BhG 2.16

analiza syntaktyczna

asataḥ (nieprawdziwego) bhāvaḥ (egzystencja) na vidyate (nie jest).
sataḥ (prawdziwego) abhāvaḥ (nieegzystencja) na vidyate (nie jest).
tattva-darśibhiḥ tu (ale przez widzących prawdę) anayoḥ (owych dwóch) ubhayoḥ (obydwu) antaḥ (natura) dṛṣṭaḥ (widziana)[asti] (jest).

tłumaczenie polskie

Nie istnieje byt nieprawdziwego. Nie istnieje niebyt prawdziwego.
Ale znający prawdę widzą naturę tych obu.

analiza gramatyczna

na	–	av. – nie;
asataḥ	–	a-sant (√as – być) PPr 6i.1 n. – niebytu, nieprawdziwego (od: √as – być; sant – będący, istniejący, prawdziwy, esencja);
vidyate	–	√vid (być) Praes. Ā 1c.1 – jest; lub od: √vid (znajdować) Praes. pass. 1c.1 – jest znajdowana; lub od: √vid (wiedzieć) Praes. pass. 1c.1 – jest rozumiana;
bhāvaḥ	–	bhāva 1i.1 m. – egzystencja, istnienie, natura, emocje (od: √bhū – być);
na	–	av. – nie;
abhāvaḥ	–	a-bhāva 1i.1 m. – nieegzystencja, brak emocji (od: √bhū – być, bhāva – egzystencja, istnienie, natura, emocje);
vidyate	–	√vid (być) Praes. Ā 1c.1 – jest; lub od: √vid (znajdować) Praes. pass. 1c.1 – jest znajdowana; lub od: √vid (wiedzieć) Praes. pass. 1c.1 – jest rozumiana;
sataḥ	–	sant (√as – być) PPr 6i.1 n. – bytu, prawdziwego (od: √as – być; sant – będący, istniejący, prawdziwy, esencja);
ubhayoḥ	–	ubhaya sn. 6i.2 m. – obydwu;
api	–	av. – jak również, także, co więcej, nawet;
dṛṣṭaḥ	–	dṛṣṭa (√dṛś – widzieć) PP 1i.1 m. – widziany;
antaḥ	–	anta 1i.1 m. – koniec, limit, granica, konkluzja, wnętrze, natura;
tu	–	av. – ale, wtedy, z drugiej strony, i;
anayoḥ	–	idam sn. 6i.2 m. – tych;
tattva-darśibhiḥ	–	tattva-darśin 3i.3 m.; TP: tattvaṃ darśibhiḥ iti – przez widzących prawdę (od: tat – to, abst. tat-tva – tość, prawda, realność; √dṛś – widzieć, darśa – widok, wygląd, darśin – mający widzenie, widzący);

warianty tekstu

vidyate bhāvo → vidyate ‘bhāvo (jest nieegzystencja);
ubhayor api → ubhayor aṃtaraṃ (wnętrze obydwu);
tattva-darśibhiḥ → vastu-darśibhiḥ (przez widzących istotę);

Śāṃkara

Legenda:
fragmenty komentowanego wersetu
cytaty z różnych pism
wprowadzenie polemiki

 

 

