BhG 8.12-13

analiza syntaktyczna

sarva-dvārāṇi (wszystkie bramy) saṃyamya (powściągnąwszy),
hṛdi ca (i w sercu) manaḥ (umysł) nirudhya (zatrzymawszy),
mūrdhni (w głowie) ātmanaḥ (swój) prāṇam (oddech) ādhāya (umieściwszy),
yoga-dhāraṇām (w koncentracji jogicznej) āsthitaḥ (pozostający),
om iti (OM) ekākṣaram (jednosylabowego) brahma (brahmana) vyaharan (wypowiadający)
mām (o mnie) anusmaran (rozmyślający)
deham (ciało) tyajan (porzucający) yaḥ (kto) prayāti (odchodzi),
sa (ten) paramām gatim (do najwyższego celu) yāti (idzie).

tłumaczenie polskie

Kto zablokował wszystkie bramy, zatrzymał umysł w sercu,
swój oddech umieścił w głowie i pozostając w koncentracji jogicznej
wypowiada brahmana [w postaci] pojedynczej sylaby „OM” o mnie rozmyślając,
[i tak] odchodzi porzucając ciało, ten zdąża do najwyższego celu.

analiza gramatyczna

sarva-dvārāṇi	–	sarva-dvāra 2i.3 n. ; sarvāṇi [indriyāṇāṃ] dvārāṇīti – wszystkie bramy [zmysłów] (od: sarva – wszystko; √ dvṛ – przeszkadzać, okrywać, dvāra – brama, wejście, droga);
saṃyamya	–	sam- √ yam (powściągać) absol. – powściągnąwszy;
manaḥ	–	manas 2i.1 n. – umysł (od: √ man – myśleć);
hṛdi	–	hṛt 7i.1 n. – w sercu, w umyśle, w jaźni;
nirudhya	–	ni- √ rudh (przeszkadzać, zatrzymywać) absol. – zablokowawszy, zatrzymawszy;
ca	–	av. – i;
mūrdhni	–	mūrdhan 7i.1 m. – w głowie, na szczycie, w czole;
ādhāya	–	ā- √ dhā (umieszczać, naprawiać) absol. – umieściwszy;
ātmanaḥ	–	ātman 6i.1 m. – jaźni, swój;
prāṇam	–	prāṇa 2i.1 m. – oddech, życie (od: pra- √ an – oddychać w górę → √ prāṇ – oddychać, żyć);
āsthitaḥ	–	āsthita (ā- √ sthā – iść ku, wykonywać) PP 1i.1 m. – pozostający, znajdujący się w pobliżu, idący ku, ten który się wspiął;
yoga-dhāraṇām	–	yoga-dhāraṇā 2i.1 f. ; TP : yogasya dhāraṇām iti – stabilność jogiczną (od: √ yuj – zaprzęgać, łączyć, yoga  – przyłączanie, zysk, zaprzęgnięcie, zastosowanie, metoda, środki, jedna ze szkół filozofii indyjskiej; √ dhṛ – dzierżyć, dhāraṇā – podtrzymywanie, koncentracja, stabilność);

*****

om	–	av. – zawołanie OM, praṇava;
iti	–	av. – tak (zaznacza koniec wypowiedzi);
ekākṣaram	–	eka-akṣara 2i.1 n. – mające jedną głoskę (od: eka – jeden; √ kṣar – zmniejszać się, znikać, a-kṣara – niezniszczalny, sylaba, głoska);
brahma	–	brahman 2i.1 n. – ducha, Wedę (od: √ bṛh – zwiększać);
vyāharan	–	vy-ā-harant (vi-ā- √ hṛ – wypowiadać) PPr 1i.1 m. –wypowiadający, wydający dźwięk;
mām	–	asmat sn. 2i.1 – mnie;
anusmaran	–	anusmarant (anu- √ smṛ – myśleć po kolei, rozpamiętywać) PPr 1i.1 m. – rozpamiętujący;
yaḥ	–	yat sn. 1i.1 m. – kto;
prayāti	–	pra- √ yā (iść, odchodzić) Praes. P 1c.1 – idzie, odchodzi, umiera;
tyajan	–	tyajant ( √ tyaj – porzucać) PPr 1i.1 – porzucający;
deham	–	deha 2i.1 m. – ciało (od: √ dih – namaszczać, kleić, deha – forma, kształt, ciało);
saḥ	–	tat sn. 1i.1 m. – on;
yāti	–	√ yā (iść, osiągać) Praes. P 1c.1 – idzie, osiąga;
paramām	–	paramā 2i.1 f. – najdoskonalszą, najlepszą (stopień najwyższy od: para – daleki, odległy, poza, wcześniejszy, późniejszy, starożytny, ostateczny);
gatim	–	gati 2i.1 f. – poruszanie się, drogę, podróż, rezultat, cel, schronienie, źródło (od: √ gam – iść);

