atha tṛtīyo ‘dhyāyaḥ – karma-yogaḥ

A oto rozdział trzeci: „Joga czynu”

Śāṃkara

Legenda:

fragmenty komentowanego wersetu

cytaty z różnych pism

wprowadzenie polemiki

Omawiając dwa stanowiska (buddhi) będące tematem [niniejszego] dzieła, a związane z zagadnieniem aktywności i powściągnięcia (pravṛtti, nivṛtti), Bóg przedstawił stanowisko jogi i sankhji.

śāstrasya pravṛtti-nivṛtti-viṣaya-bhūte dve buddhī bhagavatā nirdiṣṭe, sāṅkhye buddhir yoge buddhir iti ca |

Poczynając od słów: „Gdy wszelkie żądze porzuci” (BhG 2.55) aż do końca [poprzedniego] rozdziału omówił powinności wyrzeczeńców, którzy przyjęli schronienie w stanowisku sankhji oraz przedstawił ich ostateczny cel (kṛtārthatā) osiągany wyłącznie dzięki owemu przekonaniu (niṣṭhatā) [i wyrażony] w słowach: „Oto stan brahmanowy” (BhG 2.72).

tatra prajahāti yadā kāmān (BhG 2.55) ity ārabhya ā-adhyāya-parisamāpteḥ sāṅkhya-buddhy-āśritānāṃ saṃnyāsaṃ kartavyam uktvā teṣāṃ tan-niṣṭhatayaiva ca kṛtārthatā uktā eṣā brāhmī sthitiḥ (BhG 2.72) iti |

[Bóg] mówi Ardźunie: „Masz prawo do działania, nie lgnij do bezczynu” (BhG 2.47) – „o miły, powinno się wypełniać powinności, gdy przyjmiesz schronienie w jodze rozumu, nie osiągniesz pomyślności”.

arjunāya ca karmaṇy evādhikāras te, mā saṅgo ’stv akarmaṇi (BhG 2.47) iti karma eva kartavyam uktavān yoga-buddhim āśritya, na tata eva śreyaḥ-prāptim uktavān |

Gdy Ardźuna usłyszał [takie twierdzenie], wielce zaniepokojony docieka: „Dlaczego mnie, czcicielowi, który pragnę najwyższego dobra, najpierw [Bóg] przedstawił stanowisko sankhji – praktykę [wiodącą] bezpośrednio do najwyższego dobra, a następnie radzi, bym zajął się czynem, jawnie wiążącym się z licznymi kłopotami, którego owocem, skutkiem niebezpośredniości (pāramparya), jest niestałe dobro?” – oto niepokoje Ardźuny.

tad etad ālakṣya paryākulī-bhūta-buddhir arjuna uvāca – kathaṃ bhaktāya śreyo ’rthine yat sākṣāt śreyaḥ-sādhanaṃ sāṅkhya-buddhi-niṣṭhāṃ śrāvayitvā māṃ karmaṇi dṛṣṭānekānartha-yukte param-paryeṇāpi anaikāntika-śreyaḥ-prāpti-phale niyuñjyād iti yuktaḥ pary-ākulībhāvo ’rjunasya |

Pytanie [Ardźuny], zaczynające się od słów: „Dlaczego jeśli uważasz…” (BhG 3.1) oraz odpowiedź Boga rozwiewająca wątpliwości, [mówią] o dwóch wyżej wzmiankowanych zagadnieniach [poruszanych] w dziele.

tad-anurūpa-praśnaḥ jyāyasī cet (BhG 3.1) ity ādiḥ | praśnāpākaraṇa-vākyaṃ ca bhagavatā uktaṃ yathokta-vibhāga-viṣaye śāstre |

Niektórzy jednak inaczej rozumiejąc pytanie Ardźuny przedstawiają odpowiedź Boga jako niepasującą do pytania (tat-pratikūla). Mianowicie [autorzy ci] przedstawili [jedno] znaczenie Gity w podsumowaniu, następnie tutaj opisują niepasujące do niego znaczenie w pytaniu i odpowiedzi.

