PP 1i.1 m. – pozostający, znajdujący się w pobliżu, idący ku, ten który się wspiął; |
yoga-dhāraṇām | – | yoga-dhāraṇā 2i.1 f. ; TP : yogasya dhāraṇām iti – stabilność jogiczną (od: √ yuj – zaprzęgać, łączyć, yoga – przyłączanie, zysk, zaprzęgnięcie, zastosowanie, metoda, środki, jedna ze szkół filozofii indyjskiej; √ dhṛ – dzierżyć, dhāraṇā – podtrzymywanie, koncentracja, stabilność); |
*****
om | – | av. – zawołanie OM, praṇava; |
iti | – | av. – tak (zaznacza koniec wypowiedzi); |
ekākṣaram | – | eka-akṣara 2i.1 n. – mające jedną głoskę (od: eka – jeden; √ kṣar – zmniejszać się, znikać, a-kṣara – niezniszczalny, sylaba, głoska); |
brahma | – | brahman 2i.1 n. – ducha, Wedę (od: √ bṛh – zwiększać); |
vyāharan | – | vy-ā-harant (vi-ā- √ hṛ – wypowiadać) PPr 1i.1 m. –wypowiadający, wydający dźwięk; |
mām | – | asmat sn. 2i.1 – mnie; |
anusmaran | – | anusmarant (anu- √ smṛ – myśleć po kolei, rozpamiętywać) PPr 1i.1 m. – rozpamiętujący; |
yaḥ | – | yat sn. 1i.1 m. – kto; |
prayāti | – | pra- √ yā (iść, odchodzić) Praes. P 1c.1 – idzie, odchodzi, umiera; |
tyajan | – | tyajant ( √ tyaj – porzucać) PPr 1i.1 – porzucający; |
deham | – | deha 2i.1 m. – ciało (od: √ dih – namaszczać, kleić, deha – forma, kształt, ciało); |
saḥ | – | tat sn. 1i.1 m. – on; |
yāti | – | √ yā (iść, osiągać) Praes. P 1c.1 – idzie, osiąga; |
paramām | – | paramā 2i.1 f. – najdoskonalszą, najlepszą (stopień najwyższy od: para – daleki, odległy, poza, wcześniejszy, późniejszy, starożytny, ostateczny); |
gatim | – | gati 2i.1 f. – poruszanie się, drogę, podróż, rezultat, cel, schronienie, źródło (od: √ gam – iść); |
sarve vedā yat padam āmananti
tapāṃsi sarvāṇi ca yad vadanti |
yad icchanto brahmacaryaṃ caranti
tat te padaṃ saṃgraheṇa bravīmy om ity etad [kṛtaṭhuttaṃ 1.2.15]
ity ādibhiś ca vacanaiḥ parasya brahmaṇo vācaka-rūpeṇa, pratimāvat pratīka-rūpeṇa vā, para-brahma-pratipatti-sādhanatvena manda-madhyama-buddhīnāṃ vivakṣitasya oṃkārasyopāsanaṃ kālāntare mukti-phalam uktaṃ yat, tad evehāpi kaviṃ purāṇam anuśāsitāraṃ [gītā 8.9] yad akṣaraṃ veda-vido vadanti [gītā 8.11] iti copanyastasya parasya brahmaṇaḥ pūrvokta-rūpeṇa pratipatty-upāya-bhūtasya oṃkārasya kālāntara-mukti-phalam upāsanaṃ yogadhāraṇā-sahitaṃ vaktavyam | prasaktānuprasaktaṃ ca yat kiṃcid ity evam artha uttare grantha ārabhyate—
sarva-dvārāṇi sarvāṇi ca tāni dvārāṇi ca sarva-dvārāṇy upalabdhau, tāni sarvāṇi saṃyasya saṃyamanaṃ kṛtvā mano hṛdi hṛdaya-puṇḍārīke nirūdhya nirodhaṃ kṛtvā niṣpracāram āpādya, tatra vaśīkṛtena manasā hṛdayād ūrdhva-gāminyā nāḍyordhvam ārūhya mūrdhny ādhāya ātmanaḥ prāṇam āsthitaḥ pṛvṛtto yoga-dhāraṇāṃ dhārayitum
tatraiva ca dhārayan—
om iti ekākṣaraṃ brahma brahmaṇo’bhidhāna-bhūtam oṃkāraṃ vyāharan ucārayan, tad-artha-bhūtaṃ mām īśvaram anusmaran anucintayan yaḥ prayāti mriyate, sa tyajan parityajan dehaṃ śarīraṃ—tyajan deham iti prayāṇa-viśeṣaṇārthaṃ deha-tyāgena prayāṇam ātmanaḥ, na svarūpa-nāśenety arthaḥ—sa evaṃ yāti gacchati paramāṃ prakṛṣṭāṃ gatim
om iti | om ity ekaṃ yad akṣaraṃ tad eva brahma-vācakatvād vā pratimādivad brahma-pratīkatvād vā brahma | tad-vyāharan uccārayaṃs tad-vācyaṃ ca mām anusmarann eva dehaṃ tyajan yaḥ prakarṣeṇa yāti arcirādi-mārgeṇa sa paramāṃ śreṣṭhāṃ gatiṃ mad-gatiṃ yāti prāpnoti
om ity ekam akṣaraṃ brahma-vācakatvāt pratimā-baddha-brahma-pratīkatvād vā brahma vyāharann uccaran | om iti vyāharann ity etāvataiva nirvāha ekākṣaram ity anāyāsa-kathanena stuty-artham | om iti vyāharann ekākṣaram ekam advitīyam akṣaram avināśi sarva-vyāpakaṃ brahma mām om ity asyārthaṃ smarann iti vā | tena praṇavaṃ japaṃs tad-abhidheya-bhūtaṃ ca māṃ cintayan mūrdhanyayā nāḍyā dehaṃ tyajanyaḥ prayāti sa yāti deva-yāna-mārgeṇa brahma-lokaṃ gatvā tad-bhogānte paramāṃ prakṛṣṭāṃ gatiṃ mad-rūpām |
atra patañjalinā tīvra-saṃvegānām āsannaḥ (Ys 1.21) samādhi-lābhaḥ ity uktvā īśvara-praṇidhānād vā (1.23) ity uktam | praṇidhānaṃ ca vyākhyātaṃ tasya vācakaḥ praṇavaḥ (1.27), taj-japas tad-artha-bhāvanam (1.28) iti | samādhi-siddhir īśvara-praṇidhānāt (2.45) iti ca | iha tu sākṣād eva tataḥ parama-gati-lābha ity uktam | tasmād avirodhayom ity ekākṣaraṃ brahma vyāharan mām anusmarann ātmano yoga-dhāraṇām āsthita iti vyākhyeyam | vicitra-phalatvopapatter vā na nirodhyaḥ
om iti vācakaṃ brahma tatra vyāharan antar uccārayan tat stauti ekākṣaram iti ekaṃ pradhānaṃ ca tad-akṣaram avināśi ceti tathā tad vācyaṃ māṃ parmātmānam anusmaran dhyāyan yo dehaṃ tyajan prayāti sa paramāṃ gatiṃ mat-sālokyatāṃ yāti