warianty tekstu

mūrdhny ādhāyātmanaḥ → mūrdhny ādāyātmanaḥ / mūrdhny ādhāya manaḥ / mūrdhny ādhyāyātmanaḥ (w czole własny [oddech] dawszy / w czole umieściwszy umysł / w czole rozmyślawszy o własnym [oddechu]);
prāṇam → prāṇān (oddechy);
yoga-dhāraṇām → yoga-dhāraṇam / yoga-dhāraṇāt (powstrzymanie jogiczne / z jogicznego powstrzymania);
tyajan dehaṃ sa yāti paramāṃ gatim → sa mad-bhāvaṃ yāṃti nāsty atra saṃśayaḥ (ten mój stan osiąga, nie ma co do tego wątpliwości);

Śāṃkara

sa yo ha vai tad bhagavan manuṣyeṣu prāyaṇāntam oṃkāram abhidhyāyīta | katamaṃ vāva sa tena lokaṃ jayatīti | tasmai sa hovāca—etad vai satya-kāma paraṃ cāparaṃ ca brahma yad oṃkāraḥ [pūrvraśnauttaṃ 5.1-2] ity upakramya, yaḥ punar etaṃ trimātreṇa om ity etenaivākṣareṇa paraṃ puruṣam abhidhyāyīta sa sāmabhir unnīyate brahma-lokaṃ [pūrvraśnauttaṃ 5.5] ity ādinā vacanena, anyatra dharmād anyatrādharmād [kṛtaṭhuttaṃ 1.2.14] iti copakramya

sarve vedā yat padam āmananti
tapāṃsi sarvāṇi ca yad vadanti |
yad icchanto brahmacaryaṃ caranti
tat te padaṃ saṃgraheṇa bravīmy om ity etad [kṛtaṭhuttaṃ 1.2.15]

ity ādibhiś ca vacanaiḥ parasya brahmaṇo vācaka-rūpeṇa, pratimāvat pratīka-rūpeṇa vā, para-brahma-pratipatti-sādhanatvena manda-madhyama-buddhīnāṃ vivakṣitasya oṃkārasyopāsanaṃ kālāntare mukti-phalam uktaṃ yat, tad evehāpi kaviṃ purāṇam anuśāsitāraṃ [gītā 8.9] yad akṣaraṃ veda-vido vadanti [gītā 8.11] iti copanyastasya parasya brahmaṇaḥ pūrvokta-rūpeṇa pratipatty-upāya-bhūtasya oṃkārasya kālāntara-mukti-phalam upāsanaṃ yogadhāraṇā-sahitaṃ vaktavyam | prasaktānuprasaktaṃ ca yat kiṃcid ity evam artha uttare grantha ārabhyate—

sarva-dvārāṇi sarvāṇi ca tāni dvārāṇi ca sarva-dvārāṇy upalabdhau, tāni sarvāṇi saṃyasya saṃyamanaṃ kṛtvā mano hṛdi hṛdaya-puṇḍārīke nirūdhya nirodhaṃ kṛtvā niṣpracāram āpādya, tatra vaśīkṛtena manasā hṛdayād ūrdhva-gāminyā nāḍyordhvam ārūhya mūrdhny ādhāya ātmanaḥ prāṇam āsthitaḥ pṛvṛtto yoga-dhāraṇāṃ dhārayitum

tatraiva ca dhārayan—

om iti ekākṣaraṃ brahma brahmaṇo’bhidhāna-bhūtam oṃkāraṃ vyāharan ucārayan, tad-artha-bhūtaṃ mām īśvaram anusmaran anucintayan yaḥ prayāti mriyate, sa tyajan parityajan dehaṃ śarīraṃ—tyajan deham iti prayāṇa-viśeṣaṇārthaṃ deha-tyāgena prayāṇam ātmanaḥ, na svarūpa-nāśenety arthaḥ—sa evaṃ yāti gacchati paramāṃ prakṛṣṭāṃ gatim