kecit tu arjunasya praśnārtham anyathā kalpayitvā tat-pratikūlaṃ bhagavataḥ prativacanaṃ varṇayanti | yathā ca ātmanā sambandha-granthe gītārtho nirūpitas tat-pratikūlaṃ ceha punaḥ praśna-prativacanayor arthaṃ nirūpayanti |

Jakim to sposobem? Najpierw w podsumowaniu Gity przedstawiona jest jako konkluzja synteza wiedzy i czynu [odpowiednia dla] osób na wszystkich etapach życia (āśramin). Następnie [autor] precyzuje, ostatecznie odrzucając [twierdzenie], że gdy wyrzeknie się czynów, które Objawienie nakazuje [wypełniać] aż do śmierci, wówczas dzięki samej czystej wiedzy może osiągnąć wyzwolenie.

kathaṃ? tatra sambandha-granthe tāvat sarveṣām āśramiṇāṃ jñāna-karmaṇoḥ samuccayo gītā-śāstre nirūpito ’rtha ity uktam | punaḥ viśeṣitaṃ ca yāvaj-jīva-śruti-coditāni karmāṇi parityajya kevalād eva jñānān mokṣaḥ prāpyata ity etad ekāntenaiva pratiṣiddham iti |

Tu jednak ukazuje opcjonalność [obowiązków] odpowiednio do etapów życia i mówi o [konieczności] wyrzeczenia się czynów, które Objawienie nakazuje [wypełniać] aż do śmierci.

iha tv āśrama-vikalpaṃ darśayatā yāvaj-jīva-śruti-coditānām eva karmaṇāṃ parityāga uktaḥ |

Jak Bóg może przedstawiać Ardźunie takie przeciwstawne twierdzenia, i jak można pogodzić takie sprzeczności?

tat katham īdṛśaṃ viruddham artham arjunāya brūyād bhagavān, śrotā vā kathaṃ viruddham artham avadhārayet |

Może jest tak, że jedynie głowom rodzin wzbrania się porzucenia rytów wedyjskich i osiągania wyzwolenia dzięki czystej wiedzy, a nie osobom na innych etapach życia. Tu również pojawia się sprzeczność pomiędzy pierwszą i drugą tezą. Dlaczego? Uznawszy syntezę wiedzy i czynu dla osób na wszystkich etapach życia jako ostateczne znaczenie tekstu Gity, jak może temu zaprzeczać mówiąc o wyzwoleniu osiąganym dzięki samej wiedzy przez [osoby] na pozostałych etapach życia?

tatraitat syād gṛhasthānām eva śrauta-karma-parityāgena kevalād eva jñānān mokṣaḥ pratiṣidhyate na tv āśramāntarāṇām iti | etad api pūrvottara-viruddham eva | kathaṃ, sarvāśramiṇāṃ jñāna-karmaṇoḥ samuccayo gītā-śāstre niścito ’rtha iti pratijñāya iha kathaṃ tad-viruddhaṃ kevalād eva jñānān mokṣaṃ brūyād āśramāntarāṇām |

Oto możliwe wytłumaczenie: Słowa te powiedziane są ze względu na ryty wedyjskie. Głowom rodzin wzbrania się osiągania wyzwolenia dzięki samej wiedzy wyzbytej rytów wedyjskich. Nawet oświecone głowy rodziny, gdy przeoczą ryty bramińskie, niczym nieoświeceni, dzięki samej wiedzy nie osiągną wyzwolenia.

atha mataṃ śrauta-karmāpekṣayaitad-vacanaṃ kevalād eva jñānāt śrauta-karma-rahitād gṛhasthānāṃ mokṣaḥ pratiṣidhyate iti | tatra gṛhasthānāṃ vidyamānam api smārtaṃ karmāvidyamānavad upekṣya jñānād eva kevalān na mokṣa ity ucyata iti |

