BhG 6.5

analiza syntaktyczna

ātmanā (jaźnią) ātmānam (jaźń) uddharet (niech wynosi),
ātmānam (jaźni) na avasādayet (niech nie pogrąża).
ātmā eva hi (zaiste jaźń jedynie) ātmanaḥ (jaźni) bandhuḥ (przyjacielem) [asti] (jest).
ātmā eva (jedynie jaźń) ātmanaḥ (jaźni) ripuḥ (wrogiem) [asti] (jest).

analiza gramatyczna

uddharet	–	ud- √ hṛ (wydobywać) Pot. P 1c.1 – oby wydobywał; lub: ud- √ dhṛ (podnosić) Pot. P 1c.1 – oby podnosił;
ātmanā	–	ātman 3i.1 m. – dzięki jaźni, jaźnią;
ātmānam	–	ātman 2i.1 m. – jaźń;
na	–	av. – nie;
ātmānam	–	ātman 2i.1 m. – jaźń;
avasādayet	–	ava- √ sad (siadać w dół, opadać) Pot. caus. P 1c.1 – oby zatapiał, oby pogrążał;
ātmā	–	ātman 1i.1 m. – jaźń;
eva	–	av. – z pewnością, właśnie, dokładnie, jedynie;
hi	–	av. – ponieważ, albowiem, właśnie, zaiste, z pewnością;
ātmanaḥ	–	ātman 6i.1 m. – jaźni;
bandhuḥ	–	bandhu 1i.1 m. – krewny, przyjaciel ( √ bandh – wiązać);
ātmā	–	ātman 1i.1 m. – jaźń;
eva	–	av. – z pewnością, właśnie, dokładnie, jedynie;
ripuḥ	–	ripu 1i.1 m. – wróg, oszust;
ātmanaḥ	–	ātman 6i.1 m. – jaźni;

warianty tekstu

nātmānam avasādayet → ātmānam avasādhayet (jaźń oby uczynił doskonałą);
bandhur → buddhir (jest roztropnością);

Śāṃkara

yadaivaṃ yogārūḍhaḥ, tadā tena ātmā udbhṛto bhavati saṃsārād anartha-jātāt | ataḥ—

uddharet saṃsāra-sāgare nimagnam ātmanātmānaṃ tata ut ūrdhvaṃ hared uddharet, yogārūḍhatām āpādayed ity arthaḥ | nātmānam avasādayet nādho nayeta, nādho gamayet | ātmaiva hi yasmād ātmano bandhuḥ | na hy anyaḥ kaścit bandhuḥ, yaḥ saṃsāra-muktaye bhavati | bandhur api tāvat mokṣaṃ prati pratikūla eva, snehādi-bandhanāyatanatvāt | tasmāt yuktam avadhāraṇam ātmaiva hy ātmano bandhur iti | ātmaiva ripuḥ śatruḥ | yo’nyo’pakārī bāhyaḥ śatruḥ so’pi ātma-prayukta eveti yuktam evāvadhāraṇam ātmaiva ripur ātmana iti

Rāmānuja

tad evāha

ātmanā manasā; viṣayānanuṣaktena ātmānam uddharet / tadviparītena manasā ātmānaṃ nāvasādayet / ātmaiva mana eva hy ātmano bandhuḥ; tad evātmano ripuḥ

Śrīdhara

ato viṣayāsakti-tyāge mokṣaṃ tad-āsaktau ca bandhaṃ paryālocya rāgādi-svabhāvaṃ tyajed ity āha uddhared iti | ātmanā viveka-yuktenātmānaṃ saṃsārād uddharet | na tv avasādayed adho na nayet | hi yata ātmaiva manaḥ-saṅgādy-uparata ātmanaḥ svasya bandhur upakārakaḥ | ripur apakārakaś ca

Madhusūdana

yo yadaivaṃ yogārūḍho bhavati tadā tenātmanaivātmoddhṛto bhavati saṃsārānartha-vrātāt | ata uddhared iti | ātmanā viveka-yuktena manasātmānaṃ svaṃ jīvaṃ saṃsāra-samudre nimagnaṃ tata uddharet | ut ūrdhvaṃ haret | viṣayāsaṅga-parityāgena yogārūḍhatām āpādayed ity arthaḥ | na tu viṣayāsaṅgenātmānam avasādayet saṃsāra-samudre majjayet | hi yasmād ātmaivātmano bandhur hitakārī saṃsāra-bandhanān mocana-hetur nānyaḥ kaścil laukikasya bandhor api snehānubandhena bandha-hetutvāt | ātmaiva nānyaḥ | kaścit ripuḥ śatru-rahita-kāri-viṣaya-bandhanāgāra-praveśāt kośakāra ivātmanaḥ svasya | bāhyasyāpi ripor ātma-prayuktatvād yuktam avadhāraṇam ātmaiva ripur ātmana iti

Viśvanātha

yasmād indriyārthāsaktyaivātmā saṃsāra-kūpe patitas taṃ yatnenoddhared iti | ātmanā viṣayāsakti-rahitena manasātmānaṃ jīvam uddharet | viṣayāsakti-sahitena manasā tv ātmānaṃ nāvasādayet na saṃsāra-kūpe pātayet | tasmād ātmā mana eva bandhur mana eva ripuḥ

Baladeva

indriyārthādy-anāsaktau hetu-bhāvenāha uddhared iti | viṣayādy-āsakta-manaskatayā saṃsāra-kūpe nimagnam ātmānaṃ jīvam ātmanā viṣayāsakti-rahitena manasā tasmād uddhared ūrdhvaṃ haret | viṣayāsaktena manasātmānaṃ nāvasādayet tatra na nimajjayet | hi niścaye naivam ātmaiva mana evātmanaḥ svasya bandhus tad eva ripuḥ | smṛtiś ca –

mana eva manuṣyāṇāṃ kāraṇaṃ bandha-mokṣayoḥ |
bandhāya viṣayāsaṅgo muktyai nirviṣayaṃ manaḥ || iti

Michalski

Należy podnosić ku górze ducha przez ducha, lecz nie należy go spychać ku niży. Każdy może być własnym przyjacielem i każdy własnym, wrogiem.

Olszewski

Niechaj się więc wznosi, a niech się nie zniża, albowiem duch człowieka czasem jest jego sprzymierzeńcem, czasem wrogiem.

Dynowska

Duchem ma wznosić swą niższą naturę, lecz jej nie gnębić; bowiem Duch jest zaprawdę osobowości przyjacielem, choć jest zarazem jej wrogiem.

Sachse

Niech sam wydźwignie samego siebie.
Niech nie pogrąża samego siebie [w sansarze].
Albowiem sam jest sprzymierzeńcem samego siebie
i swoim własnym wrogiem.

Kudelska

Obyś przez ducha się wzmacniał i ducha nie zatracił, duch jest samemu sobie przyjacielem,
lecz duch jest samemu sobie wrogiem zarazem.

Rucińska

Niechaj sam siebie podnosi, niech nie pogrąża sam siebie,
Bo sam jest swym przyjacielem i sam jest swym własnym wrogiem.

Szuwalska

Niech się wznosi osoba siłą swej natury.
Niech nie będzie przyczyną upadku swojego.
Tak jak można być swoim własnym przyjacielem,
Można również być wrogiem dla siebie samego.

Babkiewicz

Dzięki sobie niech się wzniesie,
niechaj siebie nie pogrąża,
sam dla siebie przyjacielem,
ale sam też sobie wrogiem.