Rāmānuja

sarvāṇi śrotrādīnīndriyāṇi jñānadvārabhūtāni saṃyamya svavyāpārebhyo vinivartya, hṛdayakamalaniviṣṭe mayy akṣare mano nirudhya, yogākhyāṃ dhāraṇām āsthitaḥ mayy eva niścalāṃ sthitim āsthitaḥ, om ity ekākṣaraṃ brahma madvācakaṃ vyāharan, vācyaṃ mām anusmaran, ātmanaḥ prāṇaṃ mūrdhny ādhāya dehaṃ tyajan yaḥ prayāti sa yāti paramāṃ gatiṃ prakṛtiviyuktaṃ matsamānākāram apunarāvṛttim ātmānaṃ prāpnotītyarthaḥ / „yaḥ sa sarveṣu bhūteṣu naśyatsu na vinaśyati // avyakto 'kṣara ity uktas tam āhuḥ paramāṃ gatim // BhGR_1.” ity anantaram eva vakṣyate

Śrīdhara

pratijñātam upāyaṃ sāṅgam āha dvābhyāṃ sarveti | sarvāṇi indriya-dvārāṇi saṃyamya pratyāhṛtya | cakṣur-ādibhiḥ bāhya-viṣaya-grahaṇaṃ akurvan ity arthaḥ | manaś ca hṛdi nirudhya | bāhya-viṣaya-smaraṇam akurvan ity arthaḥ | mūrdhni bhruvor madhye prāṇam ādhāya yogasya dhāraṇāṃ sthairyam āsthitaḥ āśritavān san |

om iti | om ity ekaṃ yad akṣaraṃ tad eva brahma-vācakatvād vā pratimādivad brahma-pratīkatvād vā brahma | tad-vyāharan uccārayaṃs tad-vācyaṃ ca mām anusmarann eva dehaṃ tyajan yaḥ prakarṣeṇa yāti arcirādi-mārgeṇa sa paramāṃ śreṣṭhāṃ gatiṃ mad-gatiṃ yāti prāpnoti

Madhusūdana

tatra pravakṣya iti pratijñātam arthaṃ sopakaraṇam āhaa dvābhyām sarva-dvārāṇīti | sarvāṇīndriya-dvārāṇi saṃyamya sva-sva-viṣayebhyaḥ pratyāhṛtya viṣaya-doṣa-darśanābhyāsāt tad-vimukhatām āpāditaiḥ śrotrādibhiḥ śabdādi-viṣaya-grahaṇam akurvan | bāheyndriya-nirodhe 'pi manasaḥ pracāraḥ syād ity ata āha mano hṛdi nirudhya ca, abhyāsa-vairāgyābhyāṃ ṣaṣṭhe vyākhyātābhyāṃ hṛdaya-deśe mano nirudhya nirvṛttikatām āpādya ca, antar api viṣaya-cintām akurvann ity arthaḥ | evaṃ bahir antar upalabdhi-dvārāṇi sarvāṇi saṃnirudhya kriyā-dvāraṃ prāṇam api sarvato nigṛhya bhūmi-jaya-krameṇa mūrdhny ādhāya bhruvor madhye tad-upari ca gurūpadiṣṭa-mārgeṇāveśyātmano yoga-dhāraṇām ātma-viṣaya-samādhi-rūpāṃ dhāraṇām āsthitaḥ | ātmana iti devatā-divya-vṛtty-artham |

om ity ekam akṣaraṃ brahma-vācakatvāt pratimā-baddha-brahma-pratīkatvād vā brahma vyāharann uccaran | om iti vyāharann ity etāvataiva nirvāha ekākṣaram ity anāyāsa-kathanena stuty-artham | om iti vyāharann ekākṣaram ekam advitīyam akṣaram avināśi sarva-vyāpakaṃ brahma mām om ity asyārthaṃ smarann iti vā | tena praṇavaṃ japaṃs tad-abhidheya-bhūtaṃ ca māṃ cintayan mūrdhanyayā nāḍyā dehaṃ tyajanyaḥ prayāti sa yāti deva-yāna-mārgeṇa brahma-lokaṃ gatvā tad-bhogānte paramāṃ prakṛṣṭāṃ gatiṃ mad-rūpām |

atra patañjalinā tīvra-saṃvegānām āsannaḥ (Ys 1.21) samādhi-lābhaḥ ity uktvā īśvara-praṇidhānād vā (1.23) ity uktam | praṇidhānaṃ ca vyākhyātaṃ tasya vācakaḥ praṇavaḥ (1.27), taj-japas tad-artha-bhāvanam (1.28) iti | samādhi-siddhir īśvara-praṇidhānāt (2.45) iti ca | iha tu sākṣād eva tataḥ parama-gati-lābha ity uktam | tasmād avirodhayom ity ekākṣaraṃ brahma vyāharan mām anusmarann ātmano yoga-dhāraṇām āsthita iti vyākhyeyam | vicitra-phalatvopapatter vā na nirodhyaḥ