Tu również jest sprzeczność. Dlaczego? Jak rozsądny człowiek może uznać, że jedynie głowom rodzin, a nie osobom na innych etapach życia, wzbrania się osiągnięcia wyzwolenia dzięki wiedzy połączonej z rytami bramińskimi?

etad api viruddham | kathaṃ? gṛhasthasyaiva smārta-karmaṇā samuccitād jñānān mokṣaḥ pratiṣidhyate na tu āśramāntarāṇām iti kathaṃ vivekibhiḥ śakyam avadhārayitum |

Co więcej, jeśli dzięki praktyce wiodącej do wyzwolenia ryty bramińskie są odpowiednie nawet dla tych, którzy kontrolują nasienie (ūrdhva-retas), to również dla głowy rodziny właściwe jest połączenie [wiedzy] z czynami bramińskimi (smārta), a nie z wedyjskimi (śrauta).

kiṃ ca, yadi mokṣa-sādhanatvena smārtāni karmāṇi ūrdhva-retasāṃ samuccīyante tathā gṛhasthasyāpi iṣyatāṃ smārtair eva samuccayo na śrautaiḥ |

A może tylko w przypadku głów rodzin do wyzwolenia [niezbędna] jest synteza [wiedzy] z wedyjskimi i bramińskimi rytami. W przypadku kontrolujących nasienie wyzwolenie osiągane jest dzięki wiedzy połączonej tylko z rytami bramińskimi. Gdyby tak tyło, to jedynie głowom rodziny składa się na barki pełen różnorodnego wysiłku czyn rytów wedyjskich i bramińskich, obarczony licznymi kłopotami.

atha śrautaiḥ smārtaiś ca gṛhasthasyaiva samuccayo mokṣāya ūrdhva-retasāṃ tu smārta-karma-mātra-samuccitāj jñānān mokṣa iti | tatraivaṃ sati gṛhasthasyāyāsa-bāhulyaṃ śrautaṃ smārtaṃ ca bahu-duḥkha-rūpaṃ karma śirasi aropitaṃ syāt |

A może jedynie głowy rodziny osiągają wyzwolenie dzięki różnorodnym wysiłkom, a nie osoby na pozostałych etapach życia, które nie wypełniają codziennych rytów wedyjskich. To również jest nieprawdą. Wszystkie upaniszady, eposy, purany i księgi jogi rekomendują pragnącemu wyzwolenia wyrzeczenie się czynów, jako że jest ono wspomagające wiedzę (jñānāṅgatva), a dodatkowo Objawienie i Tradycja rekomendują opcjonalność etapów życia oraz ich syntezę.

atha gṛhasthasyaivāyāsa-bāhulya-kāraṇān mokṣaḥ syān nāśramāntarāṇāṃ śrauta-nitya-karma-rahitatvād iti | tad apy asat | sarvopaniṣatsu itihāsa-purāṇa-yoga-śāstre ca jñānāṅgatvena mumukṣoḥ sarva-karma-saṃnyāsa-vidhānād āśrama-vikalpa-samuccaya-vidhānāc ca śruti-smṛtyoḥ |

W takim razie doskonałością [osiąganą przez osoby] na wszystkich etapach życia jest synteza czynu i wiedzy. Tak nie jest, gdyż pragnącemu wyzwolenia rekomenduje się porzucenie wszelkich czynów. A oto [cytaty] z Objawienia:
Porzuca [pragnienie synów, bogactwa, świata] i wtedy pędzi żywot wędrownego żebraka” (Bṛh-up 3.5.1),
Mówią, że spośród wszelkiej ascezy (tapas) wyrzeczenie (saṁnyāsa) nie ma sobie równego” (Nār-up 2.79),
Właśnie wyrzeczenie [wszystko] prześciga” (Nār-up 2.78),
Nie dzięki czynowi, ani potomstwu czy bogactwu, ale dzięki wyrzeczeniu (tyāga) osiąga się nieśmiertelność” (Nār-up 2.12),
Jedynie dzięki celibatowi dom opuszczają [= zostają ascetami]” (Jāb-up 4).