A oto dlaczego powinno się tolerować zimno i ciepło nie ulegając rozpaczy czy omroczeniu:		itaś ca śoka-mohau akṛtvā śītoṣṇādi-sahanaṃ yuktam, yasmāt –
Nie ma istnienia niebytu. Nie ma nieistnienia bytu. Znawcy prawdy widzą naturę obu.		nāsato vidyate bhāvo nābhāvo vidyate sataḥ | ubhayor api dṛṣṭo ’ntas tv anayos tattva-darśibhiḥ ||2.16||
Nie ma istnienia (bhāva), czyli trwania egzystencji, niebytu (asat), czyli nierzeczywistego (avidyamāna) – zimna czy ciepła oraz ich przyczyn.		na asato ’vidyamānasya śītoṣṇādeḥ sa-kāraṇasya na vidyate nāsti bhāvo bhavanam astitā ||
Zaiste zimno i ciepło oraz ich przyczyny (kāraṇa), na mocy dowodów płynących z poznania prawdziwego (pramāṇa) nie są rzeczywistymi substancjami (vastu). Są one raczej wytworami (vikāra), a wytwory zmieniają swą naturę.		na hi śītoṣṇādi sa-kāraṇaṃ pramāṇair nirūpyamāṇaṃ vastu sambhavati | vikāro hi saḥ, vikāraś ca vyabhicarati |
Istnienie przedmiotów takich jak dzban, przedstawianych przez wzrok, jest nierealne (asat), gdyż nie postrzega się ich oddzielnie od ich [przyczyn] jak glina. Zatem wszelkie wytwory (vikāra) są niebytem skutkiem niemożności dojrzenia ich oddzielności od przyczyn. Dodatkowo [są nieprawdziwe] skutkiem niemożności postrzeżenia ich przed powstaniem i po zniszczeniu.		yathā ghaṭādi-saṃsthānaṃ cakṣuṣā nirūpyamāṇaṃ mṛd-vyatirekeṇānupalabdher asat | tathā sarvo vikāraḥ kāraṇa-vyatirekeṇānupalabdher asat | janma-pradhvaṃsābhyāṃ prāg ūrdhvaṃ cānupalabdheḥ |
Skutki (kārya) to [przedmioty] jak dzban, a [substancje] jak glina są przyczynami (kāraṇa). Obie są niebytem, gdyż nie postrzega się ich oddzielności od [wcześniejszych] przyczyn.		kāryasya ghaṭādeḥ mṛd-ādi-kāraṇasya ca tat-kāraṇa-vyatirekeṇānupalabdher asattvam ||
Można twierdzić: ponieważ są niebytem (asattva) dlatego nic nie istnieje (abhāva). Tak nie jest. W każdym [doświadczeniu] są dwie świadomości – uświadomienie bytu (sad-buddhi) i uświadomienie niebytu (asad-buddhi). Bytem jest niezmienne uświadomienie przedmiotu, a niebytem jest [uświadomienie] przedmiotu podlegające zmianie. Podział na byt i niebyt bazuje na ciągłości świadomości.		tad-asattve sarvābhāva-prasaṅga iti cet, na | sarvatra buddhi-dvayopalabdheḥ, sad-buddhir asad-buddhir iti | yad-viṣayā buddhir na vyabhicarati, tat sat | yad-viṣayā vyabhicarati, tad asat | iti sad-asad-vibhāge buddhi-tantre sthite |
Wszyscy i zawsze doświadczają tych dwóch świadomości w odniesieniu do jednego obiektu (adhikaraṇa) – istnieje dzban, istnieje płótno, istnieje słoń itd., jednak nie jest tak w przypadku „niebieskiego lotosu”[1]. Dotyczy to wszystkiego.		sarvatra dve buddhī sarvair upalabhyete samānādhikaraṇe na nīlotpalavat, san ghaṭaḥ san paṭaḥ, san hastī iti | evaṃ sarvatra |
Wśród tych dwóch świadomości, postrzeganie [wytworów] jak dzban jest zmienne odpowiednio do ich widoczności. Nie jest tak jednak w przypadku uświadomienia bytu. Ponieważ przedmioty uświadomienia, np. dzban, podlegają zmianie, dlatego są niebytem. Jednak nie jest tak w przypadku przedmiotów uświadamianych jako byt, gdyż one się nie zmieniają.		tayor buddhyoḥ ghaṭādi-buddhir vyabhicarati | tathā ca darśitam | na tu sad-buddhiḥ | tasmāt ghaṭādi-buddhi-viṣayo ’san, vyabhicārāt | na tu sad-buddhi-viṣayaḥ, avyabhicārāt ||