Viśvanātha

uktam arthaṃ vadan yoge prakāram āha sarvāṇi cakṣur-ādīndriya-dvārāṇi saṃyamya bāhya-viṣayebhyaḥ pratyāhṛtya manaś ca hṛdy eva nirudhya viṣayāntareṣv asaṅkalpya mūrdhni bhruvor madhye eva prāṇam ādhāya yoga-dhāraṇām ānakha-śikha-man-mūrti-bhāvanām āśritaḥ san om ity ekākṣaraṃ brahma-svarūpaṃ vyāharan uccārayan tad-vācyaṃ mām anusmarann anudhyāyan paramāṃ gatiṃ mat-sālokyam

Baladeva

yoga-prakāram āha sarveti | sarvāṇi bahir jñāna-dvārāṇi śrotrādīni saṃyamya śabdādibhyo viṣayebhyaḥ pratyāhṛtya doṣa-darśanābhyāsena tad-vimukhais tais tān gṛhṇan śrotrādi-saṃyame 'pi manaḥ pracared ity ata āha hṛdi sthite mayi antar-jñāna-dvāraṃ mano nirudhya niveśya manasāpi tān smaran | atha kriyā-dvāraṃ prāṇaṃ ca mūrdhnādhāyādau hṛt-padme vaśīkṛtya tasmād ūrdhva-gatayā suṣumṇayā gurūpadiṣṭa-vartmanā bhūmi-jaya-krameṇa bhruvor madhye tad-upari brahma-randhre ca saṃsthāpya ātmano mama yoga-dhāraṇām āāda-śikhaṃ mad-bhāvanam āsthitaḥ kurvan |

om iti vācakaṃ brahma tatra vyāharan antar uccārayan tat stauti ekākṣaram iti ekaṃ pradhānaṃ ca tad-akṣaram avināśi ceti tathā tad vācyaṃ māṃ parmātmānam anusmaran dhyāyan yo dehaṃ tyajan prayāti sa paramāṃ gatiṃ mat-sālokyatāṃ yāti

Michalski

Kto, zamknąwszy wszystkie drzwi ciała, uczucia swe w sercu zatrzyma, dech życia zbierze w swej głowie i odda się Jodze w skupieniu, –
i tę jedną sylabę OM, która jest Brahmanem, wypowie, o mnie myśląc, – ten, gdy odejdzie, z ciała wyzwolony, – pójdzie najwyższą drogą.

Olszewski

Zamknąwszy wrota wszystkich zmysłów, ześrodkowawszy ducha w sercu, a w głowie tchnienie życiowe, mocny i wytrwały w Jedności duchowej.
Zwracając się z wyrazem mistycznym om do Boga jedynego i niepodzielnego i mnie wspominając: kto w ten sposób odchodzi, porzucając swoje ciało, ten wstępuje na drogę najwyższą.

Dynowska

Kto w ostatnią chwilę życia, gdy opuszcza to ciało, zamknie wszystkie zmysłów wyloty, duszę w sercu skupi, a prądy żywotne e głowie – w jogę wgłębiony,
„AUM” – najświętsze Słowo Brahmana – powtarza, o Mnie myśląc jedynie, ten zaprawdę na drogę wchodzi najwyższą.

Sachse

[Ten, kto odchodzi wówczas],
gdy opanował wszystkie bramy
[dające światu zewnętrznemu dostęp do człowieka],
gdy zatrzymał umysł w sercu,
skupił pranę u szczytu głowy i zagłębił się w jogę;
kto porzuca ciało i odchodzi pamiętając o mnie,
i wymawia jedyne, niezniszczalne OM,
[symbol] brahmana,
ten idzie ku najwyższemu przeznaczeniu.

Kudelska

Zamykając wszystkie bramy swego ciała, umysł skupiając na sercu, a życia oddech umiejscawiając w punkcie na szczycie głowy,
Jogin nieporuszony w nieprzerwanej medytacji trwa.
Ten, kto wypowiada tę jedną sylabę Om, która jest brahmanem,
O mnie pamiętając, porzucając ciało przechodzi dalej, osiąga najwyższy cel.

Rucińska

Zawarłszy wszystkie otwory i umysł w sercu zamknąwszy
Na czole oddech swój kładąc, w głębokim trwając skupieniu,
Kto jedną zgłoskę Brahmana, Om, szepce i myśli o mnie,
W chwili, gdy ciało porzuca, ten cel osiąga najwyższy.

Szuwalska

Należy zamknąć wszystkie bramy ciała swego,
Umysł skupić na sercu, świadomość skierować
Ku głowie wraz z powietrzem i oddać się jodze.
W tym stanie wypowiadać OM – świętą sylabę.
Pamiętając w ten sposób o Mnie w chwili śmierci,
Osiąga się najwyższe, wieczne przeznaczenie.