siddhas tarhi sarvāśramiṇāṃ jñāna-karmaṇoḥ samuccayaḥ | na, mumukṣoḥ sarva-karma-saṃnyāsa-vidhānāt |

vyutthāyātha bhikṣācaryaṃ caranti (Bṛh-up 3.5.1),

tasmāt saṃnyāsam eṣāṃ tapasām atiriktam āhuḥ (Nār-up 2.79),

nyāsa evātyarecayet (Nār-up 2.78), iti |

na karmaṇā na prajayā dhanena tyāgenaike ’mṛtatvam ānaśuḥ (Nār-up 2.12) iti ca |

brahmacaryād eva pravrajet (Jāb-up 4) ity ādyāḥ śrutayaḥ |

A oto słowa Bryhaspatiego wypowiedziane do Kaćy:

Porzuć prawość i nieprawość, obie – prawdę i fałsz porzuć.
Porzuciwszy prawdę i fałsz, porzuć to, dzięki czemu je odrzuciłeś.
Dzięki pragnieniu ujrzenia treści patrz na kołowrót wcieleń jako jej pozbawiony.
Wywędruj, dom zostawiając i schroń się w najwyższej ascezie.

tyaja dharmam adharmaṃ ca ubhe satyānṛte tyaja |
ubhe satyānṛte tyaktvā yena tyajasi tat tyaja ||
saṃsāram eva niḥsāraṃ dṛṣṭvā sāra-didṛkṣayā |
pravrajanty akṛtodvāhāḥ paraṃ vairāgyam āśritāḥ ||

iti bṛhaspatir api kacaṃ prati |

A oto pouczenie Śuki:

Czyn wiąże człowieka, a wiedza go wyzwala,
dlatego asceci, którzy ujrzeli najwyższe czynu nie czynią. (MBh 12.233.7)

karmaṇā badhyate jantur vidyayā ca vimucyate |
tasmāt karma na kurvanti yatayaḥ pāra-darśinaḥ || (MBh 12.233.7)

iti śukānuśāsanam |

Tutaj również [jest powiedziane]: „Gdy dzięki umysłowi wszelkie pragnienia porzucił…” (BhG 5.13)

ihāpi sarva-karmāṇi manasā saṃnyasya (BhG 5.13) ity ādi |

Można zatem powiedzieć: Ponieważ wyzwolenie nie jest osiągane dzięki czynom, to działania pragnącego wyzwolenie są bezcelowe, a codzienne [ryty] wypełniane są [jedynie] w celu pozbycia się przewin (pratyavāya).

mokṣasya cākāryatvān mumukṣoḥ karmānarthakyam | nityāni pratyavāya-parihārārtham anuṣṭheyāni iti cet, na |

Tak nie jest, gdyż przewiny (pratyavāya) dotyczą wyłącznie niewyrzeczeńców. Przewiny wynikłe z niewypełniania ofiar ogniowych i innych [rytów] nie mają zastosowania w przypadku wyrzeczeńców, tak jak ma to miejsce w przypadku studentów czy niewyrzeczeńców działających dla korzyści.

asaṃnyāsi-viṣayatvāt pratyavāya-prāpteḥ | na hi agni-kāryādy-akaraṇāt saṃnyāsinaḥ pratyavāyaḥ kalpayituṃ śakyo yathā brahmacāriṇām asaṃnyāsinām api karmiṇām |

Nie może powstać przewina mająca naturę bytu z nieobecności codziennych rytów, gdyż Objawienie neguje możliwość powstania bytu z niebytu: „Jak z niebytu mógłby byt powstać?” (Chān-up 6.2.2).