Można twierdzić: gdy dzban ulegnie zniszczeniu i znika uświadomienie jego istnienia, wówczas zmienia się również uświadomienie bytu. Tak nie jest, gdyż doświadcza się wówczas uświadomienia bytu [w innych przedmiotach] choćby z istnienia płótna. Owo uświadomienie bytu ma za przedmiot jedynie szczególności (viśeṣaṇa).		ghaṭe vinaṣṭe ghaṭa-buddhau vyabhicarantyāṃ sad-buddhir api vyabhicaratīti cet na | paṭād evapi sad-buddhi-darśanāt | viśeṣaṇa-viṣayaiva sā sad-buddhiḥ |
Można twierdzić: uświadomienie dzbana jest niczym uświadomienie bytu, gdyż odnosi się również do innych dzbanów. Tak jednak nie jest, gdyż nie odnosi się ono do płótna i innych [wytworów].		sad-buddhivat ghaṭa-buddhir api ghaṭāntarā dṛśyata iti cet, na | paṭādau adarśanāt ||
Można twierdzić: gdy dzban ulegnie zniszczeniu uświadomienie bytu również się nie objawia. Tak nie jest, z powodu nieistnienia substancji (viśeṣya). Ponieważ uświadomienie bytu ma za przedmiot szczególność (viśeṣaṇa), gdy nie ma substancji, nie można mówić o [jej] szczególności, więc co będzie przedmiotem [percepcji] (viṣaya)? Ponownie uświadomienie bytu nie zależy od nieobecności przedmiotu.		sad-buddhir api naṣṭe ghaṭe na dṛśyata iti cet, na | viśeṣyābhāvāt | sad-buddhir viśeṣaṇa-viṣayā satī viśeṣyābhāve viśeṣaṇānupapattau kiṃ-viṣayā syāt? na tu punaḥ sad-buddheḥ viṣayābhāvāt ||
Można twierdzić: Odniesienie do jednego obiektu nie ma zastosowania, gdy substancja,np. dzban, nie istnieje. Tak nie jest. Np. w przypadku [stwierdzenia] „to jest woda”, w stosunku do mirażu, nawet gdy jeden z dwóch [perceptów] nie istnieje, to mowa jest o tym samym obiekcie.		ekādhikaraṇatvaṃ ghaṭādi-viśeṣyābhāve na yuktam iti cet, na | idam udakam iti marīcy-ādau anyatarābhāve ’pi sāmānādhikaraṇya-darśanāt ||
Dlatego [biorąc pod uwagę] przeciwieństwa (dvandva) oraz ciało i inne [wytwory], a także ich przyczyny [autor mówi]: „nie ma istnienia niebytu”.		tasmād dehāder dvandvasya ca sa-kāraṇasya asato na vidyate bhāva iti |
Zatem nie może mieć miejsce nieistnienie, czyli nierealność, bytu (sat), czyli jaźni (ātman) – gdyż nigdy się ona nie zmienia, jak to już powiedzieliśmy.		tathā sataś ca ātmano ’bhāvo ’vidyamānatā na vidyate, sarvatrāvyabhicārāt ity avocāma ||
Dlatego znawcy prawdy (tattva-darśin) ujrzeli, czyli pochwycili kres, czyli konkluzję (nirṇaya) obydwu – bytu i niebytu, czyli jaźni i niejaźni, [i mówią,] że pośród nich: „byt jest bytem, a niebyt niebytem”.		evam ātmānātmanoḥ sad-asatoḥ ubhayor api dṛṣṭaḥ upalabdho ’nto nirṇayaḥ sat sad eva, asat asad eveti, tv anayoḥ yathoktayoḥ tattva-darśibhiḥ |
„To” (tat) [w wyrazie „prawda” (tattva)] jest nazwaniem wszystkiego, a wszystko jest brahmanem, dlatego jego imieniem jest „to”. Zatem prawda (tattva) jest istnieniem „tego” (tad-bhāva), jest istotą brahmana. Ponieważ usiłują oni zobaczyć „to”, dlatego zwani są znawcami prawdy i przez nich [jest ona ujrzana].		tad iti sarva-nāma sarvaṃ ca brahma, tasya nāma tad iti, tad-bhāvas tattvam, brahmaṇo yāthātmyam | tad draṣṭuṃ śīlaṃ yeṣāṃ te tattva-darśinaḥ, tais tattva-darśibhiḥ |
Również i ty, gdy zyskasz wzrok znawców prawdy, wyzbędziesz się rozpaczy i omroczenia, toleruj przeciwieństwa zimna i ciepła mające postać stałych i przypadkowych [doświadczeń]. Bądź pewny, że są to tylko wytwory objawiające się fałszywie niczym miraż wody. Oto sens [wypowiedzi].		tvam api tattva-darśināṃ dṛṣṭim āśritya śokaṃ mohaṃ ca hitvā śītoṣṇādīni niyatāniyata-rūpāṇi dvandvāni vikāro ’yam asann eva marīci-jalavan mithyāvabhāsate iti manasi niścitya titikṣasva ity abhiprāyaḥ ||2.16||
[1] Niebieskość i lotos odnoszą się do dwóch istnień – substancji i jej cechy, dlatego ich doświadczenie jest bardziej złożone.