na tavan nityānāṃ karmaṇām abhāvād eva bhāva-rūpasya pratyavāyasya utpattiḥ kalpayituṃ śakyā katham asataḥ sajjāyate (Chān-up 6.2.2) iti asataḥ sajjanmāsambhava-śruteḥ |

Gdyby Wedy głosiły, że grzech w niewytłumaczalny sposób powstaje z niewypełniania czynów, wówczas należałoby uznać je za głoszące nieprawdę i niebędące środkiem poznania właściwego, gdyż wypełnianie i niewypełnianie czynów na równi owocowałoby cierpieniem.

yadi vihitākaraṇād asambhāvyam api pratyavāyaṃ brūyād vedas tadā anartha-karo vedaḥ apramāṇam ity uktaṃ syāt | vihitasya karaṇākaraṇayoḥ duḥkha-mātra-phalatvāt |

Co więcej wiodłoby to do irracjonalnej konkluzji, że pisma mają charakter sprawczy, a nie informacyjny. Z czym nie można byłoby się zgodzić.

tathā ca kārakaṃ śāstraṃ na jñāpakam iti anupapannārthaṃ kalpitaṃ syāt | na caitad iṣṭam |

Zatem czyny nie [są przeznaczone] dla wyrzeczeńców, a także synteza wiedzy i czynu nie jest właściwa, gdyż wówczas pytanie Ardźuny: „Jeśli uważasz, że roztropność lepsza jest od czynu…” (BhG 3.1) nie byłoby właściwe. Gdyby Bóg w drugim rozdziale radził: „Powinieneś dokonać syntezy wiedzy i czynu”, wówczas pytanie Ardźuny: „Jeśli uważasz Dźanardano, że roztropność lepsza jest od czynu…” (BhG 3.1) byłoby nie na miejscu.

tasmān na saṃnyāsināṃ karmāṇi ato jñāna-karmaṇoḥ samuccayānupapattiḥ | jyāyasī cet karmaṇas te matā buddhir (BhG 3.1) iti arjunasya praśnānupapatteś ca | yadi hi bhagavatā dvitīye adhyāye jñānaṃ karma ca samuccayena tvayānuṣṭheyam ity uktaṃ syāt tato ’rjunasya praśno ’nupapanno jyāyasī cet karmaṇas te matā buddhir janārdana (BhG 3.1) iti |

Gdyby powiedział Ardźunie: „Powinieneś wypełniać zarówno czyny, jak i [jogę] rozumu” i „To, co znasz jako czyny, to jest również [jogą] rozumu”, wówczas pytanie: „to dlaczego, Keśawo, zaprzęgasz mnie do okropnego czynu?” w żaden sposób nie miałoby sensu.

arjunāya ced buddhi-karmaṇī tvayānuṣṭheye iti ukte yā karmaṇo jyāyasī buddhiḥ sā apy uktā eveti tat kiṃ karmaṇi ghore māṃ niyojayasi keśava (BhG 3.1) iti praśno na kathaṃcana upapadyate |

Nie jest tak, że wyższości rozumu nie należy zastosować [również] w przypadku Ardźuny, na mocy tego co Bóg wcześniej powiedział, skutkiem [której to wypowiedzi] pojawiło się pytanie: „Jeśli [uważasz], że lepsza jest…” (BhG 3.1).

na cārjunasyaiva jyāyasī buddhir nānuṣṭheyeti bhagavatoktaṃ pūrvam iti kalpayituṃ yuktam, yena jyāyasī ced iti praśnaḥ syāt |

Jednak jeśli zaprzeczono możliwości jednoczesnego [praktykowania] przez jedną osobę wiedzy i czynu, to Bóg musiał wcześniej mówić o wypełnianiu [tych dwóch praktyk] przez różne osoby, a wówczas na miejscu jest pytanie: „Jeśli [uważasz], że lepsza jest…” (BhG 3.1).

yadi punar ekasya puruṣasya jñāna-karmaṇor virodhād yugapad anuṣṭhānaṃ na sambhavatīti bhinna-puruṣānuṣṭheyatvaṃ bhagavatā pūrvam uktaṃ syāt tato ’yaṃ praśna upapannaḥ jyāyasī ced ity ādiḥ |

Nawet gdyby pytanie to było zadane skutkiem błędnego zrozumienia, to odpowiedź Boga dotycząca przestrzegania [obydwu ścieżek] przez różne osoby nie powinna mieć miejsca. [Przecież] odpowiedź Boga nie mogłaby być motywowana [niewłaściwym pytaniem] Ardźuny.

avivekataḥ praśna-kalpanāyām api bhinna-puruṣānuṣṭheyatvena bhagavataḥ prativacanaṃ nopapadyate | na cājñāna-nimittaṃ bhagavat-prativacanaṃ kalpyam |

Z odpowiedzi Boga, przypisującej przestrzeganie stałości w czynie i wiedzy dwóm różnym osobom, wynika, że synteza wiedzy i czynu jest niewłaściwa.

asmāc ca bhinna-puruṣānuṣṭheyatvena jñāna-karma-niṣṭhayor bhagavataḥ prativacana-darśanāt, jñāna-karmaṇoḥ samuccayānupapattiḥ |

Dlatego w Gicie, jak i we wszystkich upaniszadach ustanowiona jest niezaprzeczalna konkluzja: wyzwolenie zyskiwane jest jedynie dzięki wiedzy.

tasmāt kevalād eva jñānān mokṣa ity eṣo ’rtho niścito gītāsu sarvopaniṣatsu ca |

Gdyby właściwa była synteza obydwu, prośba o jedną konkluzję: „Zdecydowawszy, przedstaw jedno – wiedzę lub czyn” (BhG 3.2) nie byłaby właściwa.

jñāna-karmaṇor ekaṃ vada niścitya (BhG 3.2) iti ca eka-viṣayaiva prārthanānupapannobhayoḥ samuccaya-sambhave |

 

Rāmānuja


tad evaṃ mumukṣubhiḥ prāpyatayā vedāntoditanirastanikhilāvidyādidoṣagandhānavadhikātiśayāsaṃkhyeyakalyāṇaguṇagaṇaparabrahmapuruṣottama-prāptyupāyabhūtavedanopāsanadhyānādiśabdavācyatadaikāntikātyantikabhaktiṃ vaktuṃ tadaṅgabhūtaṃ „ya ātmāpahatapāpmā” ityādiprajāpativākyoditaṃ prāptur ātmano yāthātmyadarśanaṃ tannityatājñānapūrvakāsaṅgakarmaniṣpādyajñānayogasādhyam uktam /
prajāpativākye hi daharavākyoditaparavidyāśeṣatayā prāptur ātmanas svarūpadarśanam, „yas tam ātmānam anuvidya vijānāti” ity uktvā jāgaritasvapnasuṣuptyatītaṃ pratyagātmasvarūpam aśarīraṃ pratipādya, „evam evaiṣa saṃprasādo 'smāc charīrāt samutthāya paraṃ jyotir upasaṃpadya svena rūpeṇābhiniṣpadyate” iti daharavidyāphalenopasaṃhṛtam / anyatrāpi, „adhyātmayogādhigamena devaṃ matvā dhīro harṣaśokau jahāti” ity evam ādiṣu, devaṃ matveti vidhīyamānaparavidyāṅgatayā adhyātmayogādhigameneti pratyagātmajñānam api vidhāya, „na jāyate mriyate vā vipaścit” ityādinā pratyagātmasvarūpaṃ

viśodhya, „aṇor aṇīyān”, ity ārabhya, „mahāntaṃ vibhum ātmānaṃ matvā dhīro na śocati”, „nāyam ātmā pravacanena labhyo na medhayā na bahunā śrutena / yam evaiṣa vṛṇute tena labhyas tasyaiṣa ātmā vivṛṇute tanūṃ svām.” ityādibhiḥ parasvarūpaṃ tadupāsanam upāsanasya ca bhaktirūpatāṃ pratipādya, „vijñānasārathir yas tu manaḥpragrahavān naraḥ / so 'dhvanaḥ pāram āpnoti tadviṣṇoḥ paramaṃ padam.” iti paravidyāphalenopasaṃhṛtam /
ataḥ param adhyāyacatuṣṭayena idam eva prāptuḥ pratyagātmano darśanaṃ sasādhanaṃ prapañcayati