Rāmānuja

yat tv ātmanāṃ nityatvaṃ dehānāṃ svābhāvikaṃ nāśitvaṃ ca śokānimittim uktam gatāsūn agatāsūṃś ca nānuśocanti paṇḍitāḥ [gītā 2.11] iti tad upapādayitum ārabhate | tat-kṣāntiḥ kim arthā? ity ata āha—nāsata iti |
asato dehasya sad-bhāvo na vidyate | sataś cātmano nāsadbhāvaḥ | ubhayor dehātmanor upalabhyamānayoḥ yathopalabdhi tattva-darśibhir anto dṛṣṭaḥ | nirṇayāntatvān nirūpaṇasya nirṇaya iha anta-śabdenocyate | dehasyācid-vastuno’sattvam eva svarūpam | ātmanaś cetanasya sattvam eva svarūpam iti niṇayo dṛṣṭa ity arthaḥ |
vināśa-svabhāvo hy asattvam | avināśa-svabhāvaś ca sattvam | yathoktaṃ bhagavatā paraśareṇa tasmān na vijñānam ṛte’sti kiñcit kvacit kadācid dvija vastu-jātam [vi.pu. 2.12.43] sad-bhāva evaṃ bhavato mayokto jñānaṃ yathā satyam asatyam anyat [vi.pu. 2.12.45]
anāśī paramārthaś ca prājñair abhyupagamyate |
tat tu nāśi na sandeho nāśi-dravyopapāditam || [vi.pu. 2.14.24]
yat tu kālāntareṇāpi nānyāṃ saṃjñām upaiti vai |
pariṇāmādi-saṃbhūtā tad vastu nṛpa tac ca kim || [vi.pu. 2.13.100] iti |
atrāpi antavanta ime dehāḥ [gītā 2.18] avināśi tu tad viddhi [gītā 2.17] ity ucyate | tad eva sattvāsattva-vyapadeśa-hetuḥ iti gamyate |
atra tu sat-kārya-vādasyāsaṅgatvān na tat-paro’yaṃ ślokaḥ | dehātma-svabhāvājñāna-mohitasya tan-moha-śāntaye hy ubhayor nāśitvānāśitva-svarūpa-svabhāva-viveka eva vaktavyaḥ | sa eva gatāsūn agatāsūṃś ca nānuśocanti [gītā 2.11] iti prastutaḥ | sa eva ca avināśi tu tad viddhi [gītā 2.17] antavanta ime dehāḥ [gītā 2.18] ity anantaram upapādyate | ato yathokta evārthaḥ

Śrīdhara

nanu tathāpi śītoṣṇādikam atiduḥsahaṃ kathaṃ soḍhavyam | atyantaṃ tat-sahane ca kadācid deha-nāśaḥ syād ity āśaṅkya tattva-vicārataḥ sarvaṃ soḍhuṃ śakyam ity āśayenāha nāsato vidyata iti | asato 'nātma-dharmatvād avidyamānasya śītoṣṇāder ātmani bhāvaḥ sattā na vidyate | tathā sataḥ sat-svabhāvasyātmano 'bhāvo nāśo na vidyate | evam ubhayoḥ sad-asator anto nirṇayo dṛṣṭaḥ | kaiḥ ? tattva-darśibhiḥ vastu-yāthārthya-vedibhiḥ | evambhūta-vivekena sahasvety arthaḥ

Madhusūdana

komentarz wspólny przy wersecie BhG 2.18

Viśvanātha

etac ca viveka-daśān adhirūḍhān prati uktam | vastutas tu asaṅgo hy ayaṃ puruṣaḥ iti śruter jīvātmanaś ca sthūla-sūkṣma-dehābhyāṃ tad-dharmaiḥ śoka-mohādibhiś ca sambandho nāsty eva | tat-sambandhasya avidyā kalpitatvād ity āha neti | asato 'nātma-dharmatvād ātmani jīve avartamānasya śoka-mohādes tad-āśrayasya dehasya ca bhāvaḥ sattā nāsti | tathā sataḥ satya-rūpasya jīvātmano 'bhāvo nāśo nāsti | tasmād ubhayor etayor asat-sator anto nirṇayo 'yaṃ dṛṣṭaḥ | tena bhīṣmādiṣu tvad-ādiṣu ca jīvātmasu satyatvād anaśvareṣu deha-daihika-viveka-śoka-mohādayo naiva santi kathaṃ bhīṣmādayo naṅkṣanti | kathaṃ vā tāṃs tvaṃ śocasīti bhāvaḥ