 

Śrīdhara


komentarz przy BhG 3.1

 

Madhusūdana


evaṃ tāvat prathamenādhyāyenopodghātito dvitīyenādhyāyena kṛtsnaḥ śāstrārthaḥ sūtritaḥ | tathā hi-ādau niṣkāma-karma-niṣṭhā | tato 'ntaḥkaraṇa-śuddhiḥ | tataḥ śama-damādi-sādhana-puraḥsaraḥ sarva-karma-saṃnyāsaḥ | tato vedānta-vākya-vicāra-sahitā bhagavad-bhakti-niṣṭhā | tatas tattva-jñāna-niṣṭhā tasyāḥ phalaṃ ca triguṇātmakāvidyā-nivṛttyā jīvan-muktiḥ prārabdha-karma-phala-bhoga-paryantaṃ tad-ante ca videha-muktiḥ | jīvan-mukti-daśāyāṃ ca parama-puruṣārthālambanena para-vairāgya-prāptir daiva-sampad-ākhyā ca śubha-vāsanā tad-upakāriṇy-ādeyā | āsura-sampadas tu rājasī tāmasī ceti heyopādeya-vibhāgena kṛtsna-śāstrārtha-parisamāptiḥ |

tatra yogasthaḥ kuru karmāṇi [Gītā 2.48] ityādinā sūtritā sattva-śuddhi-sādhana-bhūtā niṣkāma-karma-niṣṭhā sāmānya-viśeṣa-rūpeṇa tṛtīya-caturthābhyāṃ prapañcyate | tataḥ śuddhāntaḥkaraṇasya śama-damādi-sādhana-sampatti-puraḥsarā vihāya kāmān yaḥ sarvān [Gītā 2.71] ity ādinā sūtritā sarva-karma-saṃnyāsa-niṣṭhā saṅkṣepa-vistara-rūpeṇa pañcama-ṣaṣṭhābhyām | etāvatā ca tvaṃ-padārtho 'pi nirūpitaḥ | tato vedānta-vākya-vicāra-sahitā yukta āsīta mat-paraḥ [Gītā 2.61] ity ādinā sūtritāneka-prakārā bhagavad-bhakti-niṣṭhādhyāya-ṣaṭkena pratipādyate | tāvatā ca tat-padārtho 'pi nirūpitaḥ | praty adhyāyaṃ cāvāntara-saṅgatim avāntara-prayojana-bhedaṃ ca tatra tatra pradarśayiṣyāmaḥ | tatas tattvaṃ-padārthaikya-jñāna-rūpā vedāvināśinaṃ nityaṃ [Gītā 2.21] ity ādinā sūtritā tattva-jñāna-niṣṭhā trayodaśe prakṛti-puruṣa-viveka-dvārā prapañcitā | jñāna-niṣṭhāyāṃ ca phalaṃ traiguṇya-viṣayā vedā nistraiguṇyo bhavārjuna [Gītā 2.45] ity ādinā sūtritā traiguṇya-nivṛttiś caturdaśe saiva jīvan-muktir iti guṇātīta-lakṣaṇa-kathanena prapañcitā | tadā gantāsi nirvedaṃ [Gītā 2.52] ity ādinā sūtritā para-vairāgya-niṣṭhā saṃsāra-vṛkṣa-ccheda-dvāreṇa pañca-daśe | duḥkheṣv anudvigna-manāḥ [Gītā 2.56] ity ādinā sthita-prajña-lakṣaṇena sūtritā para-vairāgyopakāriṇī daivī sampad ādeyā yām imāṃ puṣpitāṃ vācaṃ [Gītā 2.42] ity ādinā sūtritā tad-virodhiny āsurī sampac ca heyā ṣoḍaśe | daiva-sampado 'sādhāraṇaṃ kāraṇaṃ ca sāttvikī śraddhā nirdvandvo nitya-sattva-stho [Gītā 2.45] ity ādinā sūtritā tad-virodhi-parihāreṇa saptadaśe | evaṃ saphalā jñāna-niṣṭhādhyāya-pañcakena pratipāditā | aṣṭādaśena ca pūrvokta-sarvopasaṃhāra iti kṛtsna-gītārtha-saṅgatiḥ |

tatra pūrvādhyāye sāṅkhya-buddhim āśritya jñāna-niṣṭhā bhagavatoktā eṣā te 'bhihitā sāṅkhye buddhiḥ [Gītā 2.39] iti | tathā yoga-buddhim āśritya karma-niṣṭhoktā yoge tv imāṃ śṛṇu ity ārabhya karmaṇy evādhikāras te … mā te saṅgo 'stv akarmaṇi [Gītā 2.47] ity antena | na cānayor niṣṭhayor adhikāri-bhedaḥ spaṣṭam upadiṣṭo bhagavatā | na caikādhikārikatvam evobhayoḥ samuccayasya vivakṣitatvād iti vācyam | dūreṇa hy avaraṃ karam buddhi-yogād dhanañjaya [Gītā 2.49] iti karma-niṣṭhāyā buddhi-niṣṭhāpekṣayā nikṛṣṭatvābhidhānāt | yāvān artha udapāne [Gītā 2.46] ity atra ca jñāna-phale sarva-karma-phalāntarbhāvasya darśitatvāt | sthita-prajña-lakṣaṇam uktvā ca eṣā brāhmī sthitiḥ pārtha [Gītā 2.72] iti sapraśaṃsam jñāna-phalopasaṃhārāt | yā niśā sarva-bhūtānāṃ [Gītā 2.69] ity ādau jñānino dvaita-darśanābhāvena karmānuṣṭhānāsambhavasya coktatvāt | avidyā-nivṛtti-lakṣaṇe mokṣa-phale jñāna-mātrasyaiva lokānusāreṇa sādhanatva-kalpanāt | tam eva viditvātimṛtyum eti nānyaḥ panthā vidyate 'nayanāya [ŚvetU 3.8] iti śruteś ca |

nanu tarhi tejas-timirayor iva virodhinor jñāna-karmaṇoḥ samuccayāsambhavād bhinnādhikārikatvam evāstu | satyam | naivaṃ sambhavati ekam arjunaṃ prati tūbhayopadeśo na yuktaḥ | nahi karmādhikāriṇaṃ prati jñāna-niṣṭhopadeṣṭum ucitā na vā jñānādhikāriṇaṃ prati karma-niṣṭhā | ekam eva prati vikalpenobhayopadeśa iti cet, na | utkṛṣṭa-nikṛṣṭayor vikalpānupapatteḥ | avidyā-nivṛtty-upalakṣitātma-svarūpe mokṣe tāratamyāsambhavāc ca | tasmāj jñāna-karma-niṣṭhayor bhinnādhikārikatve ekaṃ pratyupadeśāyogād ekādhikārikatve ca viruddhayoḥ samuccayāsambhavāt karmāpekṣayā jñāna-praśastyānupapatteś ca vikalpābhyupagame cotkṛṣṭam anāyāsa-sādhyaṃ jñānaṃ vihāya nikṛṣṭam anekāyāsa-bahulaṃ karmānuṣṭhātum ayogyam iti matvā paryākulībhūta-buddhir arjuna uvāca jyāyasī ced iti |

 

Viśvanātha


komentarz przy BhG 3.1

 

Baladeva


komentarz przy BhG 3.1

 
 

Both comments and pings are currently closed.