Baladeva

tad evaṃ bhagavatā pārthasyāsthānāśocitvena tat-pāṇḍityam ākṣiptam | śoka-haraṃ ca svopāsanam eva tac copāsopāsaka-bheda-ghaṭitam ity upāsyāj jīvāṃśinaḥ svasmād upāsakānāṃ jīvāṃśānāṃ tāttvikaṃ dvaitam upadiṣṭam | atha yad ātma-tattvena tu brahma-tattvaṃ dīpopameneha yuktaḥ prapaśyet [ŚvetU 2.15] ity ādāv aṃśa-svarūpa-jñānasyāṃśi-svarūpa-jñānopayogitva-śravaṇāt tad ādau saniṣṭhādīn sarvān pratyaviśeṣeṇopadeśyaṃ tac ca dehātmanor vaidharmya-dhiyam antarā na syād iti tad-vaidharmya-bodhāyārabhyate nāsata ity ādibhiḥ | asataḥ pariṇāmino dehāder bhāvo 'pariṇāmitvaṃ na vidyate | sato ’ pariṇāmina ātmanas tv abhāvaḥ pariṇāmitvaṃ na vidyate | dehātmānau pariṇāmāpariṇāma-svabhāvau bhavataḥ | evam ubhayor asat-sac-chabditayor dehātmanor anto nirṇayas tattva-darśibhis tad-ubhaya-svabhāva-vedibhiḥ puruṣair dṛṣṭo 'nubhūtaḥ | atrāsac-chabdena vinaśvaraṃ dehādi jaḍaṃ sac-chabdena tv avinaśvaram ātma-caitanyam ucyate | evam eva śrī-viṣṇu-purāṇe 'pi nirṇītaṃ dṛṣṭaṃ jyotīṃṣi viṣṇur bhuvanāni viṣṇur [ViP 2.12.38] ity upakramya yad asti yan nāsti ca vipra-varya [?] ity asti | nāsti-śabda-vācyayoś cetana-jaḍayos tathātvaṃ vastv asti kiṃ kutradcid ity ādibhir nirūpitaḥ | tatra nāsti śabda-vācyaṃ jaḍam | asti-śabdavātyaṃ tu caitanyam iti svayam eva vivṛtam | yat tu sat-kārya-vāda-sthāpanāyai tat-padyam ity āhus tan-niravadhānaṃ dehātma-svabhāvānabhijñāna-mohitaṃ prati tan-moha-vinivṛttaye tat-svabhāvābhijñāpanasya prakṛtatvāt

Michalski

Co nie istnieje, nie może mieć bytu, lecz co istnieje, nie może nie być — jasne pojęcie o jednym i drugim tylko ci mają, co widzą prawdę.

Olszewski

Kto nie istnieje, istnieć nie może, a kto istnieje, nie może przestać istnieć; mędrcy, którzy widzą prawdę, znają granice tych dwóch rzeczy.

Dynowska

Byt rzeczywisty nie przestaje istnieć nigdy; to, co rzeczywistego nie posiada bytu, trwałym nie może się stać. Prawdę o nich poznali ci, co wniknęli w treść i rdzeń rzeczy wszelkiej.

Sachse

Niebyt nie może zaistnieć,
byt natomiast nie może przestać istnieć.
Ci, którzy widzą prawdę,
widzą też granicę pomiędzy nimi.

Kudelska

Z niebytu byt nie powstaje, a niebyt nie zrodzi się z bytu;
Związek pomiędzy tymi kategoriami został dostrzeżony przez tych, którzy prawdę widzą.

Rucińska

Byt przestać istnieć nie może, niebyt nie może zaistnieć –
Granicę obu postrzegli ci, którzy widzą prawdziwie.

Szuwalska

To, co jest nieprawdziwe, nie może trwać wiecznie,
Ale to, co jest wieczne, na wieki trwać będzie.
Słowa te głoszą mędrcy, co prawdę poznali.

Byrski

Nie ma istnienia niebytu, ani bytu nieistnienia.
Tych obu rozgraniczenie dostrzegli istoty znawcy.